Trước năm 2000, cả thế giới chưa thống nhất được tên gọi loại sản phẩm vừa có tác dụng như thuốc, vừa có tác dụng như thực phẩm (Food & Drug Interface Products). Trung Quốc là nước đưa thực phẩm chức năng vào Việt Nam đầu tiên, gọi là Health Food. Mỹ là nước thứ hai đưa thực phẩm chức năng vào Việt Nam, gọi là Thực phẩm bổ sung sức khỏe (Dietary Supplement Health). Năm 2000 ở Việt Nam xuất hiện các sản phẩm giao thoa giữa thực phẩm và thuốc - chính là thực phẩm chức năng sau này, được quản lý theo Thông tư số 17/TT - BYT ngày 27/9/2000 do Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Văn Thưởng ký.

Như vậy, có thể coi năm 2000 là năm đầu tiên xuất hiện thực phẩm chức năng ở thị trường Việt Nam. Và đến nay ngành thực phẩm chức năng ở nước ta đã có 25 năm tuổi đời.

Sau 25 hoạt động với vai trò là Chủ tịch Hiệp hội, nguyên Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) – cơ quan chức năng được giao trách nhiệm quản lý trực tiếp TPCN, tôi nhận thấy và xin chia sẻ với quý độc giả về 4 vấn đề về thực phẩm chức năng ở như sau: 

Loài người bước vào thời kỳ công nghiệp 4.0, bên cạnh những thành tựu đạt được về khoa học công nghệ, phát triển sản xuất, còn phải đối phó với 4 thay đổi cơ bản:

Một là, thay đổi về phương thức làm việc với đặc điểm chủ yếu là làm việc trong phòng kín với công cụ là máy tính và điện thoại di động, từ đó tạo ra các nguy cơ ảnh hưởng tới sức khỏe. Đó là hội chứng sóng điện từ, hội chứng ánh sáng xanh, hội chứng phòng kín và hội chứng stress.

Thay đổi thứ hai là về lối sống, lối sinh hoạt với đặc điểm là ít vận động thể lực, sống tĩnh tại, ít tiếp xúc tự nhiên, ăn ngủ nghỉ như máy.

Cái thay đổi thứ ba là thay đổi về phương thức tiêu dùng thực phẩm với đặc điểm là chuyển từ thực phẩm tự nhiên sang thực phẩm công nghiệp, chế biến sẵn, bảo quản, hậu quả là con người bị thiếu vi chất, ứ đọng nhiều chất độc trong cơ thể.

Cái thay đổi thứ tư là biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường, trong đó có môi trường thực phẩm. Từ bốn thay đổi trên dẫn tới cơ thể bị rối loạn cấu trúc và chức năng, rối loạn cân bằng nội môi, giảm khả năng thích nghi và từ đó xuất hiện cơn thủy triều dịch bệnh các bệnh mạn tính không lây.

Dự phòng dịch bệnh các bệnh mạn tính không lây chỉ có thể sử dụng thực phẩm chức năng, như là một loại vaccine đặc biệt.

Thực phẩm chức năng xuất hiện ở Việt Nam đến nay đã ¼ thế kỷ. Năm 2000 chỉ có 13 cơ sở sản xuất kinh doanh thực phẩm chức năng với 63 sản phẩm nhập khẩu, đến năm 2025 đã có 2.820 cơ sở sản xuất kinh doanh với tổng số sản phẩm thực phẩm chức năng là 11.814 sản phẩm, trong đó nhập khẩu là 5.778 sản phẩm (48,9%) và sản xuất trong nước là 6.036 sản phẩm (51,1%). Trong 25 năm ngành thực phẩm chức năng Việt Nam đã đạt được 10 thành tựu nổi bật sau đây: 

Ngay từ khi thành lập, Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam đã có những đóng góp quan trọng vào những thành tựu và sự phát triển của ngành Thực phẩm chức năng Việt Nam. Đó là:

Bên cạnh những thành tựu đạt được, ngành Thực phẩm chức năng đã, đang và sẽ phải đối mặt với những nguy cơ thách thức như: Điều kiện sản xuất kinh doanh sản phẩm lưu hành, quy định đánh giá tính chất lượng, tính an toàn, tính hiệu quả, công bố tác dụng của sản phẩm, quảng cáo sản phẩm, thành phần sản phẩm, thực phẩm giả, kém chất lượng, trong đó có đông trùng hạ thảo đang lưu hành phổ biến hiện nay (thực chất không phải là đông trùng hạ thảo Cordyceps sinensis mà là nhộng trùng thảo Cordyceps militaris).

Nhìn ra thế giới, đến nay ngành Thực phẩm chức năng đã phát triển rất mạnh mẽ. Tổ chức Codex Alimentarius đã công bố các tác dụng và tiêu chuẩn của thực phẩm chức năng. Thế giới đã thành lập các tổ chức về thực phẩm chức năng. EU đã ban hành các quy định kiểm soát và các tác dụng của thực phẩm chức năng.

Nhật Bản đã ban hành Luật Thực phẩm chức năng từ năm 1991 với 2 hệ thống FOSHU và FODHU. 80% dân số Nhật sử dụng thực phẩm chức năng.

Hoa Kỳ đã ban hành Luật Thực phẩm chức năng năm 1994. Nước Mỹ có trên 15 tổ chức liên quan thực phẩm chức năng. Người Mỹ sử dụng thực phẩm chức năng đến 72% dân số. Doanh thu Thực phẩm chức năng với Vitamin và chất dinh dưỡng là 36,1 tỷ USD, với Centrum là 77,4 tỷ USD, với đồ uống chức năng là 18,6 tỷ USD và với Probiotic là 3,08 tỷ USD.

Trung Quốc ban hành Pháp lệnh Thực phẩm chức năng 1996, phân 2 loại: Thực phẩm bổ sung dinh dưỡng và thực phẩm tăng cường sức khỏe. Tỷ lệ sử dụng thực phẩm chức năng là 60% dân số. Doanh thu thực phẩm chức năng đạt 144,2 tỷ USD.*

Dự báo sự phát triển thực phẩm chức năng Thế giới và Châu Á - Thái Bình Dương với quy mô 2025 - 2034 như sau: (tỷ USD)*