Phật Bà Quan Âm là... đàn ông?

Theo nhà nghiên cứu An Chi, Phật Bà Quan Âm chỉ là một trong những hình tướng của Quán Thế Âm Bồ Tát. Tuy Quan Thế Âm đã là một cách gọi lưu hành từ lâu trong dân gian nhưng xu hướng chung bây giờ thì lại gọi vị này là Quán Thế Âm, lấy nghĩa từ tiếng Sanskrit Avalokiteśvara.

Về Bố Tát Avalokiteśvara, trong bài "Bước lưu lạc của nữ thần Avalôkitesvara", đăng trên một tờ báo ra ngày 24/9/2001, đã viết như sau:

"Pho tượng nữ Phúc thần Avalôkitesvara tuyệt tác, vô cùng quý hiếm này được xem là tác phẩm kỳ lạ nhất của nghệ thuật điêu khắc Chăm (...) Theo ông Nguyễn Xuân Lý, Giám đốc Bảo tàng Bình Thuận, sau khi tham khảo ý kiến các chuyên gia và khảo cứu từ các bảo tàng các địa phương khác, có thể nhận định bước đầu rằng, pho tượng thần Avalôkitesvara này là một dạng biến thể của Quan Thế Âm, đấng cứu khổ cứu nạn trong Phật giáo Đại thừa".


Thực ra, Avalokiteśvara không phải là nữ thần mà là một vị Bồ tát... nam. Tên phiên âm của ngài sang tiếng Hán (đọc theo âm Hán Việt) là "A bà lô kiết đê xá bà la". Còn mỹ danh đầy đủ của ngài bằng tiếng Hán là "Đại từ đại bi cứu khổ cứu nạn quán thế âm Bồ tát" (vị Bồ tát đại từ đại bi cứu khổ cứu nạn nghe thấu tiếng kêu khổ não của chúng sinh). Mỹ danh này thường được gọi tắt là Quán Thế Âm; đến đời Đường vì kiêng húy của Đường Thái Tông là (Lý) Thế Dân nên bỏ chữ "thế" mà gọi thành Quán Âm, thường đọc trại thành Quan Âm.

"Phật học từ điển" của Đoàn Trung Còn cho biết như sau:

"Quán - Âm là một vị đại Bồ - tát trong Phật - giáo Đại - thừa (q.II, tr.679). Hễ ai thờ ngài, ắt được các sự phước đức; ai cầu nguyện và niệm tưởng ngài thì được sức lành của ngài chở che và cứu trợ trong các nạn nguy (...). Vì lòng từ bi cứu khổ cứu nạn cho các chúng sanh và vì sự tuyên truyền Phật pháp, ngài tùy tiện mà hiện thân, khi làm Phật, khi làm Bồ tát, khi làm Duyên - giác, khi làm Thinh - văn, khi làm tiên, khi làm quỷ, thần, khi làm quốc vương hoặc đại thần, trưởng giả, tỳ kheo, cư sĩ. Và ngài cũng mang thân phụ nữ (chúng tôi nhấn mạnh - AC) mà độ chúng sanh nữa" (q.II, tr.685-686).

Chính vì đức Quán Thế Âm có thể hiện thành phụ nữ nên mới có một hình tướng là Phật Bà Quan Âm, thường được tạc, đúc thành tượng thờ, có thể thấy một cách phổ biến trong Phật giáo Đại thừa ở Viễn Đông, trong đó có Việt Nam. Hình tướng và tượng thờ này xuất hiện trước tiên tại Trung Quốc vào thời Nam Bắc triều (420-589) rồi đến đời Đường (618-907) mới thịnh hành. Nhưng ngay ở đời Đường thì tượng đức Quán Thế Âm vẫn còn được tạc thành hình nam nhân ở một vài nơi. Sư Thích Lệ Trang, trụ trì chùa Viên Giác (Tân Bình, TP.HCM) cho biết, tại Quảng Tây (Trung Quốc) sư đã được chiêm ngưỡng một bức tượng Quán Thế Âm râu dài, hiền từ và… đường đường là một đấng... nam nhi.

Vậy Bồ Tát Quán Thế Âm chính là Avalokiteśvara và ngài là nam chứ không phải nữ.