Tạo cơ hội cho con tự lập

Sự tự lập từ những điều nhỏ nhất giúp trẻ xây dựng tính kiên cường và khả năng đối phó thử thách

Nuôi con tự lập

Theo nhà tâm lý học xã hội Jonathan Haidt, tác giả cuốn The Anxious Generation (Thế hệ lo âu), người đồng sáng lập tổ chức phi lợi nhuận Let Grow, việc trẻ thiếu tự chủ, ít thời gian vui chơi tự do và dành quá nhiều giờ trước màn hình là nguyên nhân chính khiến lo âu gia tăng.

Trung bình, trẻ em từ 8 đến 12 tuổi ở Mỹ dành tới 7,5 giờ mỗi ngày cho các thiết bị điện tử. Một khảo sát vào tháng 3/2025 trên 522 trẻ trong độ tuổi này cho thấy 62% chưa từng đi bộ hoặc đạp xe đến trường, cửa hàng hay công viên mà không có người lớn đi kèm; 45% thậm chí chưa từng tự mình đi hết một quầy hàng trong siêu thị.

Chuyên gia Haidt khuyến nghị cha mẹ cần “lùi một bước”, tạo cơ hội để con trẻ tập độc lập, dám thử những rủi ro nhỏ phù hợp với lứa tuổi. Theo ông, đó là cách giúp xây dựng sự tự tin và khả năng phục hồi tâm lý - những yếu tố quan trọng để chống lại lo âu. Và ngày càng có nhiều phụ huynh, như Andersen, sẵn sàng cho con mình bước vào những thử thách ấy.

Cô Ericka Andersen ở Indiana (Mỹ) chở con gái 7 tuổi Abby và con trai 9 tuổi Jacob đến tiệm bánh rán. Abby có một “nhiệm vụ đặc biệt” là tự mình mua 6 chiếc bánh rán. Sau khi được mẹ dặn dò ngắn gọn, cô bé bước vào cửa hàng rồi trở ra với nụ cười rạng rỡ và hộp bánh trên tay. Đoạn video ghi lại trải nghiệm này được người mẹ chia sẻ trên TikTok, kết thúc bằng khoảnh khắc Abby ngồi lại trong xe, khẽ nói: “Con thấy vừa lo lắng, vừa dũng cảm.”

Tại Alabama (Mỹ), bà mẹ ba con Paris Cooper cũng chọn cách nuôi dạy con theo hướng rèn luyện sự tự lập. Ngay cả cô con gái út 4 tuổi cũng được khuyến khích tham gia các hoạt động phù hợp lứa tuổi, như tự rửa mặt, mặc quần áo và gấp chăn gối. Con trai và con gái lớn đã có thể tự làm bánh pancake, người mẹ sẽ đứng bên để đảm bảo các con không bị bỏng.

Để duy trì tính kỷ luật, cô Cooper lập bảng phân công việc nhà cho các con, từ đổ rác, quét nhà đến xếp bát đĩa. Là người ưa gọn gàng, bà mẹ này cho rằng điều khó nhất là kiềm chế không làm thay con. “Kết quả có thể chưa hoàn hảo, thậm chí lộn xộn, nhưng tôi tự nhắc mình điều đó không sao cả. Có luyện tập thì mới tiến bộ,” cô nói.

Sức mạnh của một đứa trẻ tự lập

Lenore Skenazy, người đồng sáng lập tổ chức Let Grow cùng Jonathan Haidt, là người đưa ra khái niệm “nuôi dạy tự do” hay “nuôi thả” (free-range parenting) từ năm 2008. Khi cho phép con trai 9 tuổi tự đi tàu điện ngầm ở New York, bà từng bị gọi là “người mẹ tệ nhất nước Mỹ”. Trải nghiệm đó giúp Skenazy thấu hiểu tầm quan trọng của việc để trẻ tự lập, cũng như nhận thấy nỗi sợ hãi ăn sâu trong tâm lý phụ huynh.

Theo Skenazy, lỗi không nằm ở các bậc cha mẹ bảo bọc con quá mức, mà ở văn hóa hiện đại khiến việc trẻ em tự đi lại, tự xoay xở trở nên “không còn bình thường”. Từ camera trong nhà trẻ cho phép cha mẹ giám sát con từ xa, cho tới ứng dụng định vị trong điện thoại, xã hội đã gieo vào tâm trí phụ huynh rằng con cái luôn trong tình thế nguy hiểm.

“Khi văn hóa dạy bạn rằng con trẻ cần được giám sát từng giây, bạn sẽ không thấy hết năng lực của con, và chính bản thân trẻ cũng vậy,” Skenazy nhận định.

Bà cho rằng trẻ rất khao khát được nói “con tự làm được”, và đó là cách tốt nhất để xua tan lo âu. Ngược lại, việc cha mẹ luôn can thiệp có thể khiến trẻ thiếu cơ hội rèn sự tự chủ.  

Quan điểm này nhận được sự đồng tình của Ashley Harlow, nhà tâm lý học trẻ em và thanh thiếu niên tại Bệnh viện Nhi Nebraska (Omaha, Mỹ). Khi trẻ không được tự mình trải nghiệm, mắc lỗi và tự giải quyết vấn đề, các em sẽ thiếu kỹ năng ra quyết định, giảm khả năng ứng phó trước thử thách và kém bền bỉ về tâm lý.

Theo Harlow, cha mẹ là người quyết định mức độ rủi ro có thể chấp nhận được khi cho trẻ tự lập. Với trẻ nhỏ, những việc đơn giản như tự gọi món trong nhà hàng hoặc sang nhà hàng xóm gõ cửa rủ bạn đi chơi đều hữu ích. Khi lớn hơn, trẻ có thể chủ động hỏi nhân viên trong cửa hàng khi cần tìm món đồ, hoặc tự đi bộ, đạp xe trên con đường quen thuộc trong khu phố.

Với học sinh trung học, mức độ độc lập là tự đi bộ về nhà, nấu bữa ăn cho cả gia đình. Skenazy còn gợi ý cha mẹ cho phép con tự đi dạo trong trung tâm thương mại trong khi mình ngồi uống cà phê gần đó, coi đó như cách bình thường hóa việc trẻ tự đi lại mà không cần người lớn kèm cặp.

Harlow nhấn mạnh, khi trẻ có cơ hội tự mình xoay xở, các em sẽ xây dựng được sự tự tin, tinh thần trách nhiệm và khả năng đối mặt với những tình huống bất ngờ. “Một trong những cách hiệu quả nhất để vượt qua lo âu là trực tiếp làm điều khiến mình lo lắng. Điều này không chỉ đúng với trẻ em, mà cả với phụ huynh”, chuyên gia nhận định.  

 

Nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn có lợi gì cho mẹ và bé?

Hỗ trợ trẻ vượt qua nỗi sợ bị bỏ lỡ - FOMO

3 sai lầm khiến trẻ dễ gặp chấn thương khi chơi thể thao

6 lưu ý khi đưa trẻ đến công viên giải trí