Vào một buổi sáng tháng 6 ấm áp ở Stockholm, bà Stina Larsson - 98 tuổi, ngắm nhìn khu vườn đầy màu sắc của hoa tử đinh hương, hoa loa kèn và hoa oải hương thơm ngát. Bà nhận thấy, cỏ dại đã len lỏi giữa những khóm hoa, và thỏ đã gặm nham nhở mấy cây cải xoong của bà.

Khu vườn của bà Larsson là một mảnh đất nhỏ giống như một con tem bưu chính nằm cạnh Kênh đào Karlbergs. Khu vườn của bà là một trong hơn 7.000 koloniträdgårdar - khu vườn tí hon hay vườn cộng đồng chia lô, ở Stockholm, được thành lập từ nửa đầu thế kỷ 20 trong một phong trào xã hội nhằm cung cấp không gian xanh cho cư dân thành phố. Những khu vườn này có diện tích khiêm tốn – ví như khu vườn của bà Larsson rộng khoảng 970 feet tương đương 300m2, nhưng luôn được đánh giá cao vì cung cấp một giải pháp tránh xa tiếng ồn giao thông, thư giãn, hòa nhịp với thiên nhiên. Khu vườn này được bà Larsson chăm sóc từ năm 1979 và gần đây, bà đã truyền lại nó cho hai cháu gái là Ellen và Hedvig.

Cũng giống như nhiều koloniträdgårdar khác - có những ngôi nhà nhỏ đơn giản, nơi cư dân có thể rửa rau, chuẩn bị bữa ăn hoặc thậm chí nghỉ tạm một đêm, ngôi nhà nhỏ của bà Larsson được sơn màu đỏ Falu cổ điển, được trang bị điện và nước đầy đủ.

Chia sẻ về những khu koloniträdgårdar này, TS. Fredrik Björk - giảng viên Đại học Malmö chuyên về lịch sử môi trường, cho biết các chương trình làm vườn được thiết kế đặc biệt để cải thiện sức khỏe tinh thần và thể chất của cư dân thành phố. Khu koloniträdgårdar của ông ở Ärtholmen – nơi tập hợp những khu vườn tí hon ở Malmö có từ những năm 1940. TS. Björk cho biết ý tưởng xây dựng những khu vườn này xuất phát từ các gia đình thuộc tầng lớp lao động, “nơi họ có thể dành cả mùa hè ở đó, cùng nhau làm việc, giải trí và vui chơi". Cũng theo TS. Björk, nhờ những khu vườn này, “thay vì uống rượu, bạn sẽ trồng khoai tây.”

Còn theo Tiến sĩ Cecilia Stenfors, Phó Giáo sư tâm lý học tại Đại học Stockholm, làm vườn đen lại nhiều lợi ích về thể chất và tinh thần cho con người. Nghiên cứu của bà cho thấy những người thường xuyên đến thăm không gian xanh, dù là rừng hay koloniträdgårdar, “có kết quả sức khỏe tốt hơn, ít triệu chứng trầm cảm hơn, ít lo lắng hơn, ngủ ngon hơn và ít cảm giác cô đơn và cô lập xã hội hơn”. Những tác động tích cực này có thể nhận biết rõ rệt ở người lớn tuổi và có thể giúp chống lại các triệu chứng suy giảm về tinh thần và thể chất liên quan đến tuổi tác.

Bà Maja-Lena Säfström - 80 tuổi, đang sở hữu một ngôi nhà nhỏ màu hồng candy trong khu vườn bên ngoài Uppsala, cho biết, bà đã thấy nhiều lợi ích về sức khỏe từ việc có một koloniträdgård.

"Khi bạn ở trong một căn hộ, bạn không di chuyển nhiều, nhưng nếu bạn có một khu vườn, bạn di chuyển theo một cách khác, và điều đó khiến bạn cảm thấy tốt hơn", bà Maja-Lena Säfström nói. Hơn thế nữa, theo bà Säfström, những khu koloniträdgårdar giúp thúc đẩy kết nối xã hội, mang đến cho cư dân cơ hội gặp gỡ những người khác có cùng sở thích.

Trong những năm gần đây, sự quan tâm với koloniträdgårdar ngày càng tăng, đặc biệt là trong giới trẻ Thụy Điển, đã dẫn đến việc giá cả tăng nhanh. Ông Björk cho biết khu vườn – koloniträdgård, của ông có thể bán được với giá hơn 1 triệu kronor Thụy Điển (khoảng 105.000USD). Tuy nhiên, tại Stockholm, giá cả được điều chỉnh để giúp đảm bảo các khu vườn vẫn có giá cả phải chăng.

Bà Katrin Holmberg - thành viên hội đồng quản trị của khu Stockholms Koloniträdgårdar cho biết, “Đây là hoạt động giải trí lành mạnh và tuyệt vời cho mọi người. Tôi nghĩ thành phố hiểu điều đó, cũng như thực tế là nó góp phần vào sự đa dạng sinh học ở các khu vực đô thị”.

Những cư dân Stockholm không đủ khả năng mua vườn riêng vẫn có thể tận hưởng những lợi ích của koloniträdgård, bởi những khu vườn này đều mở cửa cho công chúng. Nhưng đối với những người muốn sở hữu một khu vườn của riêng mình, rào cản lớn nhất đối với họ không phải là giá cả mà là sự khan hiếm của những khu vườn.

Ước tính, có khoảng 55.000 lô đất koloniträdgård trên khắp Thụy Điển, ít hơn nhiều so với nhu cầu của người dân. Khu Eriksdalslundens Koloniträdgårds có 143 khu vườn cho thuê như vậy ở phía nam đảo Södermalm nhưng có tới hơn 1.100 người đang nằm trong danh sách chờ để sở hữu vườn. Và thời gian chờ có thể rất dài. Đôi vợ chồng Bengt và Susanne Kopp đã chờ 17 năm trước khi được mua một koloniträdgårdar vào năm 2023.

Còn đôi vợ chồng Thomas Eklundh và Helén Karlsson Eklundh đã chăm sóc koloniträdgård ở Eriksdalslunden trong 20 năm qua. Hai ông bà cho biết, khu vườn là nơi trú ẩn đặc biệt của họ trong thời gian qua, khi bà Elkundh phải điều trị ung thư vú. Koloniträdgård của họ có một ngôi nhà nhỏ màu xanh được bao quanh bởi những cây táo, bụi lý gai, một khu vườn rau, hoa và cây cà chua trồng trong chậu. Bà Eklundh cho biết: “Tôi cảm thấy rất thoải mái khi đến đây”.

Việc quản lý các khu vườn koloniträdgårdar (vườn cộng đồng chia lô) ở Thụy Điển và các nước Bắc Âu thường rất chặt chẽ, có tổ chức rõ ràng nhằm duy trì môi trường xanh, hài hòa và công bằng cho tất cả các thành viên.

Mỗi khu vườn có một Hiệp hội (koloniförening / garden allotment association) hay còn gọi là Ban quản trị (ban điều hành) - do các thành viên bầu chọn hàng năm, hoạt động phi lợi nhuận đứng tên thuê đất từ thành phố. Các thành viên hiệp hội – những người thuê đất, sẽ phải trả phí sử dụng hàng năm (rẻ hơn nhiều so với giá thị trường) và phải cam kết trách nhiệm duy trì khu vườn đúng như quy định. Họ không được biến khu vườn thành nơi ở vĩnh viễn, không được chuyển nhượng khi chưa có sự chấp nhận của ban quản trị, không được nuôi động vật lớn, không được sử dụng thuốc trừ sâu độc hại, khuyến khích trồng hữu cơ và không được tự ý xây dựng, sửa chữa trong vườn.

Hàng năm, ban quản trị cũng tổ chức các buổi sinh hoạt cộng đồng chung, khuyến khích các gia đình hội viên tham gia. Việc chăm sóc, trồng trọt rau củ quả được khuyến khích và chia sẻ những sản phẩm dư thừa cho người khác.

Với những trường hợp vi phạm, ở mức nặng, quyền sử dụng khu vườn sẽ bị ban quản trị thu lại, chuyển giao cho những gia đình đang nằm trong danh sách chờ.

Việc quản lý koloniträdgårdar là sự kết hợp giữa tính tự quản của cộng đồng, hỗ trợ từ chính quyền địa phương và sự tuân thủ quy định nghiêm ngặt nhằm bảo vệ không gian xanh bền vững của cộng đồng.

Với nhiều người Thụy Điển như gia đình Eklundh, koloniträdgård không chỉ là một ngôi nhà nhỏ trong truyện cổ tích và một khu vườn xanh tươi mà còn là một sở thích năng động với nhiều lợi ích cho sức khỏe và là nơi nghỉ ngơi phục hồi sức khỏe mà không cần phải rời xa.