Hãy mở cuốn Sapiens - Lược sử loài người ra

Yuval Noah Harari chia Sapiens - Lược sử loài người thành 4 chương với những cuộc cách mạng của con người, từ khi hình thành cho đến khi bước vào một xã hội phát hiện hiện đại mở ra những khả năng vô tận, thậm chí có thể thay thế được vai trò của "Chúa trời" hay của hàng nghìn năm tự nhiên.

Cách mạng nhận thức và dấu ấn của ngôn từ

Lời văn ấn tượng của Yuval Noah Harari đã dẫn dắt người đọc vào những biến ảo vô cùng tận của ngôn từ. Và ngôn ngữ đã đem lại nhiều giá trị hơn cho Sapiens so với các cộng đồng khác.

Yuval Noah Harari nhấn mạnh, mỗi nhóm người hoặc mỗi nhóm loài động vật sẽ có những cách liên lạc riêng. Nhưng, "...ngôn ngữ của chúng ta linh hoạt một cách kinh ngạc. Chúng ta có thể kết nối một số nhất định và dấu hiệu để tạo nên vô số câu, mỗi câu lại có ý nghĩa riêng biệt. Chúng ta do đó có thể hấp thu, lưu trữ và truyền đạt một lượng thông tin khổng lồ về thế giới xung quanh..." (Chương 1, trang 36)... Và, "ngôn ngữ của chúng ta phát triển như một cách để tán gẫu. Theo lý thuyết này, Homo Sapiens về bản chất là một động vật xã hội. Sự cộng tác xã hội là chìa khóa cho sự tồn tại và sinh sản" (trang 36). Đây là một suy nghĩ độc đáo của tác giả khi nói về cuộc cách mạng đầu tiên và lớn nhất của loài người, Sapiens, để chuyển đổi từ một xã hội cổ đại bình đẳng giữa các loài động vật thành một xã hội mà Sapiens thống trị các giống loài khác.

Bằng lối viết dễ tiếp cận Yuval Noah Harari đã biến thế giới quen thuộc trở nên kỳ lạ và mới mẻ trong Sapiens Lược sử loài người (Ảnh: Nhà nghiên cứu lịch sử Yuval Noah Harari)

Cách mạng Nông nghiệp và cái bẫy an nhàn

Với những thông tin Yuval Noah Harari đưa ra trong chương 2: Cách mạng nông nghiệp thì các Sapiens đã tự đưa mình vào một cái bẫy định cư với những vùng canh tác rộng lớn, có thể cung cấp lương thực, thực phẩm cho cả bộ tộc hoặc xã hội sau này. Cái bẫy đó có thể giúp họ an nhàn hơn những cũng khiến họ vấp phải nhiều khó khăn hơn.

Cuộc cách mạng nông nghiệp này cũng giúp các Sapiens khẳng định thêm phần nào vai trò thống trị của mình với các giống loài khác. Rằng, họ có thể thuần hóa được các vật nuôi để phục vụ nhu cầu thực phẩm hàng ngày, thuần hóa các vật nuôi để làm bầu bạn hoặc phục vụ nhu cầu săn bắn, cày cấy... hay bảo vệ Sapiens. "Chó là con vật đầu tiên được Hôm Sapiens thuần hóa... cách đây khoảng 15.000 năm. Chúng có thể đã sống cùng con người sớm hơn cả mốc này hàng ngàn năm. Loài chó được dùng để đi săn và chiến đấu, để báo động thú dữ và những kẻ đột nhập. Qua nhiều thế hệ, hai loài đã đồng tiến hóa để có thể giao tiếp tốt hơn" (trang 63). Nhưng rồi, chính họ cũng chịu nhiều đau đớn, khổ sở hơn khi phải làm mọi cách để duy trì khu vực định cư và vùng canh tác nông nghiệp rộng lớn đó. 

Có lẽ, một số cách lý giải của Yuval Noah Harari trong cuốn sách này sẽ không khiến độc giả hài lòng bởi tính cá nhân và suy diễn. Nhưng, lịch sử thế giới Sapiens hiện nay đều dựa trên những suy đoán của con người với những dấu tích được lưu lại đến hiện nay. Những dấu vết được phát hiện tại các di chỉ khảo cổ đó không đủ để con người hiện đại "biết hết, hiểu hết" về những người Sapiens từ 15.000 năm trước.

Cách mạng tôn giáo, đế quốc và thương mại mở rộng thế giới

Đúng như Yuval Noah Harari đã viết, "thương mại, các đế quốc và các tôn giáo phổ quát cuối cùng đã đưa gần như tất cả Sapiens trên mọi lục địa đến với thế giới toàn cầu mà chúng đa đang sống ngày nay. Quá trình mở rộng và hợp nhất này không đi theo một con đường tuyến tính và cũng không phải không có những lúc gián đoạn. Tuy nhiên, nhìn vào bức tranh toàn cảnh, ta sẽ thấy quá trình chuyển đổi từ nhiều nền văn hóa nhỏ thành một vài nền văn hóa lớn, và cuối cùng thành một xã hội toàn cầu duy nhất có lẽ là một kết quả tất yếu của những động lực lịch sử loài người" (trang 297).

Có thể nói, với 105 trang sách, Yuval Noah Harari đã khái quát mấy nghìn năm lịch sử loài người với vô vàn biến động. Trí tưởng tượng và sự phong phú của ngôn từ đã tạo nên những tôn giáo lớn trên thế giới, dẫn dắt con người theo niềm tin vào một xã hội tốt đẹp hơn. Cũng nhờ trí tưởng tượng và ngôn ngữ, cùng với tôn giáo đã tạo nên những nền văn hóa lớn của thế giới, thông qua những cuộc "thanh trừng" văn hóa của các đạo quân đế quốc.

Bằng cách so sánh trong chương này, Yuval Noah Harari đã cho người đọc cái nhìn tổng thể hơn với Chúa, về Phật hay về những niềm tin tôn giáo khác.

Bức tranh này đã khái quát được phần nào các mốc phát triển của xã hội loài người trong dòng lịch sử (ảnh: Trạm đọc)

500 năm cách mạng khoa học

Với 500 năm phát triển, cách mạng khoa học đã giúp cho cộng đồng Sapiens sự phát triển vượt bậc so với hàng nghìn năm lịch sử. 

Không thể không thừa nhận, nếu không có các đế quốc, cách mạng khoa học khó có thể có sự phát triển nhanh chóng như hiện nay. "Khoa học hiện đại đơm hoa kết trái và được nương nhờ nơi những đế quốc châu Âu. Những thành quả này rõ ràng mang nợ rất lớn đối với truyền thống khoa học thời cổ đại, như truyền thống khoa học cổ đại của Hy Lạp, Trung Hoa, Ấn Độ và Hồi giáo, nhưng đặc tính độc đáo của nó chỉ bắt đầu hình thành trong thời kỳ cận đại, liên quan chặt chẽ đến sự bành trướng đế quốc của Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Anh, Pháp, Nga và Hà Lan" (trang 353). Các đoàn thuyền đế quốc đem theo các nhà khoa học đã tìm tòi, phát hiện và ứng dụng khoa học bản địa. Các ứng dụng này cũng theo chân các nhà khoa học, các đoàn thuyền đi khắp nơi trên thế giới, tạo nên một "thế giới ngày càng phẳng hơn".

Bí kíp xóa nếp nhăn vùng mắt đơn giản, nhanh chóng để kịp đón Tết

10 bộ phim đáng xem dịp Giáng sinh, năm mới 2021

Y tế tuần qua: Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh kiểm tra, phòng chống COVID-19

Địa điểm du lịch “xịn sò” bạn nên đi trong dịp Tết Dương lịch 2021

Nên đọc

Tuy nhiên, cũng theo Yuval Noah Harari, sự phát triển khoa học đã phải đánh đổi bằng sự sụp đổ của gia đình và cộng đồng. Các Sapiens hiện giờ đang ngày càng trở thành một công dân độc lập thật sự. Họ có thể "Làm bất cứ công việc nào phù hợp, ngay cả khi người lớn tuổi trong cộng đồng không hài lòng. Sống bất cứ nơi nào bạn muốn, ngay cả khi không thể về ăn tối với gia đình..." (trang 451), có nghĩa là con người được "giải phóng" khỏi mối ràng buộc của cộng đồng làng xóm, của gia đình mà họ đã trải qua hàng nghìn năm lịch sử. "Nhưng công cuộc giải phóng công dân cũng có cái giá của nó... Bởi nó đã phá bỏ vô số những thỏa thuận xã hội của con người trong nhiều thế hệ. Hàng triệu năm tiến hóa đã thiết kế chúng ta sống và suy nghĩ như các thành viên cộng đồng. Và chỉ vỏn vẹn hai thế kỷ, chúng ta đã trở thành những công dân độc lập" (trang 453).

Có lẽ, Sapiens - Lược sử loài người là cuốn sách tưởng tượng của Yuval Noah Harari dựa trên những dấu mốc có thật của Homo Sapiens trong suốt chiều dài lịch sử. Có những điểm sẽ khiến người đọc thấy ngờ ngợ nhưng có những đoạn văn sẽ khiến độc giả không còn nghi ngờ bởi những bằng chứng xác thực mà ai cũng có thể kiểm chứng trên mạng internet toàn cầu hiện nay.

Đúng như Jared Diamond, tác giả cuốn sách đoạt giải Pulitzer Súng, vi trùng và thép, đã viết: Sapiens tìm câu trả lời cho vấn đề lớn nhất của lịch sử cũng như thế giới hiện đại, và nó được viết bằng thứ ngôn ngữ tuyệt vời khiến người ta không thể quên được. 

Ai đã mở cuốn sách này ra thì khó có thể đặt đó xuống.

Sapiens - Lược sử loài người do Công ty CP Sách Omega Việt Nam phát hành.

Giá 209.000 đồng