Có lần, sau bữa trưa, T.T - một người bạn tôi rút trong túi xách một lọ bổ gan màu nâu sẫm. T. mở nắp, lấy ra hai viên nang rồi uống cùng cốc nước lọc. Thấy tôi nhìn, T. cười giải thích: "Dạo này gan tớ nóng trong, nổi mụn miết. Uống cái này cho mát gan, giải bớt độc tố." Tôi hỏi thêm, liệu cậu đã đi khám hay xét nghiệm gì chưa thì T. lắc đầu: "Không cần đâu, thực phẩm chức năng ấy mà, uống bổ sung thôi."

Những tình huống như vậy không hề hiếm. Thực tế, xung quanh tôi ngày càng nhiều người tự tìm mua các sản phẩm được quảng cáo là "giải độc gan", "mát gan" về dùng một cách tùy tiện, không cần bất kỳ chỉ định hay tư vấn y tế nào. Để hiểu rõ hơn về xu hướng này, tôi quyết định bắt đầu một hành trình nhỏ của riêng mình: vào vai một khách hàng có nhu cầu "giải độc gan" để trải nghiệm việc mua và sử dụng những sản phẩm này xem dễ dàng đến mức nào.

Tôi ghé một nhà thuốc quen trên đường Mễ Trì (Hà Nội) và trình bày rằng mình muốn tìm một sản phẩm giúp giải độc gan, hỗ trợ chức năng gan sau chuỗi ngày dùng bia rượu, cỗ bàn nhiều. Ngay lập tức, người bán hàng giới thiệu cho tôi hàng loạt cái tên như cao atiso Ladophar, Bổ gan Trường Phúc, Liver Well, Active Liver Plus…

Tò mò, tôi hỏi thêm “liệu có cần đi khám hoặc xét nghiệm chức năng gan trước khi dùng hay không”. Nhân viên nhà thuốc lắc đầu: “Nếu chị chỉ cảm thấy người nóng, mệt chút do uống nhiều rượu bia thì chưa cần phải đi khám đâu. Đây là thực phẩm chức năng hỗ trợ thôi, cứ uống theo hướng dẫn trên nhãn là được.”

Điều này khiến tôi khá lo ngại. Rõ ràng, bất kỳ ai cũng có thể tự ý mua và sử dụng những sản phẩm này, dựa trên cảm giác chủ quan về sức khỏe của mình. Bản thân tôi khi đứng trước kệ thuốc, nghe nhân viên nhà thuốc liệt kê công dụng “mát gan, thanh nhiệt, giải độc, ngừa mụn nhọt” của từng loại, cũng thấy mông lung không biết sản phẩm nào thực sự phù hợp với tình trạng mình đưa ra…

Trở về nhà, tôi thử tìm kiếm từ khóa “giải độc gan” trên internet để xem việc mua bán trực tuyến có dễ như mua trực tiếp hay không. Kết quả trả về khiến tôi choáng ngợp: hàng trăm sản phẩm hiện ra trên các trang thương mại điện tử. Đủ loại tên gọi và xuất xứ.

Tôi thử chọn một sản phẩm dạng cao thảo dược được quảng cáo rầm rộ là "gia truyền mát gan". Thao tác đặt mua diễn ra trơn tru đến mức giật mình: ứng dụng chỉ yêu cầu địa chỉ và số điện thoại, hẹn giao hàng, tuyệt nhiên không hề có bất cứ lưu ý nào về việc sử dụng sản phẩm cần tham khảo ý kiến bác sĩ. Tôi tự hỏi, có bao nhiêu người đã đặt mua những "thần dược" này một cách dễ dàng như vậy. Chỉ với một chiếc điện thoại thông minh, dù bạn ở bất cứ đâu, các thuốc bổ gan cũng sẵn sàng được giao đến tận cửa – nhanh chóng, tiện lợi và không một câu hỏi về tình trạng sức khỏe của bạn.

Và nếu tôi chủ động nhắn tin hỏi về việc có cần “xét nghiệm” trước khi dùng sản phẩm, 3 cửa hàng ngẫu nhiên tôi lựa chọn để hỏi đều có câu trả lời là “không cần xét nghiệm”/“chỉ cần nó trong, mụn hay dùng bia rượu là dùng được”/ “không cần thiết phải xét nghiệm”!

Tiếp tục với mảng bán hàng mới nhưng rất phát triển thời gian gần đây: livestream bán hàng. Lướt TikTok vào buổi tối, tôi thấy không dưới 20 phiên livestream đang rao bán các loại thực phẩm chức năng, trong đó có cả những sản phẩm giải độc, mát gan. Những buổi live này thường diễn ra vào khung giờ nghỉ trưa hoặc buổi tối – thời điểm “vàng” để thu hút người xem. Sự nhộn nhịp của “chợ online” thời 4.0 thể hiện rõ qua cảnh người bán giới thiệu sản phẩm trước camera, còn người xem thì bình luận hỏi đáp tấp nập ngay dưới video trực tiếp.

Tò mò, tôi tham gia vào một buổi livestream mà ở đó người bán đang quảng bá một loại “ sản phẩm giải độc gan”. Người này giới thiệu sản phẩm bằng những lời có cánh về công dụng thải độc, bảo vệ gan, đồng thời liên tục đọc và trả lời các bình luận của người xem.

Trong phần bình luận, tôi đánh liều hỏi: “Có cần đi khám hay xét nghiệm gì trước khi dùng sản phẩm này không?”. Gần như ngay lập tức, người bán đáp: “Không cần xét nghiệm, chỉ cứ dùng bình thường.”

Cùng câu hỏi đó, một người bán hàng khác khẳng định chắc nịch “Không cần xét nghiệm. Thậm chí, chị không có vấn đề gì về gan cũng dùng được vì thành phần của các sản phẩm đều là thảo dược”.

Thực tế, trong buổi livestream này, người bán chỉ cầm trên tay giới thiệu trực tiếp một vài hộp sản phẩm, còn rất nhiều lựa chọn khác thì nằm trong danh sách “giỏ hàng” trên ứng dụng. Tôi thử bấm vào một sản phẩm trong danh sách và ngay lập tức được đưa đến trang đặt hàng với thông tin và giá cả cụ thể, cách thức không khác gì mua sắm trên một sàn thương mại điện tử thông thường.

Một sản phẩm giải độc gan nhập khẩu được rao bán qua livestream, hiển thị trong danh sách “giỏ hàng” để người xem có thể đặt mua trực tiếp, người bán lại khẳng định tự ý uống không cần xét nghiệm, thậm chí “không có vấn đề gì về gan vẫn uống được”!

Từ nhà thuốc truyền thống đến “chợ mạng” hiện đại, quá trình tìm đến các sản phẩm giải độc gan diễn ra một cách dễ dàng đến mức đáng ngạc nhiên. Không ai yêu cầu tôi phải xuất trình đơn thuốc hay kết quả xét nghiệm, cũng không có bất kỳ sự giám sát y tế nào đối với việc tôi tự ý sử dụng những sản phẩm này.

Sự tiện lợi và nhanh chóng trong việc tiếp cận các sản phẩm chăm sóc sức khỏe như thế này có thể thuận tiện cho với những người bận rộn – khi có thể có được thứ mình cần để “bảo vệ gan” mà không tốn nhiều thời gian, công sức. Nhưng đồng thời, cũng đặt ra câu hỏi lớn: liệu sự dễ dãi đó có đang khiến chúng ta quá chủ quan khi tự ý sử dụng những sản phẩm như vậy, mà không có sự tư vấn hay chỉ định từ bác sĩ?