Theo báo cáo của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) và Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) vào 6 năm 2025 cho biết: Con số lao động trẻ em trên toàn thế giới là gần 138 triệu, trong đó khoảng 54 triệu em làm những công việc nguy hiểm có khả năng gây hại đến sức khỏe, an toàn hoặc sự phát triển.

Dữ liệu mới nhất cho thấy so với năm 2020, thế giới đã giảm được hơn 20 triệu trẻ em lao động làm những công việc nguy hiểm, đảo ngược xu hướng gia tăng đáng lo ngại từ năm 2016 đến 2020. Mặc dù là tín hiệu tích cực, nhưng thế giới vẫn chưa đạt được mục tiêu xóa bỏ lao động trẻ em vào năm 2025. Bà Catherine Russell, Giám đốc Điều hành UNICEF nhận định: “Thế giới đã đạt được nhiều tiến bộ trong việc giảm số trẻ em bị buộc phải lao động. Tuy nhiên, vẫn còn quá nhiều trẻ em phải làm việc trong các hầm mỏ, nhà máy hoặc ngoài đồng ruộng, thậm chí làm cả các công việc nguy hiểm để sinh tồn”.

Châu Phi cận Sahara vẫn là nơi bị ảnh hưởng nặng nề nhất, với khoảng 87 triệu lao động trẻ em. Châu Á - Thái Bình Dương chứng kiến sự tiến bộ lớn nhất, với số lượng trẻ em lao động giảm từ 49 triệu vào năm 2000 xuống còn 28 triệu vào năm 2024.

Tại Hội thảo công bố kết quả điều tra lao động trẻ em năm 2023 đầu năm nay, bà Nguyễn Thị Thanh Mai, Phó Vụ trưởng Vụ Thống kê dân số và lao động cho biết, năm 2023, nước ta có 20,6 triệu trẻ trong độ tuổi từ 5-17, chiếm 20,6% tổng dân số toàn quốc.

Cả nước có 731.600 trẻ em tham gia lao động. Điều đáng chú ý, phần lớn trẻ em này cư trú ở khu vực nông thôn (84,6%), đặc biệt là các vùng Trung du miền núi phía Bắc và Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung (52,7%). Hiện, tỷ lệ trẻ em tham gia lao động là 3,5%, điều này có nghĩa là trong 100 trẻ em từ 5 đến 17 tuổi thì có gần 4 em tham gia lao động. Theo báo cáo, tỷ lệ này đã giảm 5,6 điểm phần trăm so với năm 2018, song đây vẫn là một con số đáng để chúng ta suy ngẫm.

Cũng theo báo cáo, lao động trẻ em tập trung chủ yếu ở ngành nông, lâm nghiệp và thủy sản (38,9%). Tiếp theo là ngành công nghiệp và xây dựng chiếm đến 38,3%. Bình quân, mỗi lao động trẻ em phải làm việc 37,5 giờ/tuần. Trong đó, có 177.840 em phải làm nhiều số giờ hơn quy định. Đáng báo động hơn là khoảng 50.100 trẻ em phải làm việc vào ban đêm. Ngoài ra, có gần 94.300 trẻ em phải làm các công việc có thể gây nguy hại và 32.600 trẻ em gặp phải ít nhất 1 vấn đề về sức khỏe do công việc.

Ở nước ta, trong những năm qua chứng kiến sự phát triển của du lịch vùng cao, từ đó đã mở ra nhiều cơ hội giúp cải thiện chất lượng cuộc sống của cộng đồng bản địa, trong đó có đồng bào dân tộc thiểu số. Thế nhưng, ngành công nghiệp không khói khi “quét” qua những vùng cao cũng “đính kèm” với hệ lụy đáng buồn, đó là cảnh trẻ em thay vì cắp sách đến trường đã bị đẩy vào vòng xoáy kim tiền. Không khó để bắt gặp cảnh những đứa trẻ “mặt búng ra sữa” đeo bám khách nhằm bán hàng tại nhiều “điểm nóng” du lịch như Sa Pa (Lào Cai), Mèo Vạc (Hà Giang) bất chấp thời tiết giá lạnh, ngày hay đêm.

Có thể thấy, lao động trẻ em đang hiện hữu như một lẽ tự nhiên tại các vùng khó khăn nước ta, nhất là vùng núi cao, vùng sâu, vùng xa. Lao động trẻ em nặng nhọc không những tồn tại ở nhà mà nghiêm trọng hơn là ở trong các cơ sở sản xuất, các khu công nghiệp trọng điểm. Các em làm tất cả những công việc mà đáng lẽ ra đó là của người lớn.

Lao động khi cơ thể chưa trưởng thành đầy đủ khiến cho trẻ có nguy cơ gặp phải nhiều hệ lụy đáng lo ngại, đặc biệt về sức khỏe. Khi phải làm việc trong điều kiện khắc nghiệt như công trường hay xưởng may, trẻ dễ bị tai nạn lao động, mắc các bệnh về đường hô hấp, cơ xương khớp hoặc suy dinh dưỡng do chế độ ăn uống không đầy đủ. Ở lứa tuổi còn nhỏ, cơ thể của trẻ chưa phát triển hoàn thiện, nên việc lao động quá sức có thể dẫn đến những ảnh hưởng lâu dài về thể chất.

Bên cạnh đó, lao động trẻ em còn gây ảnh hưởng đến tinh thần. Trẻ em bị ép buộc lao động thường chịu nhiều áp lực từ chủ lao động, thậm chí bị bạo hành hoặc bóc lột. Điều này làm cho các em mất đi tuổi thơ hồn nhiên, sống trong lo âu và sợ hãi. Sự thiếu thốn về tình cảm, giáo dục và môi trường phát triển không lành mạnh khiến các em dễ rơi vào trạng thái trầm cảm, mất tự tin và khó hòa nhập với xã hội.

Một hậu quả nghiêm trọng khác của lao động trẻ em là làm mất đi cơ hội học tập. Khi phải làm việc từ sớm, các em không được đến trường, không được học chữ, học nghề. Điều này khiến các em dễ bị mắc kẹt trong vòng luẩn quẩn của nghèo đói, vì không có trình độ, các em chỉ có thể làm những công việc tay chân, với mức lương thấp và không có cơ hội thăng tiến.

Để đạt được mục tiêu chấm dứt thực trạng lao động trẻ em, chúng ta có thể tham khảo các giải pháp được định hướng bởi các tổ chức quốc tế, qua đó có thể áp dụng tại Việt Nam. Để chống lại xu hướng gia tăng lao động trẻ em, ILO và UNICEF kêu gọi các chính phủ:

Ở nước ta, những năm qua Đảng và Nhà nước đã có nhiều quyết sách nhằm giải quyết vấn đề lao động trẻ em. Việt Nam là nước đầu tiên ở Châu Á và nước thứ hai trên thế giới phê chuẩn Công ước của Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em.

Việt Nam cũng thể hiện sự cam kết mạnh mẽ tham gia phòng ngừa lao động trẻ em thông qua việc ban hành hệ thống luật pháp và chính sách liên quan như Bộ Luật lao động năm 2012; Luật trẻ em năm 2016; Bộ luật Lao động 2019 quy định rõ ràng độ tuổi lao động, danh mục cấm và điều kiện nếu trẻ từ 15-17 tuổi làm việc.

Năm 2013, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội đã ban hành thông tư quy định danh mục các công việc và nơi làm việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm cấm sử dụng lao động là người chưa thành niên, một công cụ quan trọng trong công tác phòng ngừa lao động trẻ em.

Những nỗ lực của Việt Nam trong nhiều năm gần đây đã đem lại kết quả rất đáng khích lệ, điều này được thể hiện qua Báo cáo khảo sát quốc gia về lao động trẻ em công bố đầu năm 2025. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức cần tiếp tục giải quyết, nhất là ở các khu vực dân tộc thiểu số, vùng sâu vùng xa.

Hành trình xóa bỏ lao động trẻ em là một quá trình dài, đòi hỏi sự kiên định, phối hợp chặt chẽ và đầu tư liên tục từ nhiều phía. Trong đó, chính sách miễn toàn bộ học phí cho học sinh công lập mầm non đến hết trung học phổ thông từ năm học 2025-2026 được Bộ Chính trị quyết định trong phiên họp ngày 28/2/2025 là bước đi quyết liệt, thể hiện quan điểm “giáo dục là quốc sách hàng đầu”, mục tiêu mở rộng cơ hội học tập, giảm gánh nặng tài chính cho gia đình, đặc biệt ở khu vực nông thôn, miền núi và dân tộc thiểu số. Đây cũng là một bước tiến quan trọng trong việc loại bỏ rào cản tài chính khiến nhiều gia đình buộc phải cho con nghỉ học sớm để lao động.

Hưởng ứng Ngày Thế giới phòng, chống lao động trẻ em (12/6), Cục Bà mẹ và trẻ em đã có công văn gửi Sở Y tế các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đề nghị đẩy mạnh công tác truyền thông nhằm phòng ngừa, giảm thiểu lao động trẻ em. Theo đó, chủ đề của năm nay là "Tiến bộ dù đã rõ ràng, nhưng vẫn còn nhiều việc cần phải làm: Hãy thúc đẩy nhanh nỗ lực chấm dứt lao động trẻ em". Chiến dịch truyền thông nhấn mạnh tính cấp bách của việc tăng tốc các hành động nhằm loại bỏ tình trạng lao động trẻ em. Ngoài ra, các Sở Y tế địa phương được đề nghị sử dụng và phổ biến các tài liệu truyền thông do Cục cung cấp, nhằm phục vụ hiệu quả cho công tác tuyên truyền tại cộng đồng. Các tài liệu này có thể tải về qua mã QR kèm theo công văn.

Cũng thông qua chiến dịch này, ngành y tế cả nước kêu gọi sự vào cuộc của toàn thể hệ thống chính trị, các tổ chức xã hội và mỗi người dân, nhằm bảo vệ quyền được học tập, vui chơi và phát triển toàn diện của trẻ em - thế hệ tương lai của đất nước.