Ở nhiều nền văn hóa châu Á, châu Phi và châu Đại Dương, xăm mình từng là một phần nghi lễ trưởng thành, là biểu tượng của lòng dũng cảm, địa vị xã hội, hoặc thậm chí là lá bùa bảo vệ tâm linh. Người thổ dân Maori ở New Zealand có truyền thống xăm mặt (moko) để ghi dấu huyết thống, chức danh và thành tích cá nhân. Người Thái Lan, Myanmar từng tin rằng xăm hình thần linh lên cơ thể sẽ bảo vệ họ trước tai họa và kẻ thù.

Tại Việt Nam, tục xăm mình có từ rất sớm. Trong sách “Lĩnh Nam chích quái” của tác giả Trần Thế Pháp, người Lạc Việt được miêu tả là “xăm hình thủy quái để tránh cá dữ dưới nước”. Trong thời nhà Trần và nhà Lê, một số tầng lớp binh sĩ và dân chài vẫn giữ tập tục này như một tín ngưỡng pha lẫn yếu tố thực tiễn. Tuy nhiên, từ thời phong kiến trung kỳ trở đi, hình xăm bắt đầu mang hàm ý tiêu cực, nhất là khi bị dùng để trừng phạt tội phạm. Những dòng chữ khắc trên trán, tay hoặc mặt phạm nhân trở thành dấu hiệu nhận diện, kéo theo sự kỳ thị kéo dài nhiều thế kỷ sau đó.

Không chỉ ở Việt Nam, hình xăm trong thế giới hiện đại từng bị gán mác "giang hồ", "tội phạm" hoặc "nổi loạn". Những người xăm mình, đặc biệt là trong thế kỷ 20 thường bị đánh đồng với các băng nhóm, quân nhân hoặc những cá nhân sống ngoài lề xã hội. Chính định kiến ấy đã khiến nhiều người chọn giấu kín hình xăm, hoặc bị từ chối cơ hội học tập, làm việc, dù động cơ xăm hoàn toàn xuất phát từ nhu cầu cá nhân.

Ngay cả trong hiện tại, những người theo nghề xăm vẫn bị nhìn nhận với ánh mắt dè dặt. Tuy nhiên, câu chuyện của anh Cồ Năng Cường – “Thợ” xăm hình tại Electric Tattoo (Hà Nội), lại khác biệt. Anh kể rằng từ khi quyết định theo nghề xăm, gia đình luôn ủng hộ và tin tưởng vào lựa chọn của mình. “Mình may mắn khi bố mẹ và bạn bè không phản đối mà còn động viên, tạo điều kiện để mình theo đuổi đam mê. Điều đó giúp mình tự tin bước vào một lĩnh vực mà xã hội khi ấy chưa thực sự cởi mở”. Được biết, trước khi quyết định theo nghề xăm, anh Cường theo học tại một trường trung học phổ thông chuyên thuộc tỉnh Ninh Bình.

Câu chuyện của Cường cũng phần nào phản ánh sự chuyển mình của xã hội đối với nghệ thuật xăm. Với sự phát triển của văn hóa đại chúng và truyền thông số, đặc biệt là từ những năm 2000 trở lại đây, hình xăm dần bước ra ánh sáng như một phần của nghệ thuật và cá tính. Hình ảnh các nghệ sĩ nổi tiếng, vận động viên, nhà hoạt động xã hội sở hữu những hình xăm đẹp mắt đã góp phần làm thay đổi nhận thức của công chúng. Giới trẻ nhất là ở các đô thị lớn đang ngày càng xem xăm mình như một cách khẳng định bản thân thay vì một hành vi nổi loạn.

Cùng với đó là sự lên ngôi của tattoo therapy (liệu pháp xăm chữa lành). Sau những biến cố như trầm cảm, mất người thân, chia tay, bạo lực hoặc bệnh tật, nhiều người chọn xăm mình như một cách vượt qua sang chấn và lấy lại kiểm soát.

Không thể không nhắc đến những xu hướng xăm đương đại như fine line (xăm đường nét mảnh), hình xăm mini, hình xăm trắng (white ink tattoo) hay tattoo watercolor (xăm màu nước). Những kỹ thuật mới này không chỉ giúp hình xăm trở nên tinh tế và thẩm mỹ hơn mà còn làm mờ đi cái bóng của sự dữ dội, gai góc mà hình xăm từng mang. Với nhiều người, một hình xăm nhỏ nơi cổ tay giờ đã giống như một món phụ kiện cá tính, nhưng không kém phần sâu sắc.

Với người ngoài, hình xăm đó có thể chỉ là vài dòng chữ, một con vật, một biểu tượng trừu tượng. Nhưng với chủ nhân, hình xăm là thứ đánh dấu một giai đoạn đời sống, một biến cố hoặc một lời hứa âm thầm với chính mình.

Anh Cường cho biết: “Có người xăm vì tình yêu, có người vì chia tay; có người chỉ đơn giản là sở thích cá nhân, nhưng cũng có người muốn lưu giữ một kỷ niệm quý giá.” Anh kể rằng có khách hàng từng sống sót sau tai nạn và chọn xăm đè lên vết sẹo như cách “làm hòa” với cơ thể, hay một người mẹ sau khi sảy thai đã xăm hình tượng trưng để tưởng niệm đứa con chưa kịp chào đời. Với những trường hợp như vậy, hình xăm không còn là một họa tiết trang trí, mà trở thành ký ức thiêng liêng khắc sâu trên làn da.

Anh Cường cũng từng thực hiện một hình xăm đặc biệt cho một khách hàng làm nghề thiết kế nội thất. Khách hàng này chia sẻ, hàng ngày anh phải tiếp xúc với những công cụ nghề nghiệp của mình như máy tính, chuột, bút chì, thước đo. Đồng thời, anh cũng có ấn tượng sâu sắc với bộ phim viễn tưởng “Harry Porter và những bảo bối tử thần”. Vì thế, anh muốn biến những công cụ khô cứng, vô tri gắn liền với công việc của anh trở nên đầy “phép thuật”.

Ở nhiều studio xăm hiện nay, khách hàng đến không chỉ để “vẽ” mà còn để được lắng nghe. Người thợ xăm, trong nhiều trường hợp, đóng vai trò như một người đồng hành, tiếp nhận những tâm sự thầm kín, rồi khắc chúng lên da bằng đường nét và màu mực.

Còn đối với chị T.H.H (24 tuổi, Hà Nội), mỗi hình xăm trên cơ thể chị cũng là một câu chuyện khác nhau. Có hình chỉ đơn giản là lưu giữ lại kỉ niệm khi cún cưng bệnh ốm qua đời, nhưng cũng có hình lại là minh chứng của tình yêu mà chị trân quý. Rồi sau đó chẳng bao lâu, chị lại xăm đè lên minh chứng ấy khi tình cảm tan vỡ. “Sau này khi quyết định xăm lên da, mình đều sẽ cân nhắc thật kỹ, không thể bồng bột rồi lại hối hận như trước được”, chị H chia sẻ.

Tất nhiên, hình xăm vẫn chưa hoàn toàn được chấp nhận trong mọi môi trường. Ở Việt Nam, một số ngành nghề như giáo dục, tài chính, hoặc công vụ vẫn khắt khe với người có hình xăm lộ rõ. Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng xã hội đang dần chuyển mình. Giới trẻ ngày nay lớn lên trong một thế giới đề cao tính cá nhân và đa dạng biểu đạt. Họ hiểu rằng hình xăm không làm nên nhân cách, cũng không thể đại diện cho đạo đức một con người.

Quan trọng hơn, sự thay đổi trong cách nhìn nhận hình xăm cũng là một dấu hiệu tích cực về quyền tự chủ thân thể – một khái niệm còn khá mới mẻ trong văn hóa Á Đông. Một người trưởng thành có quyền quyết định mình sẽ ăn gì, mặc gì, sống ra sao và mang gì lên cơ thể. Việc chọn xăm, miễn là có hiểu biết và cân nhắc, chính là một hành động thể hiện chủ quyền cá nhân trong thế giới ngày càng phức tạp.