Dịch cúm gia cầm H5N1 đã lưu hành tại Hoa Kỳ hơn 1 năm trở lại đây, gây tổn thất không chỉ ở vật nuôi mà còn gây nhiễm bệnh và tử vong ở người. Trong những tháng gần đây, giới khoa học và các viên chức y tế công cộng của Hoa Kỳ lại tiếp tục đưa ra những cảnh báo đáng lo ngại về cúm gia cầm. Mặc dù các chuyên gia vẫn tiếp tục khẳng định, đại dịch không phải là điều không thể tránh, nhưng cũng cần được tính đến.

Với những diến biến mới của bệnh, các chuyên gia cho rằng, nếu tiếp tục lưu hành những hướng dẫ không hiệu quả, chậm trễ trong xét nghiệm và công bố dữ liệu thì cơ hội ngăn chặn dịch bệnh có thể sẽ bị bỏ lỡ.

Đưa ra ví dụ cho vấn đề này, các nhà nghiên cứu đã dùng các đàn gia súc bị nhiễm cúm gia cầm ở Idaho làm ví dụ tiêu biểu. Theo họ, một số đàn gia súc đã phát bệnh vào mùa Xuân, tức là tháng 1/2024, nhưng đến mùa Thu lại tiếp tục có các triệu chứng nhẹ - tháng 11.2024, nhưng không được phát hiện đầy đủ. Các trường hợp có triệu chứng nhẹ này đã được chính các quan chức tiểu bang Idoha và Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ đưa ra thảo luận công khai. Theo họ, đợt nhiễm thứ hai thường có triệu chứng nhẹ hơn và đó là tin mừng đối với người nông dân.

“Nhưng tình trạng tái nhiễm cho thấy virus H5N1 này có thể lưu hành trong các trang trại vô thời hạn, tìm cơ hội để tiến hóa thành dạng nguy hiểm hơn. Đây là một kịch bản "rủi ro cao" – Tiến sĩ Louise Moncla, nhà sinh học tiến hóa tại Đại học Pennsylvania cho biết.

Tiến sĩ Moncla và các nhà khoa học khác cho biết không thể dự đoán được liệu virus có tiến hóa khả năng lây lan giữa người với người hay không, chứ đừng nói đến thời điểm. Nhưng họ lo ngại rằng nếu cúm gia cầm tìm thấy sự kết hợp đúng đắn của các đột biến gene, thì dịch bệnh có thể nhanh chóng leo thang.

Tiến sĩ Richard Webby - một chuyên gia về cúm tại Bệnh viện nghiên cứu nhi St. Jude, cho biết: "Đã có nhiều dấu hiệu hơn trong bốn đến sáu tuần qua cho thấy loại virus này có khả năng gây ra một đại dịch”.

Các quan chức liên bang Hoa Kỳ cũng đã khéo léo nhấn mạnh tình hình có thể thay đổi nhanh chóng như thế nào. Tiến sĩ Nirav Shah – Cố vấn cấp cao, Quyền Phó giám đốc chính (principal deputy director) của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ, cho biết: “Đối với công chúng, H5N1 là một rủi ro thấp so với những rủi ro khác mà họ phải đối mặt hàng ngày. Nhưng điều đó có thể thay đổi. Đây là một loại virus nguy hiểm".

Nếu một đợt bùng phát lớn hơn xảy ra, CDC Hoa Kỳ khuyến cáo điều trị bằng thuốc kháng virus Tamiflu đồng thời sử dụng vaccine cho cộng đồng. Tuy nhiên, theo một số nghiên cứu, thuốc kháng virus hiện không có tác dụng làm giảm bệnh, còn vaccine cần được cập nhật để phù hợp với dạng tiến hóa của virus.

Cúm thường ảnh hưởng đến trẻ em và người lớn tuổi, và đôi khi, một đại dịch sẽ ảnh hưởng nặng nề đến người trẻ tuổi. Nhưng sự ngờ vực nảy sinh trong thời kỳ COVID-19 có thể khiến nhiều người tránh né các biện pháp phòng ngừa, ít nhất là ban đầu.

Một phiên bản của H5N1 xuất hiện ở Đông Á gần ba thập kỷ trước chủ yếu gây bệnh cho chim. Nhưng trong những năm tiếp theo, nó đã lây nhiễm cho ít nhất 940 người, hầu hết trong số họ đều có tiếp xúc gần và kéo dài với chim bị nhiễm bệnh; khoảng một nửa trong số những người đó đã tử vong.

Nhưng kể từ tháng 1/2022, khi loại virus này được phát hiện ở các loài chim biển hoang dã tại Hoa Kỳ, nó đã ảnh hưởng đến hơn 136 triệu loài chim khác, bao gồm cả gia cầm nuôi trong nhà. Nó cũng tấn công hàng chục loài động vật có vú, bao gồm cả mèo nhà, gấu trúc, gấu và sư tử biển.

Trong một năm trở lại đây, H5N1 đã lây nhiễm cho đàn bò sữa - vốn được cho là không dễ mắc loại cúm này. Ở một số con bò, nó đã có tác động lâu dài, làm giảm sản lượng sữa và tăng nguy cơ sảy thai tự nhiên.

Và vào năm 2024, loại virus này đã lây nhiễm cho 67 người Mỹ và không phải ca nhiễm nào cũng xác định được nguồn gốc lây nhiễm. Một trường hợp được cho là đã nhiễm virus từ người trong gia đình.

Tiến sĩ James Lawler - Giám đốc Trung tâm An ninh Y tế Toàn cầu của Đại học Nebraska, cho biết những diễn biến này là những bước đi kinh điển hướng đến một đại dịch và chúng ta cần hành động nhiều hơn nữa.

Ví như, tình trạng cúm gia cầm ở các đàn bò sữa có vẻ giảm vào mùa Hè, nhưng đến cuối Hè, số lượng đàn nhiễm bệnh lại tăng lên nhanh chóng, khiến Thống đốc Gavin Newsom của California (Mỹ) đã phải tuyên bố tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng vào tháng 12.

Tiến sĩ Manisha Juthani - Ủy viên Sở Y tế Công cộng Connecticut, cho biết: “Với tôi, đó là dấu hiệu cho thấy nguy cơ cúm gia cầm vẫn chưa biến mất. Và trong vài tháng qua, nhịp độ công việc của tôi đã tăng lên nhanh chóng”.

Một số sự kiện khác cũng đã làm dấy lên mức báo động trong giới chuyên gia. Vào đầu tháng 12, các nhà khoa học báo cáo rằng trong môi trường phòng thí nghiệm, một đột biến đã giúp virus lây nhiễm vào tế bào người hiệu quả hơn.

Và cuối năm ngoái, hai người, một bé gái Canada 13 tuổi và một cư dân Louisiana trên 65 tuổi, đã bị bệnh cúm gia cầm nghiêm trọng. Trước đây, hầu hết những người bị nhiễm H5N1 trong đợt bùng phát hiện tại đều không có triệu chứng nghiêm trọng. Và bệnh nhân Louisiana - người có vấn đề về sức khỏe và chăm sóc những con chim bị bệnh và sắp chết, đã chết vào đầu tháng 1/2025. Còn bé gái người Canada thì bị suy tạng nghiêm trọng và phải điều trị tích cực. Cho đến nay, các nhà nghiên cứu vẫn chưa xác định được nguồn lây nhiễm của cô bé và yếu tố nguy cơ duy nhất khiến cô bé bị nặng là: béo phì.

Tiến sĩ Moncla cho biết: "Chúng ta đang chứng kiến các loại virus mới hình thành trong các đàn chim hoang dã. Và việc kiểm soát tất cả các mối đe dọa khác nhau này đã trở nên khó khăn".

Một số chuyên gia cho rằng, điều đáng lo ngại là virus dường như có trong các nguồn thực phẩm như sữa tươi và thức ăn thô cho vật nuôi. Mèo nhà đã chết ở nhiều tiểu bang Hoa Kỳ, khiến ít nhất một nhãn hiệu thức ăn cho vật nuôi phải thu hồi và các hướng dẫn liên bang mới về chất lượng thức ăn cho vật nuôi phải được ban hành.

Tiến sĩ Jeanne Marrazzo, Giám đốc Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia Hoa Kỳ, cho biết: “Tôi nghĩ vấn đề thức ăn thô cho vật nuôi khá đáng báo động”.

Sữa thanh trùng giết chết virus, cũng như nấu thịt ở nhiệt độ cao giết chết virus. Tuy nhiên, Tiến sĩ Marrazzo lưu ý rằng không có quy trình nào là hoàn hảo, và cũng chưa có nghiên cứu nào khẳng định phương thức này sẽ cho ra những sản phẩm thực phẩm an toàn 100%.

Kể từ khi dịch bệnh bắt đầu, Hoa Kỳ đã công bố các biện pháp khác để ngăn ngừa hoặc chuẩn bị cho đại dịch. Nhưng các chuyên gia cho rằng vẫn còn những thiếu sót nghiêm trọng.

Ví như việc chậm trễ trong thử nghiệm vaccine H5N1 trên bò sữa. Hay như việc thiếu thông tin về các mẫu virus thu thập được - thông tin chi tiết sẽ giúp các nhà khoa học theo dõi quá trình tiến hóa của virus dễ dàng hơn. Hay như thông tin về việc có bao nhiêu đàn bị tái nhiễm, mức độ triệu chứng tái nhiễm như thế nào cũng không được rõ ràng, mặc dù các chuyên gia đã thảo luận công khai về triệu chứng tái nhiễm ở một số đàn gia súc.

Hay như việc thông tin và xét nghiệm cho những người làm nông trại cũng vậy. Theo Tiến sĩ Bethany Alcauter - Giám đốc Chương trình nghiên cứu và y tế công cộng tại Trung tâm Quốc gia về Sức khỏe Nông dân Hoa Kỳ, cho biết những người làm nông trại ở một số bang ở Hoa Kỳ vẫn chưa biết cúm gia cầm là gì, nó lây lan như thế nào và tại sao họ lại phải quan tâm đến nó.

Còn kết quả nghiên cứu, đánh giá của Công ty Ginkgo Bioworks cho thấy, nhiều công nhân vẫn không sử dụng đồ bảo hộ, kể cả ở các cửa hàng sữa nơi được cho là nơi lây lan virus.

Việc xét nghiệm trên người là tự nguyện và các ca nhiễm đã bị bỏ sót là điều dễ thấy. Một số ít công nhân nông trại đã chọn xét nghiệm vì sợ bị sa thải hoặc bị trục xuất khi là công nhân nhập cư.

Trước khi chính thức chuyển giao quyền lực, chính quyền của Tổng thống Biden đã công bố khoản tài trợ mới trị giá 306 triệu USD, trong đó khoảng 1/3 dành cho giám sát, xét nghiệm, tiếp cận và cung cấp thông tin cho những người làm nông trại.