Xơ gan - Hiểm họa khôn lường!

Gan khỏe mạnh và gan bị xơ

Xơ gan là gì?

Gan là cơ quan lớn thứ hai trong cơ thể (sau da). Gan đóng nhiều vai trò quan trọng khác nhau trong việc bảo tồn sức khỏe của con người. Tùy theo kích thước và trọng lượng của mỗi cá nhân, gan nặng từ 1.100 - 1.800 gram. Vai trò của gan gồm: Thanh lọc độc tố; Chuyển hóa thức ăn và dự trữ nhiên liệu dưới nhiều dạng khác nhau; Tổng hợp một số chất đạm, bài xuất mật, chất acid mỡ...

Xơ gan hay gọi chính xác hơn là chai gan, là giai đoạn sau của viêm gan mạn tính. Xơ gan là hậu quả của việc lá gan bị các tác nhân gây hại cho gan tấn công trong thời gian lâu dài dẫn đến tế bào gan bị hư hại, chết dần và tạo ra các mô sẹo, không phục hồi được làm cho gan chai cứng dần dần và không thực hiện được những chức năng bình thường của gan (suy gan).

Theo ThS.BS Võ Hồng Minh Công - Trưởng Khoa Nội tiêu hóa Bệnh viện Nhân dân Gia Định, xơ gan do rượu chiếm hơn một nửa số ca tử vong. Rượu và virus viêm gan là nguyên nhân phổ biến gây xơ gan. Khoảng 30% bệnh nhân xơ gan có biến chứng chảy máu do giãn tĩnh mạch thực quản. Đặc biệt "xơ gan có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm như: Nhiễm trùng ổ bụng, xuất huyết tiêu hóa do vỡ giãn tĩnh mạch thực quản, bệnh não do gan, ung thư gan...", BS. Minh Công nhấn mạnh.

Nguyên nhân gây bệnh

- Rượu: Người nghiện rượu là đối tượng chiếm tỷ lệ bị xơ gan cao nhất. Họ thường uống các loại rượu tự pha chế, rượu tự nấu chưa được khử các chất độc có trong rượu nên các chất độc này càng ngày càng làm tổn hại tế bào gan và gây xơ gan. Tuy nhiên xơ gan do rượu xảy ra không phải ngày một ngày hai mà do ngộ độc các chất độc một cách từ từ gây nên. Đầu tiên gan sẽ bị nhiễm mỡ, viêm gan mạn tính rồi mới chuyển thành xơ gan, vì vậy có thể xơ gan sẽ xảy ra trong một khoảng thời gian khá dài có khi đến chục năm sau nghiện rượu.

Xơ gan do rượu chiếm hơn một nửa số ca tử vong

- Xơ gan do ứ mật: Mật bị ứ đọng do viêm, tắc đường mật cả đường mật trong và ngoài gan. Mật sẽ tác động làm ảnh hưởng, tổn thương tế bào gan dần dần dẫn đến xơ gan.

- Xơ gan do viêm gan virus: Những người viêm gan virus có thể tiến triển thành xơ gan và ung thư gan (nhất là viêm gan virut B, C, D) 

- Xơ gan do ký sinh trùng: Đối với ký sinh trùng có 3 loại hay gặp làm tổn thương tế bào gan và đưa đến xơ gan, đó là: Lỵ amip, ký sinh trùng sốt rét và sán lá gan.

- Xơ gan do ứ đọng máu kéo dài như suy tim, viêm tắc tĩnh mạch trên gan.

- Ngoài ra, những người có phản ứng bất thường với vài loại thuốc, tiếp xúc lâu ngày với chất độc cũng có nguy cơ bị xơ gan.

- Một số bất thường di truyền do sự tích tụ chất độc trong gan dẫn đến phá huỷ mô và gây xơ gan. Ví dụ sự tích tụ bất thường chất sắt (ứ đọng chất sắt) hay đồng (bệnh Wilson). Trong bệnh ứ đọng chất sắt, bệnh nhân có khuynh hướng hấp thu quá độ sắt từ thức ăn. Theo thời gian, sự tích tụ sắt xảy ra trong các cơ quan khác nhau gây xơ gan, viêm khớp, phá huỷ cơ tim dẫn đến suy tim, và rối loạn chức năng tinh hoàn.

- Trẻ sinh ra không có ống dẫn mật (teo ống dẫn mật) cũng dẫn đến xơ gan.

Nhận biết triệu chứng xơ gan

BS. Trần Ngọc Lưu Phương - Bệnh viện Nguyễn Tri Phương (TP.HCM) cho biết: "Gan có khả năng bù trừ rất tốt có nghĩa là phần gan còn tốt chưa bị chai cứng sẽ làm việc bù trừ cho phần gan đã bị hư hại và chai cứng, do đó chỉ đến khi trên 75% lá gan bị chai cứng thì mới có biểu hiện triệu chứng rõ ràng".

Giai đoạn đầu khi các nguyên nhân âm thầm tấn công lá gan, bệnh nhân thường không có triệu chứng gì cả ngoài một vài triệu chứng như ăn không ngon, đầy bụng khó tiêu, mệt mỏi, sụt cân, thậm chí có người lại biểu hiện bằng giảm ham muốn sinh hoạt tình dục.

Giai đoạn sau khi bắt đầu có suy gan, bệnh nhân có thể có các triệu chứng như ngứa, da xấu đi, sậm màu nhiều, xuất hiện nhiều nốt dgiãn mạch màu đỏ trên da ngực trên lưng, trên cổ trên mặt, trên cánh tay (nốt sao mạch); lòng bàn tay đỏ rực lên (bàn tay son), tiểu sậm màu hơn, dễ bị chảy máu răng máu mũi, da dễ bị bầm hơn khi va chạm, mắt và da bắt đầu vàng nếu quan sát kỹ.

Mắt và da có màu vàng là triệu chứng của xơ gan nặng

Giai đoạn nặng khi suy gan đã quá nặng không còn khả năng bù trừ nữa sẽ xuất hiện vàng da vàng mắt rất nhiều, chân sưng phù, bụng to dần ra và tích nước trong ổ bụng (tràn dịch màng bụng).

"Cần nhớ là các tác nhân gây xơ gan chỉ âm thầm tấn công lá gan của chúng ta nên người bị xơ gan không hề bị đau bụng và thường không hề có tiền sử bị vàng da, vàng mắt gì trước đây cả", BS. Lưu Phương nói.

Các biến chứng

- Giãn to các tĩnh mạch ở thực quản: Có thể vỡ gây xuất huyết tiêu hóa với biểu hiện ói máu hoặc tiêu phân đen mà không hề có dấu hiệu gì trước. 

- Bệnh não do suy gan (Hôn mê gan): Do gan suy không hóa giải được các độc chất trong cơ thể gây tình trạng không tỉnh táo, ngủ gà ngủ gật, lơ mơ mất ý thức, tay chân run rẩy.

- Xơ gan lâu ngày có thể xuất hiện các khối u trên nền gan xơ gọi là xơ gan có biến chứng ung thư hóa.

- Nhiễm trùng dịch tích tụ trong ổ bụng gây căng chướng bụng, đau bụng nhiều hoặc sốt.

Chăm sóc người bị xơ gan thế nào?

Ở bệnh nhân xơ gan giai đoạn muộn, phù càng biểu hiện rõ rệt: hai chân sẽ to hơn bình thường, đi lại nặng nề. Ăn uống kém, chức năng tổng hợp protein giảm dẫn đến lượng protein máu giảm làm cho nước thoát ra ngoài tế bào gây phù. Khi nằm, cần cho người bệnh kê cao chân (cao hơn so với tim). Ở tư thế này sẽ góp phần cải thiện tình trạng phù của người bệnh. Hàng ngày, cần vệ sinh mũi miệng sạch sẽ đặc biệt là khi có chảy máu cam, chảy máu chân răng để đề phòng nhiễm khuẩn và tạo cho người bệnh cảm giác ngon miệng. Người bệnh mệt mỏi nhiều, nên chú ý tạo không gian thoáng mát, yên tĩnh, hạn chế người ra vào thăm hỏi nhiều.

Bệnh nhân bị xơ gan cổ trướng

Cần theo dõi cân nặng của người bệnh hàng tuần là cách để kiểm tra xem tình trạng phù và cổ trướng của người bệnh có giảm hay không. Ở bệnh nhân nặng khi cổ trướng quá nhiều gây khó thở cho người bệnh khi đó cần cho người bệnh đến cơ sở y tế để bác sĩ sẽ cho rút nước ra ngoài, giúp người bệnh dễ chịu hơn. Cần lưu ý sau khi đã được chọc tháo dịch xong, cần theo dõi người bệnh trong 30 phút, nếu có điều gì khác thường phải báo cho bác sỹ ngay.

Chế độ ăn cho người xơ gan

Chế độ ăn giàu calo (2.500 - 3.000calo/ngày). Thành phần thức ăn phải phù hợp, đầy đủ thực phẩm giàu protit như thịt, cá, trứng, sữa... và đầy đủ thực phẩm giàu glucid như ngô, khoai, ngũ cốc... Nên dùng dầu thực vật, tránh dùng mỡ động vật, những thực phẩm lạ, dễ gây dị ứng, rối loạn tiêu hóa. Thức ăn chế biến chín, đảm bảo vệ sinh, hợp khẩu vị. Các món ăn nên thay đổi ở các bữa. Để gan không phải làm việc quá sức, thức ăn được hấp thu tốt hơn, tránh được rối loạn tiêu hóa thì nên chia nhỏ khẩu phần ăn, cho người bệnh ăn 4 - 5 bữa một ngày. Bổ sung vitamin bằng nước hoa quả ép, trái cây. Có thể thay nước uống hàng ngày bằng nước nhân trần, atiso, có tác dụng mát gan, lợi mật rất tốt cho người bệnh xơ gan.

Cần ăn hạn chế muối hoặc ăn nhạt hoàn toàn khi có phù và cổ trướng nhiều. Bởi, lượng muối trong cơ thể nhiều, sẽ gây tích nước trong tế bào, càng làm cho tình trạng phù tăng lên. Khi dùng một số thuốc lợi tiểu sẽ làm mất kali máu, khiến tình trạng người bệnh tồi tệ hơn. Khuyến khích người bệnh ăn tăng cường thực phẩm giàu kali, sẽ bổ sung lượng kali đã mất. Nhưng đối với người bệnh xơ gan giai đoạn muộn (mất bù) thì cần chú ý là phải hạn chế thực phẩm giàu đạm, đề phòng hôn mê gan.

Bản thân người xơ gan nên làm gì?

- Không nên quá lo lắng và căng thẳng vì việc tuân thủ điều trị tốt sẽ giúp bệnh ngừng tiến triển và hạn chế biến chứng.

- Không nên dùng các thuốc gây hại cho gan (thuốc kháng sinh, thuốc giảm đau Paracetamol).

- Đặc biệt, phải tuyệt đối tránh xa các loại bia rượu.

- Về thuốc men, nên tuân thủ đúng thuốc mà bác sỹ kê toa điều trị.

- Có thể dùng các thảo dược thiên nhiên có tính chất bảo vệ gan như cây nhân trần, cây atiso...

- Ngoài ra cần lưu ý tập thể dục nhẹ nhàng đều đặn tối thiểu 30 phút mỗi ngày giúp cơ thể khỏe mạnh, nhằm đẩy lui bệnh.

Chủ động bảo vệ lá gan

Tiêm phòng vaccine viêm gan B là 1 cách phòng xơ gan

- Tiêm phòng vaccine viêm gan B cho trẻ em và những người lớn chưa bị bệnh.

- Có lối sống lành mạnh, không lạm dụng rượu bia.

- Tránh ăn thức ăn sống, nên ăn chín uống sôi để không bị nhiễm ký sinh trùng.

- Lựa chọn thực phẩm sạch, đảm bảo an toàn thực phẩm để phòng ngừa nhiễm các hóa chất, phẩm màu độc hại gây tổn hại gan.

- Không dùng thuốc ảnh hưởng gan khi chưa có chỉ định của bác sỹ.

- Đối với những người đã bị viêm gan B hoặc C mạn tính cần theo dõi định kỳ 3 hoặc 6 tháng một lần để phát hiện và điều trị sớm những trường hợp viêm gan đang tiến triển, nhằm hạn chế các biến chứng nặng như xơ gan và ung thư gan.

- Cần theo dõi sức khỏe định kỳ để phát hiện và điều trị sớm các bệnh lý gây viêm gan do các nguyên nhân khác như suy tim, tắc mật...