Cụ bà Maria Branyas Morera - người Tây Ban Nha, là người phụ nữ sống thọ nhất trên thế giới. Bà thọ 117 tuổi và qua đời vào năm ngoái – 2024. Những nghiên cứu về bà Branyas Morera cho thấy, gene, lối sống và hệ vi sinh vật đường ruột là những yếu tố góp phần làm tăng tuổi thọ cho bà. Nhưng, chúng không phải là tất cả.

Bà Maria Branyas Morera đã có một thỉnh cầu cuối cùng trước khi qua đời: "Xin hãy nghiên cứu tôi". Và lời thỉnh cầu này của bà đã được Tiến sĩ Manel Esteller – Chủ nhiệm Khoa Di truyền học tại Trường Y thuộc Đại học Barcelona (Tây Ban Nha) đồng ý.

Tiến sĩ Esteller và các đồng nghiệp đã thực hiện được mong muốn của bà. Họ đã xét nghiệm máu, nước bọt, nước tiểu và phân của bà để cố gắng tìm hiểu lý do tại sao bà sống lâu như vậy. Và câu trả lời cho vấn đề này được nhóm nghiên cứu công bố trên tạp chí Cell Reports Medicine – Bà Branyas đã tự chăm sóc bản thân rất khoa học. Bà tuân theo chế độ ăn Địa Trung Hải, không hút thuốc hay uống rượu, và đi bộ một giờ mỗi ngày cho đến đầu những năm 2000, khi việc đi lại trở nên quá khó khăn. Và một yếu tố nữa là gene với các biến thể mà các nhà nghiên cứu cho biết có thể dự đoán tuổi thọ. Những biến thể di truyền này đã được báo cáo là có khả năng bảo vệ chống lại các yếu tố nguy cơ phổ biến như cholesterol cao, chứng mất trí, bệnh tim và ung thư.

Tiến sĩ Esteller cho biết: "Các tế bào của bà ấy có vẻ trẻ hơn so với tuổi của bà ấy".

Tiến sĩ Esteller cũng nói thêm rằng các vi khuẩn sống trong cơ thể bà, hay còn gọi là hệ vi sinh vật đường ruột, có liên quan đến mức độ viêm nhiễm thấp. Hệ vi sinh vật đường ruột của bà rất giàu một loại vi khuẩn có lợi - Bifidobacterium, có thể được kích thích tăng trưởng nhờ vi khuẩn trong sữa chua. Bà Branyas ăn ba hộp sữa chua mỗi ngày.

Tiến sĩ Esteller cho biết: “Mức độ viêm nhiễm cao có liên quan đến quá trình lão hóa sớm”.

Tiến sĩ Immaculata De Vivo - một nhà di truyền học phân tử tại Đại học Harvard, người không tham gia vào nghiên cứu, cho biết lời giải thích của các nhà nghiên cứu về tuổi thọ của bà Branyas là "hợp lý về mặt khoa học". Tuy nhiên, Tiến sĩ De Vivo cảnh báo, luôn luôn cần phải cẩn thận khi diễn giải kết quả từ các trường hợp cá nhân, đơn lẻ. Mặc dù các yếu tố di truyền và chuyển hóa có thể quyết định khả năng mắc bệnh, nhưng nguyên nhân gây bệnh thường là vấn đề xác suất chứ không phải là tuyệt đối. Nói cách khác, gene và hệ vi sinh vật tốt không thể tự duy trì sự sống cho bạn.

Tiến sĩ Mary Armanios - bác sĩ ung thư và di truyền học tại Trường Y Johns Hopkins, tỏ ra ít tin tưởng hơn. Bà đặt câu hỏi về những tuyên bố cho rằng một số biến thể di truyền có thể dự đoán tuổi thọ. Bởi, khi các nhà nghiên cứu tìm kiếm các biến thể liên quan đến tuổi thọ, họ đã so sánh gene của những người trẻ tuổi với gene của những người sống trăm tuổi. Tuy nhiên, bà cho biết, các nhà nghiên cứu không biết liệu những người trẻ tuổi đó có sống đến 100 tuổi hay không. "Di truyền học về tuổi thọ vốn rất khó hiểu. Điều bạn cần là một hồ sơ di truyền có thể dự đoán được", Tiến sĩ Armanios nói. Và điều đó rất khó có được. Tiến sĩ Armanios cũng cảnh báo rằng di truyền và hệ vi sinh vật đường ruột tốt thậm chí còn chưa phải là tất cả câu chuyện về lý do tại sao một số người sống lâu như vậy. Bà lưu ý rằng có sự khác biệt rất lớn về tuổi thọ liên quan đến trình độ học vấn và mức thu nhập.

Cụ bà Branyas sinh ra tại San Francisco (Mỹ) vào năm 1907. Cha mẹ bà là người Tây Ban Nha nhưng đã đến Hoa Kỳ để làm việc. Khi bà Branyas lên 8 tuổi, cha bà mất, và bà cùng mẹ chuyển về Tây Ban Nha. Bà kết hôn và có một người con trai - mất năm 52 tuổi - và hai người con gái, hiện đã 92 và 94 tuổi. Các thành viên trong gia đình bà đều qua đời vì những nguyên nhân phổ biến - bệnh Alzheimer, tai nạn, ung thư, lao, suy thận, bệnh tim. Bà Branyas vẫn sống khỏe, tự lập cho đến năm 2001, khi việc đi lại khó khăn khiến bà phải vào viện dưỡng lão. Bà chơi piano cho đến khoảng năm 2020. “Bà ấy đã sống một cuộc sống khỏe mạnh,” Tiến sĩ Esteller cho biết.

Như với trường hợp của cụ bà Branyas, một cuộc sống khỏe mạnh, hạnh phúc và thọ của người phụ nữ phụ thuộc vào nhiều yếu tố: chế độ dinh dưỡng, tập thể dục và giấc ngủ. Các chuyên gia lão khoa cũng cho rằng, những yếu tố này – bên cạnh gene di truyền, cần được đề cao. Và các chuyên gia lão khoa - như Tiến sĩ Andrea LaCroix, Trường Y tế Công cộng và Khoa học Tuổi thọ Con người Herbert Wertheim thuộc Đại học California (San Diego, Mỹ), đã đưa ra khuyến cáo 4 điểm như sau:

Các chuyên gia cho biết, phụ nữ không nên nghĩ rằng mình cần tập khác với nam giới, đặc biệt là khi nói tới các bài tập thể lực.

Tiến sĩ Jen Gunter - bác sĩ sản phụ khoa tại Vùng Vịnh San Francisco và là tác giả của "Tuyên ngôn về thời kỳ mãn kinh", cho biết: "Nếu một phụ nữ nâng tạ vào những năm 1980, mọi người sẽ nhìn họ như thể họ có hai cái đầu". Nhưng ngày nay, việc phụ nữ tập bài tập thể lực như nâng tạ đã trở bên bình thường hơn. Tuy nhiên, theo TS. Gunter, vẫn còn những phân biệt giới tính trong các bài tập này khiến phu nữ bỏ lỡ cơ hội cải thiện sức khỏe, đặc biệt là khi họ lớn tuổi.

Cả nam giới và nữ giới đều trải qua quá trình mất cơ dần dần, tiến triển từ độ tuổi 30. Với những người không có rèn luyện cơ bắp từ sớm, đến 60 hoặc 70 tuổi, họ có thể có nguy cơ cao mắc chứng teo cơ, một tình trạng mất cơ đáng kể về mặt lâm sàng, có thể ảnh hưởng đến các hoạt động hàng ngày. Phụ nữ sau mãn kinh cũng có nguy cơ loãng xương cao hơn đáng kể. Tập luyện thể lực là một trong những cách tốt nhất để giúp bảo vệ chống lại cả hai tình trạng này.

Tiến sĩ Stuart Phillips - Khoa Vận động học tại Đại học McMaster ở Ontario, Canada, cho rằng phụ nữ tiền mãn kinh tập luyện với tạ - từ nhẹ, vừa hoặc nặng, đều có thể cải thiện mật độ xương và xây dựng cơ bắp. Điều này không có nghĩa là phụ nữ nên từ bỏ các bài tập aerobic, yoga, chạy bộ… Mà họ nên tập ít nhất 150 phút hoạt động tim mạch cường độ vừa phải mỗi tuần, cùng với hai ngày tập luyện thể lực với tạ.

Để hỗ trợ tăng trưởng cơ bắp, phụ nữ - đặc biệt là khi họ lớn tuổi, cần đủ protein. Và khuyến nghị tiêu chuẩn 0,72 gram cho mỗi kg trọng lượng mỗi ngày có lẽ là quá thấp, Tiến sĩ Phillips cho biết. Ông khuyên mọi người - cả nam và nữ, nên ăn 1gram cho mỗi kg trọng lượng. Ông cũng nói thêm rằng không có bằng chứng nào cho thấy việc ăn nhiều protein hơn mức đó mang lại bất kỳ lợi ích bổ sung nào khác.

Còn theo Tiến sĩ Monica Christmas - Giám đốc Chương trình Mãn kinh và Trung tâm Sức khỏe Tích hợp Phụ nữ tại Đại học Chicago (Mỹ), khi nghĩ về thực phẩm và chế độ dinh dưỡng, hãy nghĩ tới chế độ ăn Địa Trung Hải mà cụ bà Branyas đã áp dụng trong suốt cuộc đời 117 năm của mình. Các nghiên cứu quy mô lớn ở cả nam và nữ cho thấy đây là một trong những cách tốt nhất để giảm nguy cơ mắc một số bệnh liên quan đến lão hóa, bao gồm bệnh tim mạch và đái tháo đường. Một số chế độ ăn tương tự cũng có tác dụng như vậy.

Một điểm khác biệt trong lời khuyên hiện nay dành cho nam giới và nữ giới là rượu bia. Hướng dẫn chế độ ăn uống của Hoa Kỳ khuyến nghị phụ nữ không nên uống quá 1 đơn vị cồn/ngày và nam giới không nên uống quá 2 đơn vị. Sự khác biệt này là do rượu bia ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe phụ nữ ở liều lượng thấp hơn.

Không có bằng chứng nào cho thấy phụ nữ cần ngủ nhiều hơn nam giới, 7-9h mỗi đêm là thời gian ngủ lý tưởng cho cả hai giới. Tuy nhiên, phụ nữ có xu hướng ngủ kém hơn nam giới, đặc biệt là trong thời kỳ tiền mãn kinh, do đổ mồ hôi đêm hoặc rối loạn giấc ngủ có thể chẩn đoán được, theo Tiến sĩ Shelby Harris - Trường Y khoa Albert Einstein và là tác giả của cuốn sách "Hướng dẫn vượt qua chứng mất ngủ dành cho phụ nữ". Do đó, những giờ nằm trên giường có thể khiến phụ nữ kém thư giãn hơn.

Một tình trạng khác cần lưu ý ở phụ nữ, đặc biệt là sau mãn kinh, là chứng ngưng thở khi ngủ. Ở độ tuổi trẻ hơn, nam giới có nhiều khả năng mắc chứng bệnh này hơn, nhưng khoảng cách giới tính sẽ thu hẹp sau mãn kinh. Bác sĩ Harris cho biết chứng ngưng thở khi ngủ "thường bị bỏ sót ở phụ nữ", vì các bác sĩ thường gán ghép nó với "một người đàn ông lớn tuổi thừa cân và ngáy rất to". Việc chẩn đoán và điều trị đặc biệt quan trọng vì chứng ngưng thở khi ngủ có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ theo thời gian.

Liệu pháp hormone mãn kinh được chấp thuận để giúp làm giảm một số triệu chứng liên quan đến mãn kinh - đáng chú ý nhất là bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm và khô âm đạo, và để giảm nguy cơ loãng xương. Liệu nó có thể giúp bảo vệ phụ nữ khỏi các bệnh khác của tuổi già, đặc biệt là những bệnh gia tăng sau thời kỳ mãn kinh - như bệnh tim và chứng mất trí, hay không vẫn chưa rõ ràng dù một số nghiên cứu cho thấy phụ nữ sử dụng liệu pháp hormone mãn kinh có nguy cơ mắc hai bệnh này thấp hơn. Một số nghiên cứu khác lại cho thấy liệu pháp này không mang lại lợi ích hoặc thậm chí còn làm tăng nguy cơ. Sự khác biệt về kết quả có thể phụ thuộc vào loại liệu pháp được cung cấp và độ tuổi bắt đầu điều trị, cùng nhiều yếu tố khác. Tuy nhiên, một số chuyên gia nhấn mạnh hơn vào những phát hiện tích cực. Tiến sĩ Jennifer Garrison - giảng viên Khoa Dược Tế bào và Phân tử tại Đại học California, San Francisco (Mỹ), người nghiên cứu về buồng trứng, cho biết: "Mặc định là khi bạn đến một độ tuổi nhất định và có các triệu chứng tiền mãn kinh, bạn có thể nên bắt đầu liệu pháp hormone".

Theo Tiến sĩ Gunter, có một loại thuốc khác mà một số phụ nữ có thể không dùng nhưng lại có thể mang lại lợi ích: statin để điều trị cholesterol cao. "Có một xu hướng đáng lo ngại là một số người trên mạng xã hội nói với phụ nữ rằng statin không hiệu quả với họ và chúng tôi thực sự có dữ liệu tốt để chứng minh statin có hiệu quả."

Và vaccine ngừa bệnh zona có thể đặc biệt có lợi cho phụ nữ. Thứ nhất, phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh zona cao hơn. Và gần đây có bằng chứng cho thấy vaccine có thể làm giảm nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ.

Và điều cuối cùng, theo TS. Gunter, những điều cơ bản liệt kê trên đây, dù không hấp dẫn với nhiều người - như: có ăn đủ protein không, có vận động trong ngày không, có ngủ ngon không…, thì chúng vẫn có hiệu quả như chúng đã có. Tuân thủ tốt những lời khuyên cơ bản này sẽ giúp mỗi người sống tốt, sống khỏe, sống thọ hơn, dù bạn là phụ nữ hay đàn ông.