Văn hóa

Chọi gà – thú chơi không riêng của Việt Nam

SUCKHOE+ | Không chỉ ở Việt Nam, trò chơi chọi gà là thú chơi, là môn thể thao sôi động, cuốn hút và phản ánh được nét đặc trưng của nhiều vùng đất, nhiều dân tộc...

07/02/2017 11:58

Trò chơi chọi gà lành mạnh là một nét đẹp văn hóa và thể thao của dân tộc

Hình tượng con gà trong đời sống văn hóa Việt Nam

Tất cả con gà đều là... thuốc quý

Chùm tranh tiết lộ những bí mật thú vị khi con gái ở nhà một mình

TS. Phan Quốc Kinh – bầu nhiệt huyết chưa hề dừng lại

Thú chơi từ thời cổ đại… lan khắp thế giới

Trò chơi chọi gà đã có từ thời cổ đại ở Ấn Độ, Trung Quốc, Ba Tư (Iran) và các nước phương Đông. Khi tướng Themistocles (514 - 449 trước Công nguyên) của thành Athen (Hy Lạp) hành quân vào Ba Tư, thấy một đám gà chọi liền dừng chân, lệnh cho quân sỹ ngắm xem và chú ý tới sự dũng cảm, kiên quyết của hai đấu sỹ lông vũ này. Nhờ quan sát, quân Athen đã tiếp thu được các đấu pháp đặc dụng và sự phấn khích tinh thần, giúp họ làm nên những chiến thắng oanh liệt sau đó.

Để tôn vinh thắng lợi của người Hy Lạp, từ đấy chọi gà được tổ chức hàng năm ở Athen, ban đầu với ý nghĩa yêu nước hoặc tôn giáo, về sau phổ biến thành niềm say mê. Từ Athen, trò chơi chọi gà lan khắp Hy Lạp, sang vùng Tiểu Á và đảo Sicile. Những con gà chọi tốt nhất được nuôi ở Alexandria, Delos, Tanagra và Rhode. Người La Mã (Italia) có vẻ bài bác “trò tiêu khiển Hy Lạp” này, nhưng rồi lại chấp nhận và say mê nó đến nỗi những năm đầu Công nguyên, khắp La Mã đều hiện diện môn chọi gà vừa như thể thao, vừa như một phương thức cá cược cuốn hút, khiến nhiều người tham gia giàu lên nhanh chóng hoặc khuynh gia bại sản.

Chọi gà là môn thể thao, trò giải trí cho các chiến binh La Mã xưa

Theo chân những chiến binh La Mã, chọi gà lan lên phía Bắc và tỏa ra khắp châu Âu, trở nên thịnh hành tại Tây Ban Nha, Pháp, Bỉ, Hà Lan, Đức, Anh và thuộc địa của các nước này ở châu Phi, châu Mỹ. Nó thu hút không chỉ những tầng lớp bình dân, mà còn hấp dẫn cả giới thượng lưu, quý tộc. Thậm chí, vua Anh Henry VIII năm 1519 đã cho dựng sân đấu gà chọi ngay đối diện cung vua ở White Hall tại London để mình có thể đích thân đến xem hoặc tổ chức đá gà.

Từ cuối thế kỷ 15, cùng với việc tìm ra và chinh phục châu Mỹ, những người châu Âu cũng du nhập vào nơi đây môn chọi gà. Đến thế kỷ 18, chọi gà trở thành phổ biến ở lục địa mới này. Các tổng thống Mỹ nổi tiếng như George Washington, Thomas Jefferson, Abraham Lincoln đều rất mê chọi gà và từng là những người nuôi gà chọi sành sỏi. Ở Argentina (Nam Mỹ), chọi gà được coi là trò chơi đại chúng. Còn tại nhiều nước Trung Mỹ (Cuba, Mexico, Haiti, Puerto Rico…), những trung tâm chọi gà quy mô được thiết lập, tổ chức các cuộc đấu lớn.

Ở Việt Nam, chọi gà là hoạt động thể thao văn hóa có từ rất sớm và thu hút nhiều tầng lớp nhân dân. Ngay từ thời Tiền Lê (980-1009), chọi gà đã được đưa vào cung đình, làm trò giải trí cho vua quan. Năm 1285, trong bài Hịch tướng sĩ nổi tiếng chống quân Nguyên Mông xâm lược, Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn đã cảnh báo binh lính: “Chớ lấy việc chọi gà làm vui… Nếu giặc bất ngờ tràn sang thì cựa gà đâu thể đâm thủng áo giáp chúng?!”. Hoạt động chọi gà được tổ chức quanh năm, nhưng nhiều nhất vào dịp hội hè, lễ tết.

Thú chơi dân gian kỳ công

Ở Việt Nam, chọi gà cũng là một thú chơi dân dã kỳ công.

Yếu tố đầu tiên và quan trọng nhất của trò chơi chọi gà là chọn gà chọi bởi vì chỉ con gà tốt, đá hay mới có thể chiến thắng đối thủ, đem lại niềm vui cho chủ nhân và người xem. Có khá nhiều giống gà chọi ưu việt, nổi tiếng nhất là gà Văn Cú (miền Bắc) và gà Cao Lãnh (miền Nam).

Trò chơi chọi gà trên tranh Đông Hồ

Người chơi chọi gà phải bỏ ra nhiều thời gian, sức lực để tìm kiếm được gà chọi. Trong cả đàn, người ta chỉ chọn được một vài con ưng ý và thuần chủng (gọi đó là gà nòi). Con gà chọi lý tưởng, đá giỏi, thường có đầu nhỏ, mào ngắn, thân hình phía trước nở, phía sau thon nhọn, mắt sâu, chân màu chì, cánh gọn, quặp và chặt như vỏ trai hến, phần đùi trên dài, phần đùi dưới (quản) ngắn (Đầu công, mình cốc, mắt ốc, chân chì, cánh vỏ trai, đùi dài, quản ngắn chẳng thua ai).

Chăm sóc gà chọi - nhất là trước và sau trận đấu - khá công phu. Ngoài thức ăn thường và nước sạch, còn phải tẩm bổ cho gà bằng những viên thịt nạc rang cùng một số vị thuốc bắc. Khu nuôi dưỡng cũng đặt riêng và cách ly gà mái trước mỗi cuộc giao đấu. Trong quá trình nuôi dưỡng, còn phải cho gà tập đá, chọi từng cặp, luyện các miếng đòn.

Trò chơi chọi gà vẫn là một hoạt động thể thao mạnh mẽ, tạo sinh lực, niềm vui và ý thức phát triển

Cuộc chơi chọi gà thực chất là cuộc thi đấu của 2 người chủ gà - ai có giống gà quý, nhanh, khỏe, đá giỏi thì người đó thắng. Sân chọi gọi là sới gà, thường là hình tròn đường kính vài ba mét, được quây xung quanh. Mỗi cuộc đấu gà có thể kéo dài đến lúc phân định thắng - thua, hoặc chia thành từng hiệp. Theo truyền thống, độ dài một hiệp là thời gian cháy hết nửa nén nhang hoặc. Nếu hết thời gian một hiệp đấu mà chưa phân thắng bại thì 2 con gà sẽ được chủ đưa ra khỏi sân, tạm nghỉ, tẩm bổ nhanh rồi lại vào hiệp đấu tiếp theo.

Mở đầu trận đấu, 2 chủ gà ôm con gà chọi của mình đứng ở mép sân, đối diện nhau. Lúc trọng tài phát lệnh, họ đồng loạt thả gà. Mỗi con gà có thể xông thẳng vào địch thủ hoặc làm việc đó sau một chút ngó nhìn, đánh giá, tìm thế thích hợp. Cuộc chọi diễn ra quyết liệt vì hai địch thủ lúc nào cũng giáp lá cà và sử dụng tối đa những đòn tấn công, phòng thủ bằng các bộ phận cơ thể: Đòn mỏ (mổ), đòn cựa (đâm), đòn chân (đạp), đòn ức (hứng), đòn cánh (đập, xiên), đòn cổ (nghẹo, vật). Hiểm nhất là “đòn cáo”, tức là nhằm vào yết hầu địch thủ mà mổ. Cuộc chọi gay cấn, hấp dẫn còn vì cả 2 đấu thủ dù bị thương nặng (toạc da, trụi lông, mù mắt, rách yết hầu…) vẫn không chịu rời nhau. Con gà coi là thua khi bị gục tại chỗ, hoặc bỏ chạy, hoặc bị địch thủ đánh dồn khỏi vòng quây giới hạn trên sới.

Quang cảnh những trận chọi gà rất náo nhiệt, cuốn hút.

Quang cảnh những trận chọi gà rất náo nhiệt, cuốn hút. Sự reo hò, cổ vũ của người xem tạo nên một không khí sôi động, khiến cả chủ lẫn gà đều hăng hái, phấn khích lao vào cuộc đấu để giành thắng lợi. Những con gà đá giỏi, luôn thắng qua các cuộc thi thường được nhiều người biết đến, tìm tới hỏi giống, mua con của nó hoặc chính nó với giá rất cao.

Cho dù đôi lúc, đôi nơi, chọi gà còn bị lạm dụng vào các hoạt động đánh cuộc, cá cược mang tính cờ bạc, nhưng nhìn tổng thể và về bản chất, trò chơi chọi gà vẫn là một hoạt động thể thao mạnh mẽ, tạo sinh lực, niềm vui và ý thức phát triển. Nó bồi đắp cho người xem tinh thần thượng võ, dám đương đầu, giàu khí phách, nhanh nhẹn, quyết đoán. Nó cũng nói lên để có những thành công hay chiến thắng xứng đáng trong cuộc sống phức tạp thì phải kiên trì, thực sự học tập, lao động và rèn luyện.

Trò chơi chọi gà lành mạnh là một nét đẹp văn hóa và thể thao của dân tộc, càng trở nên ý nghĩa hơn khi được tổ chức vào dịp đón mừng năm mới.