Năm 1979, tác giả Krishnamurti đã viết, “Con người, nhằm lẩn tránh những xung đột của chính mình đã bịa đặt nhiều dạng thiền. Các dạng thiền này dựa trên dục vọng, ý chí và tha thiết mong cầu sự thành tựu, ý muốn nói, xung đột và đấu tranh để thành đạt. Sự nỗ lực đấu tranh trên bình diện ý thức này luôn luôn nằm trong những giới hạn của một trí não bị quy định và trong đó thì không có tự do. Mọi nỗ lực hành thiền đều phủ nhận thiền.

Tin tưởng cũng như lý tưởng đều hoàn toàn không cần thiết. Cả hai làm tiêu ma hết năng lượng cần thiết để theo dõi và khám phá sự kiện cái “đang là”. Tin tưởng giống như lý tưởng đều lẩn tránh sự kiện và còn lẩn tránh thì không dứt được khổ. Dứt khổ là thấu hiểu sự kiện từng phút từng giây. Không có cách chi, phương pháp chi để hiểu, chỉ có giác-không-chọn-lựa trước sự kiện mới hiểu. Hành thiền rập theo một phương pháp là lẩn tránh sự kiện “bạn đang là”. Điều quan trọng hơn cả là bạn hiểu chính bạn, hiểu các sự kiện luôn đổi thay, đang nối tiếp diễn ra trong bạn, chứ không phải thiền để thấy Thượng đế, một cảnh giới hay cảm giác hay lạc thú nào.

Thiền trong giờ phút ấy là tự do giải thoát tựa như bước vào một cõi giới không biết của cái đẹp và sự tịch lặng, một thế giới không hình ảnh, không biểu tượng, không danh, không từ, tuyệt dứt làn sóng ký ức. Yêu là chết từng phút từng giây và mỗi lần chết tình yêu lại đổi mới. Yêu thương không phải làm bám chấp, không gỗ rễ, hoa tình yêu nở mà không do đâu và tình yêu là lửa ngọn thiêu rụi mọi biên giới, mọi rào cản được xây dựng công phu bởi thức, consciousness. Tình yêu là cái đẹp vượt lên trên tư tưởng và cảm xúc, không phải cái đẹp thể hiện trên tư tưởng và cảm xúc, không phải cái đẹp thể hiện trên vải, trong từ ngữ hay trên đá. Thiền là niềm vui và cùng đến với thiền là cực lạc.

Mưa rất to kéo dài suốt ngày đêm và con suối đầy bùn đục ngầu được tạo nên bởi những lạch nhỏ hòa lẫn thành một màu chocolate đổ ra biển cả. Đi bách bộ dọc dài trên bãi biển, những cột sóng khổng lồ đổ ập xuống dữ dội vẽ nên những đường cong tuyệt đẹp. Bước ngược theo hướng gió và đột nhiên, bạn cảm thấy giữa bạn và trời cao không có gì ngăn cách nữa và sự mở rộng này là thiên đường. Rộng mở hoàn toàn, cực kỳ nhạy cảm trước núi đồi, biển cả và con người – đó là cốt tủy của thiền.

Nội tâm không chống kháng, không rào cản che chắn trước bất cứ sự vật gì, thực sự và hoàn toàn tự do giải thoát trước mọi đòi hỏi, thúc bách, yêu cầu, khát khao cùng mọi xung đột nhỏ nhen ti tiện và thái độ sống giả ngụy, đó là đi vào cuộc sống với đôi tay mở rộng. Và chiều ấy, đang khi chân bước trên cát ướt đẫm, vây quanh trên đầu là đàn hải âu, bạn cảm nhận sự mở rộng trọn vẹn lạ thường của tự do giải thoát và vẻ đẹp lớn lao vô cùng của tình yêu, của lòng từ, không phải trong bạn hay ngoài bạn mà là ở khắp nơi.

Ta không nhận ra rằng việc giải thoát khỏi những khoái lạc vụn vặt nhỏ nhoi đang gặm nhấm dai dẳng ta, cùng mọi khổ đau mà chúng mang lại, là quan trọng nhường nào, giải thoát sao cho trí não lúc nào cũng cô đơn. Và chỉ cô đơn, trí não mới hoàn toàn mở rộng. Bạn đã đột nhiên cảm nhận sự thể ấy tựa như một cơn lốc khủng khiếp quét sạch toàn địa cầu và bạn. Giờ thì bạn vẫn còn đó, trần truồng tất cả, trống rỗng tất cả - và do đó, rộng mở đến vô cùng. Cái đẹp của sự thể ấy không nằm trong danh, trong từ hay trong tình tự nào mà hình như ở khắp nơi – quanh bạn, trong bạn, tràn ngập trên mặt nước và núi đồi. Thiền là thế.

Có lẽ chỉ có tình yêu khi có sự tịch lặng hoàn toàn, sự tịch lặng mà trong đó, thiền giả hoàn toàn vắng mặt và trí não chỉ có thể tịch lặng khi nó thấu hiểu chính những động đậy của nó dưới dạng tư tưởng và cảm xúc. Để thấu hiểu cái động này của niệm cảm tư tưởng và cảm xúc thì đừng phê phán hay lên án chi cả khi quan sát nó. Quan sát như thế mới là giới và giới này cực kỳ uyển chuyển và tự do, không phải giới do tuân thủ.

Sáng sớm hôm ấy, biển trông tựa như một hồ nước hay một con sông vĩ đại – phẳng và lặng đến mức bạn có thể thấy hình ảnh phản chiếu của sao trời. Bình minh còn xa nên hình ảnh của sao trời, vách núi và ánh sáng xa xa của thành phố hiện rõ trên mặt nước. Và bây giờ, mặt trời vừa lên khỏi chân trời, giữa một bầy trời trong vắt không gợn mây, tạo thành một con đường vàng sáng lóng lánh và thật là tuyệt khi nhìn ánh sáng của bầu trời tràn ngập khắp mặt đất và trên từng chiếc lá, cọng cỏ.

Bạn nhìn trời đất và một sự tịch lặng mênh mông tràn ngập trong bạn. Não bộ trở nên cực kỳ yên tĩnh, không một phản ứng, không một động đậy và thật là lạ lùng khi cảm nhận sự tịch lặng mênh mông này. Dùng từ cảm nhận không đúng. Tính chất của sự tịch lặng này, yên tĩnh này không còn nằm trong phạm vi của não nữa, nên não không thể cảm nhận. Não có thể quan niệm, hình dung hay thiết kế về tương lai, nhưng sự tịch lặng này không còn nằm trong tầm tay của não nữa, sự tịch lặng này ra ngoài mọi sự tưởng tượng, mọi dục vọng. Bạn yên tĩnh đến mức thân xác bạn thành là một với đất trời, là một với tất cả những gì yên tĩnh.

Một cơn gió nhẹ thổi đến từ đồi núi lay động muôn lá nhưng sự tịch lặng này vẫn không xao động. Ngôi nhà nằm giữa núi và biển, hướng về biển. Bạn quan sát biển đang cực kỳ tịch lặng và bạn thực sự đang là một với tất cả. Bạn là tất cả. Bạn là ánh sáng và là vẻ đẹp của tình yêu. Một lần nữa, nói “bạn là một với tất cả” là sai, từ “bạn” không chính xác, bởi vì thực sự bạn không có đó. Bạn không còn hiện hữu. Chỉ có sự tịch lặng đó, cái đẹp đó, cái nghĩa lý diệu kỳ của tình yêu hay lòng từ.

Những từ như “bạn” và “tôi” đã gây ra chia rẽ. Trong sự tịch lặng và yên tĩnh lạ thường này, sự chia rẽ ấy không còn nữa. Và rồi bạn phóng tầm mắt qua cửa sổ, không gian và thời gian dường như đã chấm dứt. Và cái không chia cách không còn là một thực tại nữa. Chiếc lá và cây dầu gió kia cùng làn nước trong xanh lóng lánh không còn khác bạn nữa.

Thiền quả thực hết sức đơn giản. Ta làm cho thiền phức tạp. Ta kết dệt một mạng lưới ý niệm quanh thiền là thế này hay thế khác. Nhưng thiền không là gì cả. Bởi thiền cực kỳ đơn giản nên thiền vuột khỏi tay ta, bởi trí não ta quá đỗi phức tạp, do cắm quá sâu và thời gian và bị thời gian làm cho kiệt quệ rã rời. Và trí não này đã ra lệnh cho con tim hành động, bấy giờ, hỗn loạn bắt đầu. Nhưng thiền đến một cách tự nhiên, vô cùng dễ dàng khi bạn đang đi dạo trên cát hay nhìn qua cửa sổ hay thấy đồi núi chập chùng bị thiêu đốt dưới mặt trời mùa hạ. Tại sao ta chịu làm thứ nhân loại bị khảo tra với đôi mắt đẫm lệ và nụ cười gượng gạo trên môi thế này chứ? Nếu bạn có thể đi dạo một mình dưới núi đồi, trong rừng cây hay dọc dài theo những bờ cát trắng xóa, trong nỗi cô đơn đó bạn sẽ hiểu thiền là gì.

Chỉ vui trong cô đơn khi không còn sợ hãi cô đơn – không bị lệ thuộc vào thế giới hay bám chấp vào bất cứ gì. Bấy giờ, như bình minh đang lên, lặng lẽ đến và vạch một đường sáng màu vàng ánh trong sự tịch tĩnh đó là bắt đầu, là bây giờ và ở đó mãi mãi.

Bạn không còn có đó mà chỉ có sự chuyển động. Bạn hoặc quá nhỏ hoặc quá lớn đối với chuyển động này. Sau hay trước chuyển động này chỉ là không. Đó là thứ năng lượng mà tư-tưởng-vật-chất không sao tiếp cận được. Tư tưởng vốn hư hoại vì nó là con đẻ của ngày hôm qua, của quá khứ, bị kẹt cứng trong bẫy rập của nhiều ngàn năm, do đó, hỗn loạn và đen tối. Bất kể bạn muốn gì, làm gì, cái biết vẫn không thể vươn tới cái không biết. Thiền là chết đi với cái biết.

Một khi bạn đã đặt nền móng cho đạo đức, là trật tự trong quan hệ, liền nảy sinh một tính chất yêu và chết, đó là toàn bộ cuộc sống, bấy giờ, trí não trở nên tịch lặng lạ kỳ, tự nhiên tịch lặng chớ không buộc phải tịch lặng do trấn áp, cưỡng bức, giới luật và kiểm soát, và sự tịch lặng đó phong phú vô cùng.

Vượt lên trên đó, không còn danh, không còn từ, không mô tả nào còn dùng được. Bấy giờ, tâm trí không còn thâm nhập khám phá cái tuyệt đối, bởi việc làm đó không còn cần thiết nữa vì ngay trong sự tịch lặng đó đã có cái ấy. Và toàn bộ sự thể ấy là sự cực lạc của thiền.

Sau cơn mưa, các ngọn đồi trông rực rỡ hẳn lên. Dấu hiệu của nắng cháy mùa họa vẫn còn đó, nhưng giờ đây tất cả mầm xanh sắp sửa lú chồi. Trận mưa vừa qua quả thực là to và vẻ đẹp của các ngọn đồi thì không sao tả xiết. Mây đen vẫn còn vần vũ bầu trời và trong không khí thoáng cảm nhận mùi hoa thù du, đan sâm và dầu gió. Được đắm mình trong cảnh vật này thật là tuyệt vời và ta nghe như bị chiếm trọn bởi một sự tịch lặng lạ kỳ. Khác với biển đang xao động không ngừng thật xa dưới kia, các ngọn đồi là cả một sự im lặng hoàn toàn. Và trong khi ta nhìn ngắm, ta quan sát, ta đã để lại phía sau tất cả, thật xa dưới kia, trong gian nhà nhỏ, những ăn mặc, những nghĩ suy, những thói quen quái gở của cuộc sống. Nơi này ta đang làm cuộc hành trình không hành trang, không tư tưởng, không gánh nặng, với một tình tự trống không và một vẻ đẹp toàn vẹn. Những cây con xanh non rồi lại sẽ tiếp tục xanh thêm và trong một vài tuần nữa chúng sẽ lan tỏa một mùi hương nồng nàn. Những con chim đa đa kêu gọi vàng lừng và một vài con bay đi. Bất kể mọi sự, trí não đang ở trong trạng thái thiền, từ đó, lòng từ kết nụ nở hoa. Quả thực là điều kỳ diệu và lạ thay, thiền vẫn mãi ở đó suốt đêm và sáng sớm khi thức dậy, khá lâu trước mặt trời mọc, thiền vẫn ở đó, trong tim với thứ hạnh phúc chân thật chưa từng có mà không hiểu vì sao thiền thị hiện ra đó, vô nguyên nhân và vô nhiễm hoàn toàn. Thiền thị hiện ra đó suốt ngày mà không do bạn yêu cầu hay mời mọc nó ở lại với bạn.

(Còn tiếp)

59 điều bạn cần biết về thiền! (Phần 1, Phần 2, Phần 3)

Trích Mạng lưới tư tưởng & Thiền - Krishnamurti

Nhà xuất bản Hà Nội