Ngày 14/7/2004, Viện Y tế Quốc gia Mỹ đã thông báo bản Giải trình tự gene của chú chó đầu tiên có cái tên Tasha. "Và mọi thứ đã bùng nổ kể từ đó", Elaine Ostrander, một chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Bộ gene người Quốc gia Mỹ (National Human Genome Research Institute), người tham gia nhóm nghiên cứu, cho biết.

Trong 20 năm sau đó, các nhà di truyền học đã giải trình tự gene của hàng nghìn con chó, bao gồm cả những giống chó thuần chủng, chó lai bí ẩn, chó làm việc được huấn luyện bài bản, chó làng thả rông và thậm chí cả hài cốt chó cổ đại.

Nghiên cứu về nhận thức và hành vi của loài chó cũng đã bắt đầu. TS. Monique Udell, Phòng thí nghiệm tương tác giữa người và động vật tại Đại học Tiểu bang Oregon (Mỹ), cho biết, các báo cáo về hành vi của chó chiếm một nửa thời lượng của các hội nghị về hành vi động vật. "Và chúng ta đang bắt đầu thấy nghiên cứu về mèo cũng theo xu hướng đó".

Chỉ vài thập kỷ trước, nhiều nhà nghiên cứu khoa học coi nghiên cứu về vật nuôi là những chủ đề không nghiêm túc. “Tôi không muốn nghiên cứu chó,” Alexandra Horowitz, người sau này trở thành nhà nghiên cứu nổi tiếng trong lĩnh vực nhận thức của loài chó, đã từng nói như vậy. Ngày nay, các nhà khoa học trên khắp thế giới đang nghiên cứu sâu vào cơ thể và tâm trí của mèo và chó, hy vọng tìm hiểu thêm về cách chúng len lỏi vào cuộc sống của chúng ta, cách chúng trải nghiệm thế giới và cách giữ chúng sống lâu hơn. Một số chuyên gia cho rằng đây là sự thay đổi đáng lý phải thực hiện từ lâu.

Chó là mục tiêu đặc biệt hấp dẫn. Sự chọn lọc mạnh mẽ từ con người, đặc biệt là trong vài thế kỷ qua, đã tạo ra một bộ sưu tập chó đa dạng đáng kinh ngạc, từ Chihuahua đến Great Dane, và hàng trăm giống chó bị cô lập về mặt sinh sản, thường mắc tỷ lệ bệnh tật cao.

Vào những năm 2000, các nhà khoa học đã xác định được đặc điểm di truyền của nhiều giống chó, bao gồm lông xoăn và đuôi cụt. Họ xác định được các đột biến có thể giải thích tại sao chó boxer trắng dễ bị điếc. Và họ phát hiện ra rằng chó corgi, chó săn thỏ và chó dachshund có đôi chân ngắn là do một đột biến di truyền trong một họ gene - điều chỉnh sự phát triển xương.

Những nghiên cứu ban đầu này “làm nổi bật cả tiềm năng mà chúng ta có thể học được từ chó, nhưng cũng nhấn mạnh rằng chúng ta sẽ cần những mẫu lớn hơn để thực hiện tốt điều đó”, TS. Elinor Karlsson - nhà di truyền học tại Trường Y khoa UMass Chan và Viện Broad cho biết. Và vì vậy, các nhà nghiên cứu bắt đầu tạo ra các dự án khoa học cộng đồng lớn, tìm kiếm các mẫu DNA và dữ liệu từ chó tại nhiều khu vực ở Mỹ và thế giới.

Và nghiên cứu Golden Retriever Lifetime Study bắt đầu tuyển dụng vào năm 2012, đã theo dõi hơn 3.000 con chó Golden Retriever trong nỗ lực xác định các yếu tố rủi ro về di truyền và môi trường đối với bệnh ung thư, đặc biệt phổ biến ở giống chó này. Kể từ năm 2019, Dự án Lão hóa chó, một nghiên cứu dài hạn về sức khỏe và tuổi thọ, đã tuyển dụng gần 50.000 con chó.

Dự án riêng của Tiến sĩ Karlsson, Dự án chó Darwin, đã có 44.000 con chó và vẫn đang tiếp tục (khoảng 4.000 con đã được giải trình tự gene). Các nhà nghiên cứu đang khai thác dữ liệu để tìm manh mối về ung thư xương, hành vi cưỡng chế và các đặc điểm khác. Trong số những phát hiện ban đầu: Mặc dù nhiều đặc điểm hành vi, chẳng hạn như tính hòa đồng và khả năng huấn luyện, có thể di truyền, nhưng chúng phát triển rộng rãi trong vương quốc chó và giống chó không phải là yếu tố dự đoán về tính cách của một con chó.

Năm nay, Tiến sĩ Karlsson đã thông báo về dự án mở rộng với một đối tượng mới – những chú mèo. TS. Karlsson cho biết, "Tôi rất muốn biết liệu việc một chú mèo thích ngủ trên đầu bạn có phải là do di truyền hay không".

Những dự án này đã trở nên khả thi khi việc giải trình tự gene đang được thực hiện nhanh hơn với giá cả phải chăng hơn. Nhưng "sự nhiệt tình" của những người nuôi thú cưng là một phần không thể thiếu, Tiến sĩ Ostrander, người hiện đang lãnh đạo dự án Dog10K - một nỗ lực xây dựng danh mục toàn cầu toàn diện về sự đa dạng di truyền của loài chó, cho biết. Những người nuôi chó ngày nay hiểu biết nhiều hơn về di truyền học và có động lực cao để tham gia nghiên cứu. Tiến sĩ Ostrander cho biết: "Mọi người dành rất nhiều thời gian và tiền bạc cho sức khỏe và việc chăm sóc chó. Và chúng tôi rất quan tâm đến việc làm thế nào để một con chó có thể sống cuộc sống tốt nhất".

Tại Nationwide – một công ty cung cấp bảo hiểm y tế cho vật nuôi, một nhóm phân tích thú y đã rà soát hàng triệu khiếu nại để ghi lại các vấn đề sức khỏe thường gặp ở chó và mèo thuộc nhiều giống, kích thước và độ tuổi khác nhau. Mars Petcare, công ty sở hữu nhiều chuỗi thú y, hy vọng sẽ tuyển dụng được 20.000 bệnh nhân là chó và mèo để đóng góp mẫu sinh học cho một ngân hàng sinh học vật nuôi.

Nghiên cứu này cũng hứa hẹn sẽ cung cấp thông tin cho y học của con người. Các nghiên cứu gần đây đã chứng minh được, gene của chó, mèo có sự tương đồng với gene của con người. Điều đó khiến vật nuôi trở thành mô hình tốt để nghiên cứu ảnh hưởng của môi trường và lối sống đến sức khỏe. Ví dụ, một nhóm các nhà nghiên cứu về chó đang tìm kiếm mối liên hệ giữa chất gây ô nhiễm và u lympho. Kết quả ban đầu từ Dự án Lão hóa chó cho thấy những chú chó có lối sống năng động ít có nguy cơ mắc "chứng mất trí ở chó" và việc sống trong môi trường xã hội - chẳng hạn như một ngôi nhà có nhiều vật nuôi khác, có thể tốt cho sức khỏe của chó.

TS. Daniel Promislow - nhà sinh học lão khoa tại Đại học Washington (Mỹ) và là đồng giám đốc của Dự án Lão hóa chó cho biết: "Câu hỏi lớn nhất là: Các yếu tố sinh học, môi trường và lối sống nào ảnh hưởng đến quá trình lão hóa khỏe mạnh ở chó? Đó cũng là một câu hỏi cơ bản đối với con người".

Vài thập kỷ trước, các nhà khoa học tìm cách giải mã tâm trí động vật thường nghiên cứu các loài động vật hoang dã, não lớn, như vượn và cá voi, hoặc các loài động vật trung thành trong phòng thí nghiệm, như loài gặm nhấm và chim. Còn những loài động vật ngủ trên ghế trong nhà của chúng ta thì sao? Khi đó, chúng không được quan tâm tới.

Nhưng vào đầu những năm 2000, hai nhóm nghiên cứu đã báo cáo rằng chó có năng khiếu diễn giải các tín hiệu của con người, thành công trong việc theo dõi các cử chỉ chỉ tay và ánh mắt của con người để tìm thức ăn. Trong những nhiệm vụ này, chúng vượt trội hơn những con sói được con người nuôi dưỡng và thậm chí, trong một số trường hợp, vượt trội hơn cả loài vượn. Các nghiên cứu cho thấy rằng chó sở hữu các dạng nhận thức xã hội tinh vi và các nhà nghiên cứu đã ngồi dậy trong sự chú ý.

“Gió đã đổi chiều”, Adam Miklosi, một nhà nghiên cứu về nhận thức của loài chó tại Đại học Eotvos Lorand ở Budapest, người đã tiến hành một số nghiên cứu cơ bản, cho biết. “Cộng đồng chó là một trong những cộng đồng lớn nhất trong nghiên cứu về nhận thức”.

Các nghiên cứu sau đó đã bổ sung thêm chi tiết và sắc thái cho những nghiên cứu ban đầu đó, làm nổi bật cả khả năng và hạn chế của tâm trí chó. Dữ liệu nói chung xác nhận rằng chó có kỹ năng thực hiện các nhiệm vụ xã hội và rất nhạy bén với các tín hiệu của con người. Nhưng khoa học cũng cho thấy rằng đôi khi chúng ta quá háo hức áp đặt những trải nghiệm của mình lên chó. Khi chó thể hiện những gì mà nhiều người mô tả là "vẻ mặt tội lỗi" - có thể là lảng tránh ánh mắt và lảng tránh chủ - thì có lẽ chúng đang phản ứng với việc bị mắng, chứ không phải cảm thấy hối hận về một hành vi sai trái, Tiến sĩ Horowitz phát hiện ra.

Các nghiên cứu về lĩnh vực này càng lúc càng nở rộ, một phần, vì chó là đối tượng hợp tác, tiện lợi và giá cả phải chăng. Tại sao phải đi bộ vào nơi hoang dã hoặc nuôi hàng trăm con vật trong phòng thí nghiệm? Các nhà khoa học nhận thức về chó có thể chỉ cần mượn cách tiếp cận của các nhà tâm lý học phát triển.

“Những người làm tâm lý học phát triển không có phòng thí nghiệm đầy những đứa trẻ 12 tháng tuổi. Họ có số điện thoại của cha mẹ. Chúng tôi có số điện thoại của những người nuôi chó.” - TS. Evan MacLean, giám đốc Trung tâm Nhận thức Chó Arizona tại Đại học Arizona cho biết.

Ông cho biết cách tiếp cận đó đã giúp nghiên cứu về nhận thức của loài chó trở nên khả thi đối với các nhà khoa học tại các trường cao đẳng và đại học không có ngân sách nghiên cứu lớn. Và khi lĩnh vực này phát triển, nó đã mở ra nhiều cơ hội cho những nỗ lực hợp tác lớn hơn.

Gần đây, các nhà khoa học cũng bắt đầu quan tâm đến nhận thức xã hội của mèo – vốn bị coi là loài động vật không có tính xã hội cao và thường bị coi là xa cách. Những nghiên cứu mới cho thấy rằng ít nhất một số loài mèo có nhiều sự nhạy bén về mặt xã hội, bao gồm khả năng nắm bắt cảm xúc của con người và theo dõi ánh mắt của con người. Câu hỏi được đặt ra là, mèo có được những khả năng này như thế nào.

Tiến sĩ Udell cho biết có lẽ nhận thức của chúng ta về mèo là loài độc lập (và đôi khi là không khoan nhượng) là chính xác. Bà lưu ý rằng mèo con thường khó có thể đào tạo như chó con. Có lẽ những nghiên cứu sắp tới sẽ giúp mèo thể hiện chính xác khả năng của chúng.

Chó và mèo đã vô cùng thành công trong việc hòa nhập với thế giới loài người, nhưng để làm sâu sắc thêm mối quan hệ với chúng, có thể chúng ta cần phải hiểu chúng theo cách riêng của chúng.

"Chúng có những động lực, mong muốn, nhu cầu và cách hiểu thế giới riêng. Và thật là một phép màu tuyệt đẹp khi cách hiểu thế giới của chúng, đặc biệt là thế giới xã hội, và cách hiểu thế giới của chúng ta có thể hòa quyện vào nhau thành một mối quan hệ". TS. Clive Wynne, chuyên gia về hành vi của chó tại Đại học bang Arizona, cho biết.