Tai biến mạch máu não: Những điều cần biết

Những dấu hiệu dễ bị bỏ qua

Theo GS.TS Lê Đức Hinh, Chủ tịch Hội Thần kinh học Việt Nam, tai biến mạch máu não có thể xảy ra với bất cứ người nào và vào bất cứ lúc nào, tuy nhiên chúng thường dễ xảy ra khi người ta lớn tuổi. Có nhiều nhân tố có thể dẫn đến tai biến mạch máu não. Một số có thể điều trị được ví dụ như cao huyết áp, đái tháo đường và mỡ máu. Hiện nay, lứa tuổi bị đột quỵ có chiều hướng trẻ hóa, một phần là do sự thay đổi về lối sống, chế độ dinh dưỡng.

Sự xuất hiện cục máu đông trong lòng mạch làm tăng nguy cơ đột quỵ

45 tuổi, anh Nguyễn Văn Chất đã có 6 năm gắn bó với những di chứng của tai biến mạch não. Anh Chất cho biết, sáng hôm đấy, khi thức giấc, nửa người trái của anh tê tê một cách bất thường, nhưng nghĩ là do nằm sai tư thế nên không để ý đến. Nhưng chỉ khoảng 2 tiếng sau, cảm giác tê nặng tăng dần rồi liệt hẳn. Đến khi vào viện cấp cứu, anh mới biết mình bị tai biến tắc nghẽn mạch não, có rỉ máu do biến chứng của cao huyết áp mà không được điều trị trước đó. Anh Chất đã phải nằm điều trị tại viện hơn 1 tháng và 6 năm nay, với những nỗ lực không ngừng, anh cũng không thể phục hồi lại như trước thời gian bị bệnh.

Anh Chất cho rằng, kinh nghiệm về cơn tai biến của mình không chỉ tốt cho anh và gia đình mà cho cả những bạn bè, hàng xóm mà anh có điều kiện chia sẻ.

Còn theo GS.TS Nguyễn Văn Thông, Nguyên Giám đốc Trung tâm Đột quỵ não, Bệnh viện TW Quân đội 108, triệu chứng dễ nhận thấy nhất của tai biến mạch não là cảm giác tê dại trong người, từ tay đến chân. Có thể sự nghẽn mạch máu từ não nó lan truyền đến tay trái hoặc chân trái hoặc là tay phải hoặc chân phải, thì phải vào bệnh viện để xét nghiệm ngay… Mọi người nên lấy đó làm kinh nghiệm. Khi có cảm giác như vậy thì bất cứ giá nào cũng phải vào bệnh viện ngay lập tức càng nhanh càng tốt.

Cũng theo GS.TS Nguyễn Văn Thông, tai biến mạch máu não là một căn bệnh khá phổ biến hiện nay trên thế giới, đặc biệt là tại các quốc gia đang phát triển. Cứu 6 giây lại có một người chết vì tại biến mạch não. Thống kê của Tổ chức Đột quỵ Thế giới cho thấy, thế giới mỗi năm có 16 triệu người bị đột quỵ, 6 triệu người tử vong. Đáng buồn là đa phần những bệnh nhân đột quỵ không tử vong đều phải "mang" theo di chứng nặng nề, làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, tài chính của bản thân và gia đình.

Vậy, đâu là nguyên nhân gây bệnh? Nói về vấn đề này, GS.TS Stephen Davids, Chủ tịch Tổ chức Đột quỵ Thế giới cho biết: Tai biến mạch máu não bây giờ phổ biến bởi các nguyên nhân, thứ nhất là người ta già đi, thứ hai là chúng ta đã không làm tốt việc giữ sức khỏe cho mọi người. Vẫn còn quá nhiều người hút thuốc, rất ít người chú ý đến trọng lượng cơ thể mình. Chế độ ăn là một vấn đề tại các nước phát triển và các nước đang phát triển. Chúng ta cần phải làm nhiều hơn nữa để cải thiện cách sống của chúng ta để cải thiện tình hình. Huyết áp cao là một yếu tố hoàn toàn có thể kiểm soát được và là một yếu tố quan trọng dẫn đến tai biến mạch máu não. Còn quá nhiều người không biết huyết áp của mình là gì và kể cả nếu họ có biết thì họ cũng không kiểm soát nó tốt.

Trước khi bị tai biến mạch máu não, anh Chất không biết mình bị huyết áp cao. Anh chưa bao giờ đi khám bệnh định kỳ hay cũng chưa phải điều trị dài ngày tại bệnh viện. Trước đó, anh luôn cảm thấy rằng cơ thể mình hoàn toàn khỏe mạnh và bình thường cho đến cái ngày anh phải vào bệnh viện. Anh nói: "Nếu không đó, không phải là mới vào đầu giờ sáng, vợ tôi không phát hiện những triệu chứng bất thường và kiên quyết đưa tôi đi khám thì có lẽ, bây giờ tôi không còn được nói chuyện với mọi người".

Nhanh chóng đưa người bệnh đi cấp cứu khi xuất hiện các triệu chứng bất thường

Tai biến mạch máu não là...

Tai biến mạch máu não có hai loại chủ yếu đáng chú ý nhất là tai biến do nghẽn mạch máu não và tai biến do vỡ mạch máu não. Trong đó loại nghẽn mạch máu não xảy ra phổ biến hơn cả và phần lớn các tài liệu hướng dẫn về cách nhận dạng và điều trị cũng chủ yếu tập trung vào loại này. Ngoài ra cũng có những người bị tai biến mạch máu não thầm lặng tức là loại tai biến nhỏ với triệu chứng chỉ kéo dài không tới 24 giờ đồng hồ rồi tự biến mất. Loại tai biến này cũng thường không gây ra những tổn thương lâu dài cho não.

Tai biến mạch máu não thường xảy ra khi huyết áp của người bệnh lên quá cao. Thông thường, huyết áp của một người khỏe mạnh dao động trong khoảng 90/60 mm Hg đến 140/90 mm Hg tùy theo sức khỏe, giới tính và thời điểm đo. Tuy nhiên, theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ, khi huyết áp thường xuyên đến mức 140/90 mm Hg có nghĩa là đã bắt đầu có dấu hiệu cao huyết áp. Khi huyết áp lên đến trên 180/110 thì cần phải được chăm sóc y tế ngay lập tức để tránh tai biến mạch máu não.

Có những dấu hiệu ban đầu giúp nhận dạng tai biến mạch máu não. Đầu tiên là dấu hiệu của mặt, mặt bị chảy xuống một bên hoặc bị yếu một bên. Thứ hai là một bên tay bị yếu, tiếp theo là nói hoặc lĩnh hội khố khăn. Tiếp theo nữa là chóng mặt, mất thăng bằng hoặc mất phối hợp động tác... Khi có một trong những dấu hiệu này thì phải nói đến thời gian, tức là bạn cần phải được chăm sóc y tế ngay lập tức.

Cấp cứu người bị tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não giờ đây xảy ra khá phổ biến và điều quan trọng là mọi người cần phải được trang bị những kiến thức cơ bản khi gặp một trường hợp tai biến đột xuất. Vậy nếu bạn gặp một người bị tai biến mạch máu não, bạn cần phải làm gì và không nên làm gì?

Theo GS.TS Lê Đức Hinh, điều quan trọng nhất là phải đưa người bị tai biến mạch máu não đến bệnh viện ngay lập tức. Khác với nhồi máu cơ tim, khi chúng ta có thể cho bệnh nhân dùng aspirin, với người bị tai biến chúng ta không thể cho họ uống aspirin tại nhà vì có thể là họ bị loại tai biến chảy máu não. Nếu đó là loại chảy máu não, Asprin có thể làm tình hình thêm tồi tệ. Cho nên điều quan trọng là để cho người bệnh thăng bằng và đưa họ đến bệnh viện ngay. Thời gian là hết sức quan trọng, cứ mỗi phút chần chờ thì chúng ta mất đi cơ hội được điều trị kịp thời mà chúng ta cần ngay lúc đó. Điều quan trọng là bạn phải đưa người bệnh đến bệnh viện gần nhất.

Những người cao huyết áp, đái tháo đường, có bệnh lý tim mạch kèm theo dễ bị đột quỵ

Tổ chức Đột quỵ Thế giới cũng khuyến cáo mọi người không nên theo những chỉ dẫn cấp cứu với người bị tai biến mạch máu não tại nhà theo phương pháp châm kim vào 10 đầu ngón tay đến chảy máu hay còn gọi là phương pháp Irene Liu. Theo các bác sĩ thì không có bằng chứng khoa học nào cho thấy đây là cách làm cứu được mạng của bệnh nhân trong khi có thể kéo dài thời gian chờ đợi để bệnh nhân được chăm sóc y tế kịp thời.

Phòng tránh như thế nào?

Mặc dù nguy hiểm, tai biến mạch máu não là bệnh hoàn toàn có thể phòng tránh. Theo các bác sĩ, một người muốn tránh bị tai biến mạch máu não, dù trẻ hay già, cũng nên bắt đầu một lối sống khỏe mạnh, đó là giảm ăn muối, giảm đồ béo, ngừng hút thuốc và tăng cường các hoạt động thể chất. Theo Hiệp hội tim mạch Hoa Kỳ, việc ăn quá nhiều muối và đồ ăn nhanh là một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tai biến mạch máu não.

Bác sỹ Suzanne Judd, chuyên gia dịch tễ dinh dưỡng thuộc đại học Alabama, thành viên Hiệp hội tim mạch Hoa Kỳ nói về những nguy cơ trong đồ ăn nhanh: Có 3 yếu tố chính trong chế độ ăn này dẫn đến nguy cơ tai biến mạch máu não tăng. Thứ nhất là muối, các đồ rán và chế biến sẵn thường có rất nhiều muối. Chúng ta biết là người Mỹ giờ đây ăn khoảng 3500 mg muỗi mỗi ngày, tức là cao hơn rất nhiều so với mức khuyến cao. Chế độ ăn đồ rán có lượng muối từ 3,000 đến 4,000 mg muối. Ăn nhiều muối sẽ khiến bạn phải uống nhiều nước, làm tăng huyết áp, khi tim và não phải chịu huyết áp cao quá lâu, nó sẽ dẫn đến nhồi máu cơ tim và tai biến mạch máu não. Yếu tố thứ hai là chất béo bão hòa. Chúng ta đã biết từ nhiều nghiên cứu trước đây là chế độ ăn quá nhiều chất béo bão hòa sẽ gây nghẽn mạch máu não, từ đó dẫn đến ai biến mạch máu não và nhồi máu cơ tim. Yếu tố cuối cùng trong chế độ ăn này là nước ngọt. Đã có nghiên cứu gần đây từ Bắc Carolina và từ đại học Harvard cho thấy uống nước ngọt là làm tăng thêm năng lượng cho cơ thể không cần thiết vì khi mọi người uống các nước ngọt đó, họ không biets là họ đang có thêm năng lượng cho cơ thể. Chế độ ăn có nước ngọt làm cho bạn ăn quá nhiều, làm tăng cân, dẫn đến béo phì từ đó có thể bị tai biến mạch máu não.

Chế độ dinh dưỡng hợp lý sẽ giúp giảm nguy cơ đột quỵ

Một nghiên cứu gần đây được công bố tại Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ trong năm nay cho thấy có khoảng 2 triệu 300 ngàn người trên thế giới bị chết trong năm 2010 vì các bệnh tim mạch do ăn quá nhiều muối. Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ khuyến cáo mỗi người chỉ nên ăn không quá 1,500 mg muối mỗi ngày, mức này của Tổ chức Y tế thế giới là 2,000mg.

Cũng theo BS. Suzanne Judd, những người bị đái tháo đường và hút thuốc đều có nguy cơ bị tai biến mạch máu não cao vì đây là hai yếu tố dẫn đến xơ cứng động mạch và khi động mạch bị xơ cứng thì có thể sẽ dẫn đến nghẽn mạch máu não. Người hút thuốc có từ 2 đến 4 lần nguy cơ tai biến mạch máu não cao hơn so với người không hút thuốc.

Việc tập luyện cũng được khuyến cáo trong phòng ngừa phát/tái phát cơn đột quỵ. Tuy nhiên, việc vận động phải phù hợp với tình trạng bệnh và cần tham vấn bác sỹ điều trị, chuyên gia vận động thể thao trước khi thực sự tập luyện.