Theo Tổ chức Y tế thế giới, kể từ năm 2021 cho đến nay, số ca mắc sốt xuất huyết đã tăng gấp đôi mỗi năm. Phần lớn sự gia tăng này xuất hiện ở khu vực châu Mỹ, khu vực phía Đông Địa Trung Hải và châu Âu. Ước tính, sốt xuất huyết lưu hành ở hơn 130 quốc gia trên thế giới.

Sự tăng trưởng nhanh chóng này đã khiến Tổng Giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus phải lên tiếng cảnh báo rằng, sự lây lan này là "xu hướng đáng báo động đòi hỏi phải có phản ứng phối hợp giữa các ngành và xuyên biên giới".

Theo WHO, cho tới nay, đã có hơn 4 tỷ người - tương đương một nửa dân số thế giới, hiện đang có nguy cơ mắc các bệnh truyền qua muỗi, bao gồm sốt xuất huyết, Zika và chikungunya, còn gọi là arbovirus – và con số này ước tính sẽ tăng lên 5 tỷ vào năm 2050.

Có nguồn gốc từ vùng khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới Đông Nam Á, muỗi vằn đã lan rộng khắp thế giới khi nhiệt độ toàn cầu tăng lên, tạo điều kiện cho chúng mở rộng môi trường sống.

Theo Chính phủ Anh, sau khi theo dõi sự lây lan của loài muỗi này vào châu Âu, loài muỗi này cũng có khả năng thích nghi cao và trứng của chúng có thể sống sót qua sương giá, cho phép chúng tồn tại ở những vùng có khí hậu lạnh hơn. Còn theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), sốt xuất huyết có tính chu kỳ, với các đợt bùng phát lớn có xu hướng xảy ra ở những khu vực có nhiều muỗi - bao gồm cả muỗi Aedes albopictus và Aedes aegypti mang mầm bệnh sốt xuất huyết, cứ sau vài năm.

Các trường hợp mắc bệnh sốt xuất huyết cũng gia tăng do quá trình đô thị hóa (đặc biệt là không theo quy hoạch), đưa con người tiến sâu hơn vào môi trường sống của muỗi và do mọi người đi du lịch quốc tế nhiều hơn đến những nơi bệnh phổ biến hơn và sau đó vô tình phát tán virus.

Châu Mỹ hiện là trung tâm của đợt bùng phát. Theo Tổ chức Y tế Liên châu Mỹ (PAHO), tính đến ngày 31/10/2024, số trường hợp mắc sốt xuất huyết trong năm đã tăng 209% so với năm 2023 và tăng 387% so với mức trung bình của năm năm qua. Brazil là quốc gia có nhiều trường hợp nhất, tiếp theo là Argentina, Mexico, Paraguay và Colombia.

Tại Brazil, El Niño mang đến thời tiết nóng hơn, ẩm ướt hơn trong thời gian dài hơn, tạo ra điều kiện lý tưởng để muỗi sinh sôi và truyền bệnh cho đến tận mùa đông năm 2023. Theo các chuyên gia, cả bốn "huyết thanh nhóm" hoặc phiên bản của bệnh sốt xuất huyết đều đang lưu hành ở Brazil.

Báo cáo Định lượng tác động của biến đổi khí hậu đến sức khỏe con người của Diễn đàn Kinh tế Thế giới hợp tác với Oliver Wyman phát hiện rằng biến đổi khí hậu có thể gây ra thêm 14,5 triệu ca tử vong và thiệt hại kinh tế lên tới 12.500 tỷ USD vào năm 2050, cùng với chi phí bổ sung là 1.100 tỷ USD cho các hệ thống chăm sóc sức khỏe.

Để giải quyết thách thức về sức khỏe toàn cầu này đòi hỏi một chiến lược toàn diện, bao gồm hành động của cá nhân cho đến hợp tác quốc tế.

Vào tháng 10/2024, WHO đã đưa ra một kế hoạch chiến lược toàn cầu để giải quyết bệnh sốt xuất huyết và các loại arbovirus khác do muỗi Aedes truyền, kêu gọi tất cả các bên liên quan cùng chung tay, cũng như tài trợ 55 triệu USD để hỗ trợ các nỗ lực chuẩn bị, sẵn sàng và ứng phó với y tế.

Kế hoạch cũng nêu rõ năm thành phần chính để ứng phó thành công với dịch bệnh, từ phát hiện sớm đến phát triển vaccine.

Báo cáo của Diễn đàn về tác động của biến đổi khí hậu đến sức khỏe con người nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về các hệ thống cảnh báo sớm, thông qua các xét nghiệm chẩn đoán nhanh chóng và đáng tin cậy trong trường hợp sốt xuất huyết. Khi nhiệt độ ấm hơn và độ ẩm tăng cao thúc đẩy sự phát triển và lây lan của quần thể muỗi, việc thu thập dữ liệu cộng đồng, dự báo hệ thống thông tin địa lý chính xác và theo dõi muỗi có thể giúp chỉ ra một đợt bùng phát trong tương lai. Các hệ thống cảnh báo sớm này sẽ kích hoạt các phản ứng y tế công cộng kịp thời, có thể bao gồm kiểm soát ấu trùng, phân phối màn, chẩn đoán và điều trị phòng ngừa. Nó cũng có thể xác định chính xác vị trí thả muỗi đực bị nhiễm vi khuẩn tự nhiên có tên là Wolbachia, giúp hạn chế khả năng lây truyền bệnh arbovirus của chúng.

Các biện pháp can thiệp khác ở cộng đồng cũng rất quan trọng trong việc phá vỡ chu trình lây truyền, bao gồm quản lý môi trường, xử lý chất thải đúng cách và thường xuyên vệ sinh các thùng chứa nước, có thể làm giảm đáng kể nơi muỗi sinh sản.

Các chương trình tiêm chủng cũng bắt đầu cho thấy triển vọng. Tuy nhiên, việc triển khai chúng phải đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm nhu cầu sàng lọc người nhận cẩn thận để tránh các biến chứng tiềm ẩn ở những người chưa từng tiếp xúc với sốt xuất huyết. Vaccine sốt xuất huyết đầu tiên - Dengvaxia, được cấp phép vào năm 2015 nhưng cần phải xét nghiệm sàng lọc trước khi tiêm. Qdenga đã được cấp phép rộng rãi dựa trên kết quả giai đoạn 3 cho thấy mức độ hiệu quả cao ở cả những người chưa bị nhiễm trước đó (huyết thanh âm tính) và những người bị nhiễm (huyết thanh dương tính), theo WHO. Ngoài ra còn có một vaccine sốt xuất huyết khác đang trong quá trình phát triển giai đoạn 3.

Đối với cá nhân, việc bảo vệ khỏi muỗi bằng cách mặc quần áo phù hợp, sử dụng thuốc chống côn trùng và sử dụng màn chống muỗi ở những khu vực có nguy cơ cao là rất quan trọng.

Cuộc khủng hoảng sốt xuất huyết hiện nay là lời nhắc nhở nghiêm khắc về mối liên kết toàn cầu và những điểm yếu chung mà chúng ta phải đối mặt trong thời đại biến đổi khí hậu và đô thị hóa nhanh chóng. Nó kêu gọi một cam kết đổi mới đối với sức khỏe cộng đồng, quản lý môi trường và đoàn kết quốc tế. Chỉ thông qua những nỗ lực hợp tác bền vững, chúng ta mới có thể đảo ngược tình thế chống lại sốt xuất huyết và xây dựng một hệ thống y tế toàn cầu kiên cường hơn có khả năng ứng phó với những thách thức của thế giới đang thay đổi của chúng ta.

Tương đồng với thế giới, tại Việt Nam, tình hình sốt xuất huyết tại nhiều địa phương có dấu hiệu gia tăng, trong đó có nhiều ca nặng. Báo cáo ở 3 thành phố lớn của thành phố cho thấy: Hà Nội ghi nhận 612 ca mắc sốt xuất huyết từ ngày 25/10 – 31/10/2024, tăng 110 ca so với tuần trước đó, nâng tổng số ổ dịch từ đầu năm 2024 đến hết tháng 10 lên 301 ổ. Tại TP.HCM, từ đầu tháng 11/2024 đã có nhiều ổ dịch sốt xuất huyết mới được phát hiện, cảnh báo nguy cơ tiếp tục tăng vào cuối năm khi tình hình mưa bão phức tạp. Trong tuần 44 (từ ngày 28/10 – 03/11/2024), số ca mắc sốt xuất huyết ở TP.HCM đã tăng 21% so với trung bình 4 tuần trước với tổng cộng 661 trường hợp mắc bệnh. Tổng số ca sốt xuất huyết tích lũy từ đầu năm 2024 đến tuần 44 là 10.641 ca. Tại Đà Nẵng, tính đến ngày 08/10, trên địa bàn thành phố đã ghi nhận gần 1.800 ca mắc sốt xuất huyết với 140 ổ dịch nhỏ, tập trung nhiều nhất tại các quận Liên Chiểu, Sơn Trà và Cẩm Lệ.

Các tỉnh, thành khác trên toàn quốc cũng ghi nhận số ca mắc sốt xuất huyết gia tăng kỷ lục sau những trận ngập lụt do mưa bão kéo dài triền miên, tiềm ẩn nguy cơ bùng phát thành ổ dịch lớn, cụ thể như: Tỉnh Đồng Nai trong tuần 44 (từ ngày 28/10 – 03/11/2024) đã ghi nhận 270 ca sốt xuất huyết, tăng hơn gấp đôi so với cùng kỳ năm 2023; Tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu ghi nhận 1.626 ca sốt xuất huyết từ đầu năm, tăng 10,3% so với cùng kỳ năm 2023; Tỉnh Thái Bình ghi nhận 3 ổ dịch sốt xuất huyết mới, cộng dồn từ đầu năm có khoảng 1.020 ca mắc bệnh…