Hiểu biết để phòng ngừa ung thư

Ung thư là gì?

Hôm qua một cô bạn nói với tôi rằng: “Bố em không hút thuốc lá, không uống bia rượu, chỉ ăn thực phẩm sạch, không ăn thực phẩm biến đổi gene, không tiếp xúc với khói bụi, không thức khuya, luôn làm việc thiện giúp đỡ mọi người, không có tiền sử gia đình; vậy mà bố em vẫn bị ung thư!” Tôi phải nói rằng tình huống như vậy là thường xuyên, nó đã làm cho rất nhiều người sợ hãi, có người sợ đến mức vài ba tháng lại đi khám sàng lọc ung thư một lần, để cho không ít kẻ bất lương có cơ hội trục lợi.

Ung thư là gì?

Ung thư là một từ dân dã dùng để chỉ tất cả các bệnh ác tính, tên tiếng Anh là cancer, nhưng các bác sĩ chuyên khoa sâu hơn sẽ không dùng từ này. Cơ thể người chỉ có mỗi lông và móng là không bị ung thư. Vì thế mà, ung thư có đến hơn 200 loại khác nhau.

Nói hơn 200 loại ung thư nghe sợ quá, nhưng về bản chất thì ung thư chia làm hai nhóm, một nhóm ung thư tế bào biểu mô được gọi là carcinoma, nhóm còn lại là ung thư tế bào trung mô gọi là sarcoma.

Nhóm thứ nhất, là ung thư tế bào biểu mô (carcinoma), sẽ hay gặp hơn cả. Ở đâu có tế bào biểu mô thì ở đó có tế bào ung thư. Biểu mô bao phủ bề mặt cơ thể con người, như da, biểu mô trong khoang miệng, khoang mũi, mắt, âm hộ âm đạo. Biểu mô cũng lót bề mặt bên trong của ống tiêu hoá, đường hô hấp, đường tiết niệu, cơ quan sinh dục. Biểu mô cũng là thành phần quan trọng ở các cơ quan như gan, thận, vú, tuyến giáp, tuyến tiền liệt. Các tế bào biểu mô này rất dễ tiếp xúc với tác nhân gây ung thư, ví dụ da dễ tiếp xúc với tia cực tím khi đi nắng các buổi chiều, cổ tử cung do virus HPV, phế quản phổi do hút thuốc lá.

Nhóm thứ hai là ung thư trung mô (sarcoma), ví dụ ung thư xương, ung thư mạch máu, ung thư tế bào lympho, ung thư mỡ.

Bản chất của ung thư là gì?

Về bản chất, ung thư là đột biến gene. Hiểu đại khái là như thế này: những đứa trẻ suốt ngày “bị nhốt” trong bốn bức tường, rất ít vận động ngoài trời, chúng phải hút thuốc lá thụ động từ bố trong thời gian dài, trong lúc chờ mẹ đón ở cổng trường làm vài xiên thịt nướng, cuối tuần lại đi ăn gà rán, ngày nào cũng làm một hai cốc trà sữa. Những yếu tố bất lợi bên ngoài này sẽ gây ra sự thay đổi bên trong cơ thể. Kết quả là, một tế bào nào đó tiếp nhận những tác động, cảm thấy không hạnh phúc nên bắt đầu giở chứng, tức là gene trong tế bào đó bị đột biến thành tế bào ung thư, nhưng hệ miễn dịch cơ thể còn tốt nên tế bào đó giở thói xảo quyệt nằm im giống như các tế bào bình thường. Một ngày nọ, khi sức đề kháng của cơ thể yếu đi không thể kiểm soát nổi những tế bào xảo quyệt, thế là các tế bào ung thư đang nằm im trước đó bỗng bừng tỉnh, nó tách ra khỏi các tế bào bình thường và phát triển vô tội vạ, đây là quá trình hình thành ung thư.

Ngoài đột biến gene do các yếu tố tác hại gây ra, thì ung thư còn có yếu tố gia đình, nhưng chỉ gặp ở một số loại. Ví dụ như ngôi sao điện ảnh nổi tiếng Hollywood, cô Angelina Jolie xinh đẹp đã quyết định cắt bỏ cả vú và buồng trứng, để ngăn ngừa ung thư ở hai bộ phận này. Lý do Angelina Jolie làm như vậy, là vì cả gia đình, trong đó có mẹ và bản thân cô ấy mang gene đột biến ung thư BRCA1, người mang gene này trong một lần phân bào gấp 100 lần người bình thường, nên nhiều phụ nữ trong gia đình bị ung thư vú và ung thư buồng trứng từ rất sớm. Bản thân Angelina Jolie được tiên lượng 87% khả năng ung thư vú, 50% khả năng ung thư buồng trứng, tuy nhiên đứng ở góc độ khoa học và y học thì quyết định của cô là cực đoan, bởi thứ nhất là chưa có gì đảm bảo rằng Angelina Jolie sẽ mắc ung thư, thứ hai là giả sử có mắc nhưng phát hiện sớm khi đó cắt cũng chưa muộn.

Thực tế sau nhiều năm làm bác sĩ, tôi thấy rất nhiều bệnh nhân ung thư vú, ung thư buồng trứng, ung thư cổ tử cung, ung thư tuyến giáp, ung thư túi mật, ung thư đại tràng… đã khỏi hẳn sau khi phẫu thuật phối hợp với các phương pháp điều trị tích cực.

Yếu tố quan trọng gây ung thư là gì?

Những điều mà cô bạn nói với tôi, đó là các yếu tố có thể khiến ung thư, nhưng không phải là yếu tố quan trọng nhất.

Yếu tố quan trọng nhất phải là “tuổi tác”. Bất kể nam hay nữ, sau 40 tuổi tỷ lệ ung thư tăng theo cấp số nhân, riêng đàn ông cao tuổi sẽ mắc thêm ung thư tiền liệt tuyến với tỷ lệ rất cao. Tại sao ruồi muỗi không bị ung thư? Bởi vì chúng chưa kịp ung thư thì đã qua đời. Nhưng con người thì khác, tuổi thọ trung bình khoảng 70, tuổi càng cao thì khả năng ung thư càng tăng là điều tất yếu, cho dù chúng ta có kiểm soát ô nhiễm môi trường, chế độ ăn uống có sạch sẽ và đảm bảo như thế nào, thì khi chúng ta già đi vẫn phải đối mặt với nguy cơ bị ung thư, đó là quy luật không thể đảo ngược.

Sau 40 tuổi ung thư sẽ tăng theo cấp số nhân.

Tôi nhấn mạnh điều này, để nhắc nhở mọi người sau 40 tuổi hãy đi khám sức khoẻ định kỳ hàng năm, các bác sĩ cũng chú ý phát hiện sớm ung thư cho bệnh nhân.

Yếu tố quan trọng tiếp theo đó là vận động. Vận động thể chất thông qua lao động tay chân, thể dục thường xuyên, là cực kỳ quan trọng giúp phòng tránh ung thư. Tôi quan sát thấy những người vận động ít, béo phì, thường nổi u cục khắp nơi trên cơ thể, rất dễ bị ung thư. Nếu bạn chạy bộ 300m đã ngồi xuống thở khò khè, mệt rũ ra, thì có nghĩa là hàng ngày bạn đã vận động chưa đủ. Hãy tập thể dục, đi bộ, làm việc tay chân, tăng cường vận động, để rèn luyện sức khoẻ, nâng cao thể lực, từ đó phòng tránh không chỉ ung thư mà còn phòng các bệnh tật khác nữa.

Thuốc lá và ăn uống là rất quan trọng. Trước hết phải bỏ thuốc lá, vì ngoài tác nhân gây ung thư phổi, thì người bị ung thư phổi có hút thuốc và không hút thuốc là khác nhau, người không hút thuốc được chữa khỏi tốt hơn, đỡ tốn tiền hơn.

Bớt ăn những món gà rán, những món nướng, món chiên, nhất là những hàng quán tiết kiệm dầu mỡ thải thì cần tránh xa, bỏ kẹo bánh và thức ăn có đường. Có rất nhiều loại trái cây chẳng hạn như táo, chuối, cam, ổi, xoài, hãy ăn nhiều sẽ tốt cho sức khỏe. Mặc dù rau xanh không có thịt, nên nhiều người không thích ăn, nhưng vì lợi ích của cơ thể, hãy ăn thêm hai miếng rau cho mát ruột.

Ăn 3 bữa đừng quá no.

Kiểm soát cân nặng là vô cùng quan trọng, phải luôn kiểm tra chỉ số khối cơ thể BMI, cố gắng giữ ở dưới 25. Để kiểm soát cân nặng, bước đầu tiên là chú ý đến khẩu phần thức ăn, đặc biệt là thức ăn giàu calo, chất béo và nhiều đường bổ sung. Ngoài ra, hãy cố gắng hạn chế ăn các loại thực phẩm và đồ uống có hàm lượng calo cao, như rượu, bia, nước ngọt. Theo dõi những gì bạn ăn và số lượng bạn ăn trong một tuần, sau đó xem bạn có thể giảm khẩu phần ăn ở đâu, cắt bỏ một số thức ăn và đồ uống kém lành mạnh hoặc làm cả hai.

Quan trọng nữa là các thói quen. Đầu tiên là giấc ngủ, cần đi ngủ sớm trước 11 giờ đêm, không thức khuya, không thức giữa đêm, sáng dậy sớm; ngoại trừ bác sĩ chúng tôi đi trực phải thức xuyên đêm và đang ngủ bị đánh thức là do đặc trưng nghề nghiệp. Các nghiên cứu phát hiện ra rằng y tá thường xuyên phải trực đêm có nguy cơ mắc ung thư cao hơn so với dân thường. Thói quen ngủ sớm, ngủ đủ giấc, sáng dậy sớm phải rèn luyện từ bé, tránh như giới trẻ bây giờ mải mê với game online, chát chít linh tinh và thậm chí chát sex xuyên đêm.

Không nhịn đại tiểu tiện. Ngày nào tôi cũng khám trẻ em táo bón, vấn đề này cần giải quyết đến nơi đến chốn, để lâu rất nguy hiểm. Giới trẻ vì công việc bận rộn, nhịp sống gấp gáp, hoặc môi trường không phù hợp, nhiều người dù muốn cũng nhịn đi tiểu và đi ngoài, về lâu dài sẽ bị táo bón, bị mắc các bệnh đường tiết niệu, khả năng mắc ung thư ruột cao hơn. Bác sĩ chúng tôi thì bất khả kháng rồi, bệnh nhân đông quá, làm việc cố nhịn không dám đi vệ sinh là bình thường.

Sống tích cực, sống chậm, để tinh thần vui vẻ thoải mái, giải quyết những căng thẳng stress là cực kỳ quan trọng để phòng tránh ung thư. Muốn giảm stress và sống chậm, thì cách tốt nhất vẫn là tiếp cận với âm nhạc và nghệ thuật, để có tâm hồn đẹp, đầu óc thư thái, lạc quan yêu đời.

 

Trẻ lười vận động phải làm sao?

Thu hồi 51 số tiếp nhận Phiếu công bố sản phẩm mỹ phẩm do không xuất trình hồ sơ

Uống nước lạnh có thể gây hại cho tim

Những lưu ý khi tắm cho trẻ trong mùa hè