Mới đây, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã lên tiếng cảnh báo bởi tình trạng lây nhiễm bệnh chikungunya tại Trung Quốc. Khi đó, quốc gia này đã có hơn 7.000 ca lây nhiễm và đang áp dụng các biện pháp y tế ngăn ngừa tương tự như phản ứng với COVID-19. Tuy nhiên, một số quốc gia châu Âu cũng thông báo về các ca nhiễm bệnh đầu tiên như Pháp, Ý, ở những người mới đi du lịch từ các quốc gia có dịch về.

Tổ chức Y tế Thế giới cảnh báo rằng, mô hình lây truyền hiện tại giống với đợt bùng phát dịch bệnh toàn cầu cách đây 20 năm khiến 500.000 người nhiễm bệnh. Theo Tiến sĩ Diana Rojas Alvarez, người đứng đầu công tác phòng chống bệnh sốt xuất huyết tại WHO, mặc dù bệnh sốt chikungunya hiếm khi gây tử vong nhưng nó lại gây ra tình trạng đau khớp và suy nhược cơ thể kéo dài cho người nhiễm bệnh. 

Theo WHO, bệnh sốt chikungunya là bệnh gây sốt và đau khớp dữ dội, thường làm suy giảm khả năng vận động và có thể kéo dài nhiều tuần hoặc lâu hơn. Người bệnh thường khởi phát sốt cao đột ngột kèm đau khớp dữ dội, đặc biệt ở cổ tay, mắt cá hoặc đầu gối. Ngoài ra có thể xuất hiện phát ban, đau đầu và cảm giác mệt mỏi khó chịu.

Giống như Zika và sốt xuất huyết, virus chikungunya - một loại virus RNA, lây truyền qua muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus. Sau khi bị muỗi đốt 4-8 ngày, người bệnh có thể xuất hiện các triệu chứng. Trong một số ít trường hợp, chikungunya có thể gây tử vong cho trẻ nhỏ và người lớn tuổi.

Bệnh sốt chikungunya thường bị chẩn đoán nhầm là sốt xuất huyết bởi các triệu chứng ban đầu giống nhau. Các triệu chứng của bệnh sốt xuất huyết thường khỏi sau một hoặc hai tuần còn các triệu chứng của bệnh chikungunya trở thành mạn tính ở tới 40% số người bị nhiễm, gây ra tình trạng đau khớp kéo dài trong nhiều tháng hoặc nhiều năm.

Bệnh Chikungunya lần đầu tiên được phát hiện ở Tanzania vào những năm 1950 và gây ra các đợt bùng phát lẻ tẻ ở châu Phi và châu Á trong những thập kỷ tiếp theo.

Nhưng loại virus này không thu hút được nhiều sự chú ý từ các chuyên gia y tế công cộng cho đến năm 2004. Năm đó, một đợt bùng phát ở Kenya đã lan sang La Réunion, một vùng lãnh thổ thuộc Pháp ở Ấn Độ Dương. Tại đó, chikungunya hoành hành khiến 1/3 dân số trên đảo đã bị nhiễm bệnh.

Chủng virus này đã xâm nhập vào Nam Á và gây ra các đợt bùng phát lớn ở Ấn Độ từ năm 2005 đến năm 2007. Và từ đó, du khách đã mang virus chikungunya đi khắp thế giới.

Đến cuối năm 2013, virus đã lan đến vùng Caribe và một lần nữa bắt đầu tàn phá một cộng đồng dân cư chưa có miễn dịch. Tính đến cuối năm 2015, đã có 1,8 triệu ca nhiễm được báo cáo trong khu vực. Sau đó, chikungunya đã lan xuống Nam Mỹ — và cùng lúc đó, một chủng virus mới từ Angola đã du nhập vào Brazil — và cả hai đã lưu hành kể từ đó. Các ca mắc chikungunya ở Nam Mỹ đã tăng đều đặn kể từ năm 2023, cùng với sự gia tăng đột biến các ca sốt xuất huyết.

Đến cuối năm 2024, tình trạng lây truyền virus đã được báo cáo ở 199 quốc gia, trên mọi lục địa trừ Nam Cực. WHO ước tính 5,6 tỷ người đang sống ở những khu vực mà muỗi truyền virus có thể sinh sống. Những con muỗi này đốt người vào ban ngày, hút máu những người đang ở nơi làm việc, trường học hoặc trên xe bus.

Biến đổi khí hậu đang thúc đẩy sự lây lan của muỗi truyền bệnh. Một thế giới ấm hơn, ẩm ướt hơn tạo ra môi trường sống phù hợp hơn. Và các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt có thể gây ra nhiều vụ lũ lụt hơn - hoặc khiến người dân phải di dời, tập trung ở những khu vực có nguồn nước và vệ sinh kém.

Muỗi Aedes albopictus đã mở rộng đáng kể sự hiện diện ở châu Âu trong những năm gần đây. Loài côn trùng này đã được tìm thấy ở Amsterdam và Geneva. Ở Nam Mỹ, Aedes aegypti mang virus và sinh sôi nảy nở ở các khu dân cư thu nhập thấp tại các thành phố đang phát triển với hệ thống thoát nước kém.

Theo Tiến sĩ Weaver, ở những vùng ấm áp và những vùng cư dân không quen sử dụng máy điều hòa, mở cửa sổ đón khí trời thì nguy cơ truyền dịch cao hơn. Tuy nhiên, TS. Weaver cũng cho rằng, nhiều người sẽ miễn dịch với virus chikungunya sau khi nhiễm bệnh. Vì vậy, nếu bệnh lan rộng khắp một khu vực, có thể cần vài thập kỷ trước khi có đủ số người dễ bị tổn thương về mặt miễn dịch để duy trì một đợt bùng phát khác. Tuy nhiên, ở những nơi như Ấn Độ và Brazil, dân số quá đông nên virus liên tục lưu hành.

Nhiều quốc gia ở Châu Phi không lưu hành bệnh chikungunya, chẳng hạn như Chad và Mali, đã báo cáo các trường hợp mắc bệnh trong vài năm qua.

Có hai loại vaccine phòng ngừa sốt chikungunya, nhưng chúng được sản xuất với số lượng hạn chế, chủ yếu dành cho khách du lịch từ các nước công nghiệp phát triển. Loại vaccine mới nhất - do Bavarian Nordic sản xuất, được bán với giá khoảng 270USD/mũi, một mức giá vượt xa khả năng chi trả của một quốc gia như Paraguay, nơi đang có những đợt bùng phát sốt chikungunya quy mô lớn. Hiện đang có các nghiên cứu sản xuất một phiên bản vaccine khác với chi phí thấp hơn, phù hợp hơn với người thu nhập thấp.

Tuy nhiên, hiện tại, WHO không có khuyến nghị đối với cả 2 loại vaccine đang lưu hành. Việc tiến hành một thử nghiệm lâm sàng theo yêu cầu của cơ quan này rất khó khăn, bởi dịch chikungunya bùng phát quá nhanh đến nỗi chúng kết thúc trước khi nghiên cứu kịp bắt đầu. Tiến sĩ Rojas cho biết Ủy ban Vaccine của WHO đang xem xét dữ liệu về dịch chikungunya để cân nhắc các phương án đưa ra khuyến nghị khả thi.

Cách bảo vệ tốt nhất chống lại bệnh sốt chikungunya là không để bị muỗi đốt. Bước tiếp theo là giảm thiểu nơi sinh sản của muỗi. Ví như tại Trung Quốc, các cán bộ y tế công cộng đang đến từng nhà để tìm kiếm và xử lý các nguồn nước đọng.

Ngoài ra, có thể chủ động giảm nguy cơ lây nhiễm bằng những biện pháp đơn giản và dễ áp dụng:

- Sử dụng màn khi ngủ, kể cả ban ngày.

- Xịt thuốc chống muỗi để tăng hiệu quả bảo vệ.

- Mặc quần áo dài tay, quần dài và chọn màu sáng khi ở ngoài trời, đặc biệt vào buổi sáng sớm và chiều tối là thời điểm muỗi Aedes hoạt động mạnh.

- Trước khi đi du lịch hoặc sinh sống tại khu vực đang có dịch, nên kiểm tra bản đồ dịch tễ được cập nhật để biết tình hình nguy cơ.

Tuy nhiên, theo tiến sĩ Rojas việc giám sát bệnh sốt chikungunya vẫn còn yếu. WHO đang cố gắng theo dõi và ghi nhận sự gia tăng của các ca nhiễm mới và sự lây truyền tại các quốc gia thông báo có dịch. Hiện đã có xét nghiệm chẩn đoán phân tử sàng lọc đồng thời Zika, sốt xuất huyết và Chikungunya, nhưng cần nhiều quốc gia áp dụng hơn nữa.