Tại sao chúng ta lại ngáp?

Ngáp là một phản xạ không tự nguyện, miệng mở to, hít thở sâu và khí tràn vào phổi.

Ngáp để tăng cung cấp oxy cho não?

Theo TS. Andrew Gallup, giáo sư sinh học hành vi tại Đại học Johns Hopkins (Mỹ), đa số mọi người đều nghĩ rằng ngáp giúp tăng lượng oxy trong máu. Nghe có vẻ hợp lý vì mỗi lần ngáp đều đi kèm một nhịp hít sâu. Nhưng giả thuyết đó đã được kiểm chứng và chứng minh là sai.

Để kiểm tra giả thuyết “con người ngáp để lấy thêm oxy hoặc thải bớt CO₂”, các nhà khoa học vào thập niên 1980 đã tiến hành thí nghiệm: họ thay đổi nồng độ oxy và CO₂ trong không khí mà các tình nguyện viên hít vào. Kết quả cho thấy việc thay đổi nồng độ các khí này có ảnh hưởng rõ rệt đến những quá trình hô hấp khác (ví dụ nhịp thở, độ sâu của hơi thở…), nhưng tần suất ngáp thì vẫn không thay đổi.

Ngoài ra, những người mắc bệnh về phổi hay hô hấp cũng không ngáp nhiều hơn. Điều này chứng minh ngáp không phải là cơ chế điều chỉnh oxy hay CO₂ như người ta tưởng.

Ngáp giúp điều hòa nhiệt độ của não và vùng sọ

Sau khi loại bỏ giả thuyết ngáp để tăng cung cấp oxy cho não, TS. Gallup và các cộng sự bắt đầu xem xét một khả năng khác: ngáp giúp điều hòa nhiệt độ của não và vùng sọ.

Nhiệt độ của não phụ thuộc vào 3 yếu tố chính: Lưu lượng máu đến não, nhiệt độ của dòng máu đó và nhiệt sinh ra do hoạt động của tế bào thần kinh. Về lý thuyết, ngáp có thể ảnh hưởng đến hai yếu tố đầu tiên: lưu lượng máu lên não và nhiệt độ của máu.

Khi ngáp, bạn hít một hơi thật sâu, luồng không khí mát đi qua bề mặt ẩm trong miệng, lưỡi, khoang mũi. Cơ chế này giống như gió thổi qua két nước ô tô, giúp tản nhiệt bằng bay hơi và đối lưu. Tức là nó làm mát vùng miệng – mũi và gián tiếp làm mát não.

Ngáp giúp não chuyển trạng thái

Bên cạnh vai trò điều nhiệt, giả thuyết được ủng hộ nhiều nhất là ngáp giúp não chuyển đổi giữa các trạng thái: từ buồn ngủ sang tỉnh táo, từ chán nản sang tập trung, từ thư giãn sang cảnh giác.

Tiến sĩ Olivier Walusinski, nhà sử học y khoa tại Pháp, cho rằng ngáp có thể giúp não chuyển từ trạng thái mơ màng, hồi tưởng sang chuẩn bị cho hành động. Cơ chế này có thể liên quan đến việc tăng lưu thông dịch não tủy, dịch trong không màu, có tác dụng như một tấm đệm bảo vệ não và tủy sống.

Vì sao chúng ta ngáp khi thấy người khác ngáp?

Hiện tượng ngáp lây (chỉ cần nhìn ai đó ngáp hoặc thấy trên TV cũng khiến mình ngáp theo) vẫn là bí ẩn thú vị. Một số nhà nghiên cứu cho rằng đây có thể là tín hiệu xã hội, giúp cả nhóm đồng bộ trạng thái cảnh giác hoặc mệt mỏi. Tuy nhiên, nhiều loài sống đơn độc cũng ngáp, nên đây khó là mục đích chính.

TS. Gallup cho rằng ngáp lây có thể chỉ là tác dụng phụ của khả năng đồng cảm ở loài có tính xã hội cao. Khi nhìn người khác thực hiện hành động, các tế bào thần kinh gương (loại nơ ron thần kinh liên quan đến khả năng bắt chước trực tiếp trạng thái cảm xúc và mục đích của người khác) trong não phản ứng giống như khi chính ta làm hành động đó, khiến ta ngáp theo.

Nghiên cứu năm 2021 trên sư tử cho thấy hành vi này còn ảnh hưởng đến hành động của cả đàn: nếu một con ngáp rồi đứng dậy đi lại, các con khác ngáp theo và cũng bắt đầu di chuyển. Ở khỉ đầu chó, ngáp lây còn làm cả đàn cảnh giác hơn – hoặc ngược lại, chuẩn bị đi ngủ.

TS. Gallup kết luận ngáp nhiều khả năng giúp não điều hòa nhiệt, duy trì khả năng hoạt động và hỗ trợ chuyển trạng thái tỉnh táo. Và nếu bạn đang cố ý ngáp để "gây buồn ngủ" cho một đứa trẻ, hãy tiếp tục bởi biết đâu điều đó thực sự có tác dụng.

 

Ngáp quá nhiều cảnh báo tình trạng sức khỏe tiềm ẩn

Ngáp nhiều, ngủ nhiều - dấu hiệu bệnh?

Ngáp lây, những lý giải thú vị

4 cách cải thiện tình trạng buồn ngủ khi dùng thực phẩm bổ sung magne