ADHD ở bé gái khác với bé trai như thế nào?

Triệu chứng ADHD ở bé gái thường khó nhận biết và dễ gây nhầm lẫn hơn so với bé trai.

ADHD là một trong những rối loạn phát triển thần kinh phổ biến nhất, xuất hiện ở khoảng 7,6% trẻ từ 3–12 tuổi và vẫn có thể kéo dài đến tuổi vị thành niên và trưởng thành. Tuy nhiên, trong nhiều thập kỷ, các tiêu chuẩn chẩn đoán chủ yếu dựa trên mẫu nghiên cứu là bé trai, dẫn đến việc mô tả ADHD xoay quanh sự tăng động, bốc đồng và hành vi phá vỡ quy tắc. Điều này vô tình khiến những biểu hiện nhẹ nhàng hơn vốn thường gặp ở trẻ gái thường không được chú ý đúng mức.

Ở trường học, bé trai thường bị phát hiện sớm hơn do sự hiếu động thể hiện rõ rệt như chạy nhảy, nói chuyện liên tục, khó ngồi yên hoặc dễ bộc phát cảm xúc. Những hành vi gây gián đoạn lớp học buộc phụ huynh và giáo viên phải tìm đến đánh giá chuyên môn. Ngược lại, nhiều bé gái mắc ADHD lại có xu hướng thu mình, mơ màng, làm việc chậm chạp hoặc dễ xao nhãng. Các em có thể mang hình ảnh “hiền, trầm tính” hoặc “chăm chỉ nhưng hay đãng trí”, khiến triệu chứng bị hiểu thành tính cách thay vì vấn đề phát triển thần kinh.

Nhiều bé gái có kiểu biểu hiện đôi khi được mô tả là “tốc độ nhận thức chậm” hoặc “thiếu gắn kết nhận thức”: Mơ màng kéo dài, phản ứng chậm, dễ lạc dòng suy nghĩ và gặp khó khăn trong tương tác xã hội. Do không gây ồn ào, các em có thể cần mức độ suy giảm chức năng nghiêm trọng hơn mới được đưa đi thăm khám. Đây là một trong những lý do tỷ lệ chẩn đoán ADHD ở bé trai cao hơn gấp nhiều lần, dù sự khác biệt này giảm dần khi trẻ bước vào tuổi trưởng thành.

Về mặt sinh học, ADHD liên quan đến sự gián đoạn trong mạng lưới điều hành chú ý và kiểm soát hành vi. Các vùng như thùy trán, nhân vân, vùng đỉnh và tiểu não đều tham gia vào việc duy trì tập trung, ức chế phản ứng và chuyển đổi linh hoạt giữa các nhiệm vụ. Một số nghiên cứu cho thấy bé gái có thể chịu ảnh hưởng khác biệt ở các cấu trúc chất xám và chất trắng so với bé trai, từ đó dẫn đến việc biểu hiện triệu chứng thiên về mất tập trung hơn là tăng động.

Hormone nội tiết, đặc biệt là estrogen và progesterone cũng đóng vai trò quan trọng. Hai hormone này tương tác với chất dẫn truyền thần kinh dopamine liên quan trực tiếp đến chú ý và động lực. Khi estrogen ở mức thấp, ví dụ trong giai đoạn tiền kinh nguyệt hoặc đầu chu kỳ, các triệu chứng như mất tập trung, nhạy cảm cảm xúc và mệt mỏi trí tuệ có thể tăng lên. Ở phụ nữ trưởng thành, thời kỳ tiền mãn kinh và mãn kinh cũng có thể làm triệu chứng trầm trọng hơn thông qua tác động lên giấc ngủ, trí nhớ làm việc và khả năng điều hành.

Bên cạnh yếu tố sinh học, yếu tố xã hội, tâm lý cũng góp phần không nhỏ vào khoảng trống chẩn đoán. Bé trai nghịch ngợm thường bị coi là “đúng tính con trai”, còn trẻ gái trầm lắng lại được xem là ngoan ngoãn. Một số bé gái giỏi che giấu sự bồn chồn bằng cách ép bản thân tuân thủ quy tắc, xây dựng lịch trình chi tiết hoặc cố gắng làm việc hoàn hảo. Chủ nghĩa cầu toàn trở thành cơ chế bù trừ, giúp các em đạt điểm tốt nhưng phải trả giá bằng kiệt sức, lo âu hoặc suy giảm lòng tự trọng.

Hệ quả là nhiều bé gái chỉ được phát hiện ADHD khi đã lớn, khi áp lực học tập, công việc hoặc vai trò chăm sóc trở nên quá sức. Các em dễ bị chẩn đoán nhầm thành lo âu, trầm cảm hoặc rối loạn cảm xúc, trong khi ADHD vẫn âm thầm gây ảnh hưởng nền tảng lên tổ chức cuộc sống, các mối quan hệ và khả năng thích nghi.

Khoảng cách trong chẩn đoán dẫn đến khoảng cách trong điều trị. Bé gái thường cần được đánh giá kỹ hơn về mất tập trung kéo dài, tổ chức kém, nhạy cảm với sự từ chối hoặc kiệt sức sau mỗi lần cố gắng giữ hiệu suất. Đối với phụ nữ trưởng thành, chẩn đoán cần tính đến chu kỳ hormone để nhận diện những giai đoạn triệu chứng tăng nặng.

Dù thuốc kích thích và không kích thích đều có hiệu quả ở cả hai giới, phụ nữ đôi khi cần điều chỉnh liều theo chu kỳ để giảm các tác dụng phụ liên quan đến giấc ngủ và cảm xúc. Ngoài thuốc, liệu pháp hành vi như kỹ năng tổ chức, quản lý cảm xúc, thiết lập thói quen giấc ngủ và hướng dẫn phụ huynh cũng giúp cải thiện đáng kể chất lượng sống, đặc biệt ở những trẻ gái vốn dễ căng thẳng trong quan hệ xã hội.

Với trường học, việc hỗ trợ trẻ bằng không gian kiểm tra yên tĩnh, linh hoạt thời hạn nộp bài và tăng cường hỗ trợ điều hành là cần thiết để giảm áp lực và giúp các em phát huy năng lực một cách bền vững.

Nhìn chung, nhận diện ADHD ở bé gái không chỉ là câu chuyện công bằng giới tính mà còn là bước quan trọng giúp trẻ tiếp cận điều trị sớm, giảm nguy cơ lo âu, trầm cảm và xây dựng nền tảng học tập, cảm xúc và xã hội vững chắc hơn. Khi hiểu rõ sự khác biệt này, phụ huynh và giáo viên có thể đồng hành cùng trẻ một cách phù hợp và nhân ái hơn để mỗi trẻ đều có cơ hội phát triển đúng với tiềm năng của mình.

 

Hội chứng ADHD ở nữ giới thường được chẩn đoán muộn hơn

Ăn uống thế nào để kiểm soát tốt chứng ADHD?

Điểm giống và khác giữa ADHD và rối loạn lo âu

Mẹ bầu thiếu vitamin D, con sinh ra có nguy cơ mắc ADHD