Trẻ em lên tiếng về thuốc lá: Đã đến lúc xã hội hành động

Toạ đàm “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo của thuốc lá: Tiếng nói từ trẻ em” được tổ chức để hưởng ứng Ngày Thế giới không thuốc lá (31/5) và Tháng hành động vì trẻ em (1–30/6)

Khi thuốc lá không còn xa lạ với học sinh

Thông qua hai hình thức: cuộc thi kiến thức “Rung chuông vàng” và khảo sát thực địa “Thuốc lá đang rình rập chúng ta như thế nào?”, học sinh, giáo viên từ 6 trường tại Hà Nội và Nghệ An đã phát hiện nhiều thực trạng đáng lo ngại.

Thuốc lá không hề xa lạ, nó hiện diện khắp nơi: từ quán nước, cửa hàng quanh trường, đến trong chính mái nhà của các em. Với mức giá chỉ hơn 10.000 đồng/bao, thậm chí bán lẻ theo từng điếu nên việc tiếp cận thuốc lá trở nên dễ dàng chưa từng có, đặc biệt với trẻ vị thành niên.

Nhiều học sinh cho biết, các em không chỉ bị phơi nhiễm khói thuốc ở nơi công cộng mà ngay cả khu vui chơi, nhà văn hóa thiếu nhi cũng không còn là “vùng xanh”. 

Gánh nặng khổng lồ từ một điếu thuốc

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm Việt Nam ghi nhận khoảng 104.300 ca tử vong liên quan đến hút thuốc cả chủ động lẫn thụ động. Nhưng gánh nặng không dừng lại ở con số tử vong. Theo một báo cáo của Hội Kinh tế Y tế năm 2023 chỉ ra: chi phí y tế và thiệt hại kinh tế do thuốc lá gây ra lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương 1,14% GDP – cao gấp 5 lần số thu từ thuế thuốc lá.

Không chỉ sức khỏe bị tổn hại, thuốc lá còn tác động tiêu cực đến quyền học tập và phát triển của trẻ em. Một nghiên cứu của DEPOCEN cho thấy, chi tiêu cho thuốc lá chiếm gần 2% ngân sách hộ gia đình – số tiền lẽ ra có thể dùng cho sách vở, học phí hay chăm sóc sức khỏe.

Việt Nam có đang “nương tay” với thuốc lá?

Mặc dù đã có nhiều nỗ lực phòng chống, chính sách thuế hiện hành với thuốc lá vẫn được đánh giá là quá thấp để tạo ra tác động thực sự. Tỷ lệ thuế thuốc lá tại Việt Nam hiện chỉ chiếm 36–38,8% giá bán lẻ và chưa bằng một nửa mức khuyến nghị tối thiểu 75% của WHO.

So với các quốc gia trong khu vực như Thái Lan (78,6%), Philippines (71,3%) hay Singapore (67,1%), Việt Nam đang là “vùng trũng” về chính sách thuế thuốc lá. Một bao thuốc chỉ 10.000 đồng rẻ hơn cả một hộp sữa, đủ để thấy vì sao trẻ em và người nghèo dễ dàng tiếp cận thuốc lá đến vậy.

Tọa đàm gửi thông điệp tới Quốc hội: Hành động mạnh mẽ hơn

Trong bối cảnh Quốc hội đang xem xét sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, tọa đàm kêu gọi Quốc hội lựa chọn phương án thuế mạnh mẽ và sớm hơn. Đó là bên cạnh mức thuế tỷ lệ 75%, bổ sung một khoản thuế tuyệt đối là 5,000đ/bao thuốc vào năm 2026 và tiếp đó tăng theo lộ trình đến 15,000 đồng/bao đến năm 2030.

Đây là phương án được Bộ Y tế, WHO và các tổ chức xã hội khuyến nghị và đã được chứng minh là có thể giảm đáng kể tiêu dùng thuốc lá, đặc biệt ở giới trẻ – nhóm nhạy cảm với biến động giá. Tăng thuế thuốc lá là chính sách quan trọng để bảo vệ trẻ em một cách toàn diện. Nó vừa ngăn chặn trẻ em bắt đầu hút thuốc, giảm tiêu dùng thuốc lá do đó trẻ em cũng được bảo vệ khỏi phơi nhiễm với khói thuốc, chi tiêu gia đình cũng sẽ được đầu tư nhiều hơn cho trẻ em. 

Ngân sách thu được từ việc tăng thuế với sản phẩm thuốc lá giúp đảm bảo chi trả cho các chương trình phục vụ các mục tiêu phát triển bền vững (SDG). Ví dụ, nguồn thu có thể hỗ trợ chi trợ cấp giáo dục (đồ dùng học tập) hoặc trợ cấp y tế cho hộ nghèo theo tính toán của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (tháng 2/2025).

Tại buổi toạ đàm, các em học sinh đã trình bày khảo sát, phân tích, và gửi đi thông điệp: “Thuốc lá không hề hấp dẫn. Nó đang giết dần tuổi trẻ của chúng em.” Đây là lúc để các nhà lập pháp, giáo viên, phụ huynh và toàn xã hội hành động.

Trách nhiệm của toàn xã hội

Tổng Bí thư Tô Lâm từng nhấn mạnh: “Một xã hội khỏe mạnh không thể chỉ trông chờ vào bác sĩ. Phòng bệnh phải bắt đầu từ ý thức mỗi người dân. Những yếu tố cơ bản của văn hóa lành mạnh đó là: Ăn uống lành mạnh, vận động thường xuyên, thể dục, thể thao, khám sức khỏe định kỳ; nói không với rượu bia, thuốc lá, chất kích thích; chăm sóc sức khỏe tinh thần, sống tích cực, yêu thương và chia sẻ... Đây chính là nền tảng cho một Việt Nam khỏe mạnh hơn trong tương lai”.

Qua đó, các thầy cô và các em học sinh muốn gửi gắm đến các đại biểu Quốc hội Việt Nam rằng, hãy tăng thuế thuốc lá ngay và mạnh mẽ để xây dựng nguồn nhân lực có đủ sức khỏe về thể chất, tinh thần, trí tuệ và đạo đức để thực hiện mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam trở thành nước đang phát triển, có thu nhập trung bình cao, đến năm 2045 trở thành nước phát triển, có thu nhập cao.

 

Ngày Thế giới Không Thuốc lá 2025: "Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo"

Mẹ hút thuốc lá, con dễ bị béo phì trong tương lai

Thuốc lá không phải là nguyên nhân duy nhất gây ung thư phổi

Cơ thể thay đổi thế nào sau khi bỏ thuốc lá?