Bệnh sởi bùng phát dịch theo chu kỳ

Để hiểu rõ hơn về nguyên nhân tại sao dịch bệnh sởi lại đang có chiều hướng bùng phát sau nhiều năm "yên ắng", phóng viên đã có cuộc trao đổi với giáo sư Nguyễn Trần Hiển - Viện trưởng Viện vệ sinh Dịch tễ Trung ương về vấn đề này.

- Hiện nay, tại rất nhiều tỉnh thành có hàng trăm người mắc bệnh sởi. Là một chuyên gia dịch tễ hàng đầu tại Việt Nam, xin ông cho biết liệu có phải bệnh sởi đang bùng phát mạnh mẽ trở lại?

Giáo sư Nguyễn Trần Hiển: Trước hết, tôi xin khẳng định, bệnh sởi là bệnh rất dễ lây và tất cả mọi người cho dù ở nhóm tuổi nào cũng đều có khả năng mắc bệnh nếu chưa có miễn dịch trước đó. Những ai nếu trước đó chưa từng mắc bệnh sởi, hoặc chưa từng được tiêm vaccine sởi bao giờ thì đều có nguy cơ mắc bệnh này.

Chúng ta đã triển khai chương trình tiêm chủng mở rộng từ năm 1985, đến nay đã gần 30 năm, chúng ta đạt tỷ lệ tiêm đầy đủ ở trẻ em Việt Nam trên 90% ở các tỉnh, thành phố. Cho đến nay, đa số trẻ em có kháng thể phòng sởi nhờ vaccine sởi.

Đúng là trong thời gian cuối năm 2013 và đầu năm 2014 , ở một số tỉnh tại Việt Nam có sự quay trở lại của dịch sởi. Tuy nhiên, chúng ta cần hiểu và nhận thức rõ, bệnh sởi có tính đặc tính dịch tễ học là dịch bùng phát lại theo chu kỳ, thông thường cứ 3-5 năm lại xảy ra một đợt dịch.

- Như ông vừa cho biết, bệnh sởi bùng phát có tính chu kỳ, vậy tại Việt Nam trong những năm gần đây chúng ta đã có những đợt dịch nào?

Giám sát của chúng tôi trong thời gian vừa qua cho thấy, năm 2006 tại Việt Nam đã có một vụ dịch sởi tương đối lớn, với khoảng gần 2.000 trẻ em mắc bệnh này. Tiếp đó, năm 2009 dịch bệnh này xảy ra với quy mô lớn hơn với số lượng khoảng 7.500 người mắc sởi.

Thực tế cho thấy, khi dịch sởi xảy ra, tất cả mọi người ở lứa tuổi nào nếu chưa có kháng thể với sởi thì đều có nguy cơ mắc bệnh này. Tuy nhiên, sau khi mắc bệnh sởi xong thì bản thân người ta có kháng thể bảo vệ suốt đời và không mắc lại lần thứ hai. Tuy nhiên bệnh sởi rất dễ lây và thành dịch khi có nhiều người chưa có miễn dịch và có cảm thụ cao với bệnh.

Trong thời gian gần đây, bệnh sởi ở Việt Nam đã xuất hiện các vụ dịch lẻ tẻ, rải rác từ giữa năm 2013. Đầu tiên là tại một số tỉnh miền núi phía Bắc như Lai Châu, Lào Cai, Hà Giang, Sơn La, Yên Bái, Hà Nội và thậm chí cả Thành phố Hồ Chí Minh.

Đến thời điểm này, số ca mắc bệnh sởi bằng xét nghiệm từ đầu năm 2014 là 203 ca rải rác ở các các quận, huyện ở những tỉnh, thành phố nêu trên. Nó không tập trung ở một khu vực nhất định mà ở nhiều khu vực khác nhau.


- Ông có thể phân tích, tại sao thời gian gần đây dịch bệnh lại bùng phát trở lại mạnh mẽ đến như vậy?

Thời gian gần đây, dịch bệnh sởi đang bùng phát trở lại lẻ tẻ nhỏ, tản phát ở một số tỉnh miền núi phía Bắc và Hà Nội đã chứng minh thực tế tất cả trẻ em chưa được tiêm đầy đủ vaccine. Những trẻ nào chưa được tiêm chắc chắn sẽ mắc bệnh sởi.

Một thực tế đáng báo động là gần đây tỷ lệ tiêm chủng giảm đi đáng kể do nhiều bà mẹ lo lắng trước những thông tin về các trường hợp phản ứng sau tiêm vaccine viêm gan B, Quinvaxem... Chính vì vậy, nhiều bậc phụ huynh lo sợ, sợ hãi nên đã không cho trẻ đi tiêm phòng vaccine.

Chúng tôi lo ngại, nếu tình trạng này xảy ra dài và nhiều dẫn tới tình trạng tỷ lệ tiêm chủng thấp như vậy trẻ em không được bảo vệ các bệnh có thể dự phòng bằng vaccine và nguy cơ các dịch bệnh quay trở lại rất lớn.

Theo thống kê, bệnh sởi xảy ra chủ yếu ở lứa tuổi dưới 5 tuổi, tuy nhiên ở những trẻ lớn hơn vẫn có nguy cơ mắc bệnh này nếu chưa có miễn dịch.

Vì vậy, để phòng bệnh, theo tôi những ai nếu chưa được tiêm vaccine sởi, chưa bị mắc bệnh sởi bao giờ thì nên tiêm vaccine sởi để có miễn dịch chủ động cho bản thân mình. Còn đối với cộng đồng, chúng tôi khuyên người dân nên tiêm đầy đủ 2 mũi vaccine cho trẻ nhỏ theo quy định (vào lúc 9 tháng tuổi và 18 tháng tuổi). Chỉ khi tỷ lệ tiêm vaccine đầy đủ cao ở trong cộng đồng đạt trên 95% thì mới có khả năng phòng dịch sởi bùng phát trong cộng đồng.

- Hiện nay, tại Bệnh viện Nhi Trung ương có tình trạng là có khá nhiều trẻ dưới 9 tháng tuổi mắc bệnh sởi, có phải là điều đáng lo ngại không?

Đây là một điều hơi bất thường. Bởi thông thường, trẻ sinh ra trong 9 tháng tuổi sau khi sinh đã có kháng thể của người mẹ truyền sang và giúp bảo vệ trẻ không mắc sởi. Do vậy, trẻ từ 9 tháng tuổi trở đi mới bắt đầu cần tiêm vaccine sởi khi mà kháng thể của người mẹ giảm đi.

Trường hợp trẻ dưới 9 tháng tuổi mắc bệnh này có thể do bản thân người mẹ chưa mắc bệnh sởi bao giờ vì vậy không có kháng thể sởi truyền sang cho trẻ cho trẻ qua rau thai và trẻ không có miễn dịch thụ động từ mẹ truyền sang. Do vậy, trẻ dễ bị mắc bệnh sởi.

Nguyên nhân thứ hai là do bà mẹ được tiêm vaccine từ trước đó rồi, nhưng nồng độ kháng thể không đủ cao để bảo vệ cho con không mắc bệnh sởi. Ngoài ra có thể vì một lý do nào đó hệ thông miễn dịch của trẻ không có khả năng duy trì nồng độ kháng thể từ mẹ truyền sang trong một thời gian dài, mà giảm nhanh sau vài 3 tháng sau sinh.

Do vậy, những bà mẹ có con nhỏ mà chưa đến tuổi tiêm vaccine sởi khi thấy trẻ có những biểu hiện như sốt phát ban, viêm đường hô hấp, khó thở và một số biểu hiện khác như viêm tai, tiêu chảy, viêm loét giác mạc thì nên đưa ngay trẻ đến các cơ sở y tế để được tư vấn, chăm sóc và điều trị kịp thời.

- Có không ít phụ huynh vẫn chưa an tâm hoặc lo lắng khi tiêm vaccine sởi cho trẻ. Xin ông cho biết ý kiến về vấn đề này?
Trước hết, tôi xin khẳng định, vaccine sởi là vaccine an toàn, tiêm vaccine sởi là cách tốt nhất để phòng bệnh sởi cho dù người đó ở lứa tuổi nào, trẻ em hay là người lớn, thậm chí cả người già.

Bệnh sởi thông thường là bệnh nhẹ, lành tính, tuy nhiên bệnh cũng có biến chứng rất nguy hiểm như viêm tai giữa, tiêu chảy, viêm phổi, thậm chí có trường hợp còn bị viêm não có thể đe dọa tính mạng.

Thành tựu trong suốt 30 năm qua tại Việt Nam đã cho thấy, tiêm vaccine là một trong những biện pháp hiệu quả nhất để dự phòng bệnh tật.

Bằng vaccine, chúng ta đã thanh toán được bệnh bại liệt, loại trừ uốn ván sơ sinh, tỷ lệ mắc sởi của năm 2012 giảm hơn 230 lần so với năm 1984 (trước khi triển khai chương trình tiêm chủng mở rộng). Điều đó chứng tỏ vaccine sởi là vaccine rất hiệu quả trong việc phòng bệnh cho trẻ em.

Tôi khuyên các bà mẹ hãy tin tưởng rằng vaccine hiện đang dùng ở Việt Nam là an toàn, hiệu quả trong phòng chống dịch bệnh.

Để phòng tốt dịch bệnh sởi, trẻ cần tiêm đủ hai mũi, mũi tiêm một khi trẻ 9 tháng tuổi và mũi thứ hai nhắc lại khi trẻ 18 tháng tuổi.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới, nếu trẻ chỉ tiêm 1 mũi khi 9 tháng tuổi thì khả năng bảo vệ chỉ ở mức 80-85%, nhưng khi trẻ được tiêm nhắc lại thì khả năng bảo vệ lên đến 90-95%.

Xin trân trọng cảm ơn ông!