Ở cái tuổi 14, với nhiều đứa trẻ chưa lớn khác là vô ưu vô lo, còn với những cô cậu 14 tuổi ở dưới đây, chúng đang phải đối mặt với “thảm họa” thực sự. Nó không phải là tương lai mơ hồ mà là ngay hôm nay, làm gián đoạn tuổi mới lớn của họ theo những cách lớn và nhỏ.

Vào một ngày tháng 6, một tuần sau chuyến căm trại chỉ có 4 đứa bạn thân, cùng dựng lều, nướng xúc xích, chơi bài đến khuya, Lucy Currie đã phải chứng kiến vụ cháy rừng quét qua Công viên quốc gia Jasper, thiêu rụi hơn 81.000 mẫu Anh và tàn phá thị trấn Jasper – nơi cô bé sinh ra và lớn lên. Gia đình Currie được lệnh sơ tán và cô bé biết rằng đám cháy đã thiêu rụi nhà cô và nhà ông bà cô ở bên cạnh.

"Cháu đã bị sốc", cô bé nói. Khi sơ tán, Currie chỉ mang theo một chiếc balô và một con thú nhồi bông, giờ đây, mọi thứ khác cô sở hữu đều biến mất. "Nghe có vẻ ngớ ngẩn, nhưng cháu buồn về những gì cháu sưu tầm đã mất hết. Cháu có rất nhiều ảnh, như ảnh của cháu và bạn bè, ảnh sưu tầm từ tạp chí… giờ đã cháy hết.”

Khi gia đình Currie về lại thị trấn, 1/3 số nhà trong thị trấn bị phá hủy hoàn toàn và cuộc sống của gia đình không thể trở lại như cũ. Gia đình cô bé đã phải thuê nhà ở cách thị trấn hơn 20km, nên mỗi lần muốn gặp bạn bè, cô bé phải nhờ người chở đi. “Cháu phải lên kế hoạch cho mọi thứ.”, cô bé nói. Cô bé vẫn chưa vượt qua được với những mất mát này, bao gồm cả những mất mát có thể có nếu như biến đổi khí hậu vẫn tiếp diễn.

Dự báo, đến những năm 2050, tình trạng thời tiết nóng và khô bất thường dẫn đến tình trạng cháy rừng ở Canada sẽ tở nên phổ biến hơn. Khi đó, Currie sẽ ở độ tuổi 40.

Những gì Obama Mchembe quan tâm nhất hiện nay là mưa. Mưa khiến đường ngập và cậu sẽ phải nghỉ học ở nhà nhiều ngày liền. Lũ lụt, nắng nóng và hạn hán khiến việc trồng trọt trở nên khó khăn hơn, vì vậy gia đình cậu phải vật lộn để mua thực phẩm chính, bao gồm bột ngô, gạo và đường. ''Trước đây, chúng tôi thường xuyên có gạo để ăn, nhưng giờ, trong một tháng, chúng tôi chỉ có thể ăn 2 bữa cơm.”, Mchembe nói.

Mchembe lo lắng về ý nghĩa của biến đổi khí hậu đối với tương lai, đối với cả bản thân và đất nước của mình. Cậu và các bạn cùng lớp đã bắt đầu trồng cây quế ở một cánh đồng bên cạnh trường học của mình — một hành động đơn giản "khiến tất cả chúng tôi cảm thấy có thêm can đảm".

Dự báo, đến năm 2050, Tanzania có thể phải trải qua hạn hán và lũ lụt nghiêm trọng hơn, ảnh hưởng nặng nề hơn đến nông nghiệp, làm mất mùa trên diện rộng và làm giảm tổng sản phẩm quốc nội tới 18%. Khi đó, Mchembe sẽ 40 tuổi.

Ayesha Ali rất muốn học đại học, cô rất muốn trở thành bác sĩ phẫu thuật, vì vậy cô biết mình phải chuẩn bị. Nhưng cô rất khó tập trung. “Nhiệt độ và ô nhiễm không khí khiến cháu đau đầu rất nhiều lần”, cô nói.

Ở một số nơi tại Dhaka, hít thở không khí tương đương với việc hút 1,6 điếu thuốc mỗi ngày. Nhưng không chỉ có ô nhiễm. Ali cho biết "Biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến đất nước chúng tôi theo mọi cách". Unicef ước tính có 4 triệu người sống trong các khu ổ chuột ở Dhaka, nhiều người trong số họ chạy trốn lũ lụt và bờ sông bị xói mòn ở những nơi khác tại Bangladesh. Những cơn mưa không thể đoán trước làm ngập đường và gây ra các mối nguy hiểm cho sức khỏe.

Ở Dhaka, không gian xanh ngày càng trở nên khan hiếm. Da của Ali thường nổi mẩn đỏ và mụn nhọt đau đớn, và mặc dù cô đã cố gắng nhưng tóc cô đã bắt đầu rụng từng mảng. Cô nghi ngờ rằng điều này liên quan đến ô nhiễm không khí. Ra ngoài cũng là một thử thách với Ali bởi đường phố đông đúc, nghẹt thở bởi khói bụi. Trừ những lúc phải đi học, Ali chỉ ở nhà, xem TV hoặc đọc tiểu thuyết giả tưởng, bật quạt và kéo rèm. Cô thường nhớ về những khoảng thời gian trước khi tình trạng ô nhiễm trở nên tệ hại như vậy. Tệ hại đến mức, câu chuyện giữa cô và bạn bè mỗi lần gặp mặt đều là về khói bụi, những cơn đau đầu, mất ngủ, mụ trứng cá. Biến đổi khí hậu đã trở thành lăng kính mà họ nhìn nhận cuộc sống của mình.

Đối mặt với những tác động liên tiếp của sự nóng lên - lũ lụt, xói mòn, quá tải, tuyệt vọng, tội phạm, Ali cảm thấy choáng ngợp, như thể cô không còn lựa chọn nào khác ngoài việc rời khỏi đất nước của mình.

Đến năm 2050, hơn 13 triệu người Bangladesh có thể trở thành người di cư nội địa do tác động của khí hậu. Khi đó, Ali sẽ ở tuổi 40.

Gần đây Daniela Bazán bắt đầu cảm thấy một nỗi khao khát về một phiên bản quê hương mà cô chưa từng được trải nghiệm - khi các sông băng thực sự thống trị dãy núi. ''Sáng sớm, các dãy núi sẽ sáng lên dưới ánh nắng, thật đẹp. Tôi tưởng tượng rằng nó sẽ đẹp như vậy.”, cô nói.

Đối với cộng đồng của Bazán và những cộng đồng lân cận khác, việc các sông băng tan chảy là một thảm họa thực tế: Những ngọn núi tuyết cung cấp nước uống và nông nghiệp, đồng thời thúc đẩy nền kinh tế du lịch. Bố mẹ của Bazán kể với cô về thời điểm họ có thể đến một con sông gần đó và bắt đủ cá cho một bữa ăn. ''Bây giờ dòng sông đã cạn nước,'' Bazán nói.

Đến những năm 2050, có tới 98% sông băng ở miền trung dãy Andes của Peru có thể biến mất. Khi đó, Bazán sẽ ở độ tuổi 40.

Ota, nơi Ireoluwa Ajayi sinh sống, những năm gần đây, đã trải qua thời tiết nắng nóng khắc nghiệt và lượng mưa lớn. Xung quanh Nigeria, lũ lụt làm ô nhiễm nguồn nước uống và tạo ra nơi sinh sản cho muỗi mang mầm bệnh sốt rét; nhiệt độ cao có thể dẫn đến say nắng và phát ban.

Ajayi cảm thấy may mắn bởi gia đình cậu có pin năng lượng mặt trời, có quạt để sử dụng trong những đợt nắng nóng. Cậu cũng cảm thấy may mắn bởi có máy lọc nước để sử dụng khi nguồn nước bị ô nhiễm. Gia đình cậu từng sống ở một khu vực của bang Lagos, nơi lũ lụt tồi tệ hơn nhiều. Họ có thể di chuyển đến vùng đất an toàn hơn, trong khi nhiều người khác thì không. "Cháu nghĩ về những người không có cách nào để rời đi, đặc biệt là trẻ em. Khi thời tiết xấu đi, cháu lại sẽ nghĩ đến việc họ sẽ sống thế nào nếu không có thức ăn và nước uống".

Nhưng Ajayi, với tất cả sự quan tâm của mình dành cho người khác, cũng khó mà không bị tổn thương. Có những khoảng thời gian, cậu bị phát ban do nóng, đôi khi trở nên đau đớn đến mức phải nhập viện. Khi lũ lụt, đường sá trở nên tệ đến mức Ajayi phải cởi giày và lội bộ về nhà sau giờ học. Những ngày khác, lũ lụt buộc trường học của cậu phải đóng cửa và khiến cậu không thể gặp bạn bè, khiến cậu trở nên cô lập. "Cháu không được chơi bên ngoài hoặc đi chơi với bạn bè vì nước sẽ tràn vào khắp mọi nơi", cậu nói. Những ngày đó, cậu chỉ ở nhà và vẽ.

Ajayi tin rằng khi mọi người kết nối các điểm về tác động của biến đổi khí hậu, họ sẽ bắt đầu hành động. "Cháu cảm thấy rằng rất nhiều người không được dạy về khí hậu và đó là lý do tại sao họ vẫn tiếp tục làm hại thiên nhiên bằng nhiên liệu hóa thạch".

Đến năm 2080, số ca tử vong do nhiệt độ cao ở Nigeria có thể tăng gấp 4 lần. Khi đó, Ajayi sẽ 72 tuổi.

Gần đây, Athanasios Kosteas thường xuyên cảm thấy tức giận hơn. Cậu cho rằng đó là do thời tiết nóng. Vào tháng 9, nhiệt độ thường xuyên tăng lên 90 độ F hoặc cao hơn. Không có máy điều hòa ở trường, Kosteas thấy gần như không thể tập trung. Cái nóng khiến cậu khó chịu hơn nữa tại nhà hàng của gia đình - nơi cậu phải bưng những đĩa cà tím souvlaki nóng hổi cho khách hàng. ''Khi trời nóng, cháu cảm thấy chóng mặt và ngày càng dễ nổi giận hơn. Cháu không muốn làm việc nữa'', cậu nói.

Là một thành viên của Quốc hội thanh niên Hy Lạp, Kosteas đã có cơ hội hỏi Bộ trưởng Giáo dục về biến đổi khí hậu, chỉ để nhận được những lời sáo rỗng để đáp lại. Gánh nặng giải quyết cuộc khủng hoảng, Kosteas nhận ra, sẽ thuộc về thế hệ của cậu chứ ''không phải các chính trị gia.''

Đến năm 2050, một số vùng của Hy Lạp có thể trải qua thêm 15 đến 20 ngày nắng nóng khắc nghiệt mỗi năm, lên tới hơn 100 độ F. Khi đó Kosteas sẽ ở độ tuổi 40.

Khi Sara Saumanaia nghĩ về biến đổi khí hậu, cô nghĩ về cả hai quê hương của mình - New Zealand, nơi cô ấy đã sống cả cuộc đời, và Tuvalu - quê hương của cô ấy. “Thật khó để so sánh giữa một quốc gia làm tốt như vậy và một quốc gia đang phải vật lộn với biến đổi khí hậu.”, Saumanaia nói.

Saumanaia và gia đình cô sống ở phía đông của Christchurch - một khu phố của những người người nhập cư Maori và đảo Thái Bình Dương. Khu vực này đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu. Chỉ cần một trận mưa lớn, những con phố xung quanh nhà Saumanaia thường xuyên bị ngập.

Một lần, trong một bài học về biến đổi khí hậu, giáo viên của Saumanaia hỏi liệu có ai trong lớp đến từ Tuvalu không. Mọi người đều nhìn Saumanaia - người Tuvalu duy nhất trong lớp. Giáo viên giải thích rằng hòn đảo này có thể sớm bị nhấn chìm do mực nước biển dâng cao. Học sinh ồ lên, như thể cô đang gặp rắc rối, một số bạn cùng lớp cười. “Cháu tin rằng cháu là một người tự tin, dũng cảm, mạnh mẽ… nhưng ở quê nhà còn có gia đình cháu - những người mà cháu cầu nguyện cho họ mỗi ngày. Ở đó, gia đình cháu đang phải vật lộn, còn ở đây, gia đình cháu bị chế giễu vì hòn đảo sắp biến mất.”, Saumanaia nói.

Saumanaia muốn thay đổi nhận thức của người Tuvalu và những người từ các đảo nhỏ khác ở Thái Bình Dương. Và cô cũng muốn nuôi dưỡng lòng tự hào trong thế hệ người Tuvalu tiếp theo. Cô thực hành fatele - điệu nhảy truyền thống của người Tuvalu, và một phần tiếng Tuvalu để có thể truyền lại cho con cháu trong tương lai. “Ngay cả khi đất nước cháu cuối cùng sẽ biến mất, thì điều đó cũng không làm mất đi nền văn hóa và con người Tuvalu.”

Dự báo, đến năm 2050, một nửa diện tích đất liền của Funafuti - đảo san hô chính của Tuvalu, sẽ bị ngập do thủy triều dâng cao. Khi đó, Saumanaia sẽ ở tuổi 40.

Như vậy có thể thấy, lo lắng về biến đổi khí hậu không còn chỉ là vấn đề của người lớn mà ngay cả những thanh thiếu niên – những người tưởng như vô lo vô nghĩ trước thời cuộc, cũng đã bắt đầu có những cảm nhận riêng về sự tác động của khí hậu tới cuộc sống. Tuy nhiên, theo các chuyên gia y tế, phản ứng với biến đổi khí hậu đôi khi khá phức tạp, và thậm chí có thể được mô tả một cách thái quá, giống như “nỗi sợ hãi về sự diệt vong của môi trường” – như Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ mô tả.

Những nghiên cứu mới đây đã chỉ ra rằng, biến đổi khí hậu có thể đe dọa sức khỏe tâm thần - bao gồm sức khỏe tinh thần, khả năng phục hồi cảm xúc và sức khỏe tâm lý xã hội, đặc biệt là trong các cộng đồng dễ bị tổn thương trong môi trường dễ bị thiên tai và ở các nước thu nhập thấp và trung bình (LMIC). Tuy nhiên, có một thực tế là, trong khi các vấn đề sức khỏe thể chất liên quan đến biến đổi khí hậu đã được ghi chép rõ ràng thì lại có ít tài liệu viết về tác động đến sức khỏe tâm thần. Tuy nhiên, các nghiên cứu này hầu như ít nhắc đến trẻ em. Theo báo cáo của Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc vào tháng 8/2021, có khoảng 1 tỷ trong tổng số 2,2 tỷ trẻ em trên thế giới đang có “nguy cơ cực kỳ cao” do tác động của biến đổi khí hậu. Đã có 230 bài viết được đăng tải trên các tạp chí sức khỏe kêu gọi hành động khẩn cấp để giải quyết “tác hại thảm khốc đối với sức khỏe” do biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, trong các bài viết này, có rất ít bài nhắc đến hậu quả sức khỏe tâm thần của biến đổi khí hậu đối với trẻ em. Trong khi đó, các nghiên cứu mới đều chỉ ra rằng, biến đổi khí hậu đã ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý lành mạnh của trẻ em trên toàn thế giới. Những tác động này bắt đầu từ trước khi trẻ ra đời và trải dài trong suốt quá trình phát triển, đồng thời sẽ tăng tốc khi biến đổi khí hậu tiến triển.

Một nghiên cứu mới gần đây cho thấy biến đổi khí hậu đã ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý của trẻ em trên toàn thế giới. Điểm đặc biệt của nghiên cứu này là, các nhà nghiên cứu cho rằng, biến đổi khí hậu tác động đến sức khỏe tâm thần (cả tốt lẫn xấu) không phải dựa trên những sự kiện đơn lẻ mà là kết quả của một chuỗi tác động, có khi bắt đầu từ khi sinh ra cho đến thời điểm được đánh giá. Vì vậy, cần mở rộng mối quan điểm để có thể hiểu được nguồn gốc, diễn biến và kết quả của sức khỏe tâm thần của một đứa trẻ dưới sự tác động của biến đổi khí hậu. Quan điểm mới này không chỉ thừa nhận tầm quan trọng của việc phát hiện sớm và ngăn ngừa rủi ro biến đổi khí hậu đối với sức khỏe tâm thần của trẻ em mà còn chỉ ra một cách tiếp cận mới với vấn đề này.

Cách tiếp cận này dựa trên quan sát rằng hầu hết các rối loạn tâm thần đều bắt đầu sớm trong đời, rằng các rối loạn là hậu quả của các yếu tố di truyền, tâm lý xã hội và môi trường - bao gồm cả sự tương tác giữa chúng - và rằng thời gian, mức độ nghiêm trọng và thời gian của các yếu tố gây căng thẳng đầu đời có thể có ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe tâm lý và hạnh phúc.

Tuổi thơ là giai đoạn có khả năng phát triển rất dễ bị tổn thương. Ngay cả trước khi sinh, các tác nhân gây căng thẳng cấp tính về môi trường - chẳng hạn như bão, cháy rừng, lũ lụt và sóng nhiệt - có thể khiến người mẹ bị tổn thương về thể chất và tinh thần. Những trải nghiệm này có thể gây hại cho thai nhi đang phát triển và làm tăng nguy cơ mắc bệnh tật cho thai nhi trong suốt cuộc đời.

Các yếu tố gây căng thẳng bán cấp tính như đợt nắng nóng mùa hè có liên quan đến việc tăng nguy cơ biến chứng sản khoa và sinh non, đây là những yếu tố nguy cơ đã được xác định rõ ràng đối với một số rối loạn tâm thần chính.

Từ sơ sinh đến 5 tuổi, trẻ rất dễ bị mắc bệnh truyền nhiễm, độc tố môi trường, tiếp xúc với nhiệt độ cao và mất nước. Các vấn đề về sức khỏe thể chất có thể làm trì hoãn việc đạt được các mốc phát triển quan trọng trong các lĩnh vực như nhận thức và ngôn ngữ, đồng thời những vấn đề này tương tác và làm tăng tính dễ bị tổn thương về sức khỏe tâm thần.

Trong giai đoạn giữa tuổi thơ (6 đến 12 tuổi), trẻ em vẫn dễ bị tổn thương trước các tác nhân gây căng thẳng môi trường cấp tính và mạn tính, đồng thời có khả năng hiểu rõ hơn về biến đổi khí hậu và các tác động dự đoán của nó. Điều này nâng cao khả năng trải nghiệm căng thẳng và lo lắng của họ về hậu quả của việc sống trên một hành tinh đang nóng lên.

Những thay đổi lớn về sinh lý, nội tiết tố và xã hội là đặc trưng của tuổi thiếu niên và nhiều thanh thiếu niên cảm thấy choáng ngợp trước những thách thức đặt ra trong thời gian này. Độ tuổi khởi phát cao nhất của bất kỳ rối loạn tâm thần nào là 14,5 tuổi và khoảng một nửa số rối loạn được hình thành trước 18 tuổi.

Biến đổi khí hậu đang làm tăng nhiệt độ dẫn tới tăng tần suất, cường độ và thời gian của các tác nhân gây căng thẳng liên quan đến thời tiết như hạn hán, sóng nhiệt, lốc xoáy và lũ lụt. Việc tiếp xúc với những sự kiện như vậy có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc lo lắng và trầm cảm, làm ảnh hưởng đến khả năng phục hồi sức khỏe tâm thần lâu dài. Chỉ riêng đợt nắng nóng có thể làm gián đoạn giấc ngủ, việc học tập, hiệu suất kiểm tra nhận thức và tỷ lệ tốt nghiệp trung học. Những yếu tố này có thể cản trở quá trình chuyển đổi lành mạnh sang tuổi trưởng thành và gây tổn hại đến triển vọng kinh tế và xã hội lâu dài.

Nói cách khác, biến đổi khí hậu đang tạo ra những rủi ro mới cho trẻ em và thanh thiếu niên vì nó có thể gây ra một loạt các thay đổi phát triển bất thường tương tác theo những cách phức tạp nhằm làm suy yếu sự trưởng thành tâm lý lành mạnh trong suốt cuộc đời.

Vậy bảo vệ trẻ em khỏi những nỗi lo lắng này bằng cách nào? Bằng cách tích cực giảm thiểu tình trạng nóng lên toàn cầu và tăng cường thích ứng với tác hại mà nó đã gây ra. Điều này có vẻ hiển nhiên nhưng lại là sự thất bại của các quốc gia trong việc cùng nhau giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu. Đã có ý kiến cho rằng, giải quyết biến đổi khí hậu có thể trao quyền cho trẻ em – để chúng được tham gia vào việc lập kế hoạch ứng phó với biến đổi khí hậu. Đồng thời, tăng cường giáo dục hiệu quả về biến đổi khí hậu, giúp trẻ em đương đầu và đặt nền móng cho một thế hệ công dân mới gắn bó và lãnh đạo hiệu quả.

Ở cấp độ vi mô, cần nói chuyện với các thanh thiếu niên để họ có thể nói về cuộc khủng hoảng khí hậu và cảm giác của họ về cuộc khủng hoảng đó. Điều này sẽ giúp thanh thiếu niên thoát ra khỏi cảm giác bị cô lập và có thể chia sẻ cảm xúc.

Bằng cách nói chuyện, các cá nhân sẽ tạo thành một nhóm nơi các kết nối xã hội có thể được tăng cường và nhóm có thể là nền tảng cho khả năng phục hồi trong tương lai hoặc là nơi để quay lại khi nào và nếu thảm họa khí hậu ảnh hưởng đến cá nhân họ. Nhóm cũng là cơ sở để thực hiện hành động tập thể. Thậm chí còn hơn cả những tổ chức được thành lập từ niềm tin hoặc mục tiêu chung, một nhóm được thành lập dựa trên việc quan tâm đến phúc lợi của nhau và chia sẻ những bất bình có tiềm năng to lớn cho việc vận động, trí tưởng tượng và chuyển đổi văn hóa; nó là chất liệu tạo nên các phong trào xã hội.

Nhìn chung, biện pháp can thiệp tốt nhất để ngăn chặn sự lây lan của các vấn đề sức khỏe tâm thần do khí hậu là hành động tập thể về khí hậu. Các hành vi ủng hộ môi trường và các hình thức tham gia vào khí hậu giúp các cá nhân nuôi dưỡng ý thức về quyền tự quyết, tính hiệu quả và niềm hy vọng tích cực là những yếu tố bảo vệ cho phúc lợi và đồng lợi ích cho chính hành động tập thể. Và đôi bên cùng có lợi.