Cách tiếp cận dinh dưỡng học đường toàn diện của Nhật Bản

Dinh dưỡng học đường góp phần không nhỏ vào sự thay đổi tầm vóc ngoạn mục của Nhật Bản - Ảnh: JapanTimes

Từ “Nhật lùn” đến tầm vóc mới

Giữa thế kỷ 20, người Nhật có chiều cao khiêm tốn, trung bình nam chỉ 1m50 và nữ 1m49. Sau gần 70 năm, con số này đã tăng lên 1m72 với nam và 1m58 với nữ (theo số liệu từ Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản năm 2023). Nhật Bản cũng là một trong những nước giữ kỷ lục về tuổi thọ: 87 tuổi với nữ và 81 tuổi với nam.

Thành quả này là kết quả của chiến lược dinh dưỡng phù hợp của Chính phủ Nhật Bản, bắt đầu với dinh dưỡng học đường.

Bí quyết trên đã được GS. Nakamura Teiji, Chủ tịch Hiệp hội Dinh dưỡng Nhật Bản chia sẻ trong Hội thảo quốc tế về dinh dưỡng học đường năm 2025 “Vì một Việt Nam khỏe mạnh - Vì tầm vóc Việt” do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương phối hợp Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Y tế, Đài Truyền hình Việt Nam và Tập đoàn TH tổ chức.

Tương tự Việt Nam, trong một thế kỷ qua, "đất nước mặt trời mọc" cũng đối mặt với gánh nặng kép về dinh dưỡng. Giữa bối cảnh hoang tàn sau Chiến tranh Thế giới thứ II, người dân chịu nạn đói do thiếu lương thực. Nhưng 20 năm sau, khi kinh tế phát triển nhanh chóng dẫn đến dư thừa thực phẩm. Tình trạng thừa cân, béo phì lại gia tăng cùng với xu hướng Tây hóa chế độ ăn khi lượng chất béo tăng vọt. Thậm chí trong cùng một thế hệ đã phải trải qua cả hai thái cực đối lập này.

Xác định vấn đề dinh dưỡng là thách thức cấp bách, ngay từ sớm Nhật Bản đã xây dựng chính sách dinh dưỡng độc lập với hệ thống luật pháp và có quy định rõ ràng. Đặc biệt, nhu cầu cải thiện dinh dưỡng cho trẻ em, thế hệ tương lai, được xem là cấp bách nhất, dẫn đến việc ban hành “Luật Bữa trưa Học đường” năm 1954, đảm bảo mọi học sinh tiểu học được hưởng quyền lợi bình đẳng từ bữa trưa học đường.

Dinh dưỡng song hành giáo dục

Cũng theo chia sẻ của GS. Teiji, suy dinh dưỡng không chỉ thể giải quyết bằng thực phẩm đa dạng: “Cần có sự hiểu biết về việc ăn gì, ăn khi nào, ăn như thế nào trong vô số những thực phẩm sẵn có, để có được sức khỏe, tuổi thọ, trở nên mạnh mẽ và tinh anh”. Trên quan điểm đó, trẻ em Nhật Bản đã được trang bị kiến thức về dinh dưỡng ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.

Năm 2006, chính phủ ban hành Luật Shokuiku (Giáo dục về dinh dưỡng và thực phẩm). Luật ra đời trong bối cảnh hàng loạt vấn đề mới nổi về dinh dưỡng: Chế độ ăn nhiều chất béo và đường; Kén ăn; Béo phì và bệnh không lây nhiễm; Lo ngại về phụ gia thực phẩm và an toàn thực phẩm; Ô nhiễm môi trường... Điều này cho thấy Nhật Bản chủ động giải quyết từng vấn đề dinh dưỡng của mỗi thời kỳ. Luật yêu cầu trẻ em phải được học cách chọn, ăn và trân trọng thực phẩm, đồng thời tôn trọng văn hóa ẩm thực truyền thống và bảo vệ môi trường.

Năm 2008, “Luật Bữa trưa Học đường” được sửa đổi toàn diện dưới tác động của Shokuiku, đưa giáo dục về thực phẩm trong trường học trở thành mục tiêu trọng tâm. Những nội dung mới được bổ sung gồm: “Tăng cường hiểu biết và ý thức trân trọng đối với những giá trị tốt đẹp của ẩm thực truyền thống” và “nuôi dưỡng ý thức trân trọng sự sống, thiên nhiên và trách nhiệm bảo vệ môi trường”.

Trẻ không chỉ ăn đủ chất, mà còn tìm hiểu quy trình sản xuất và chế biến, được học cách thưởng thức, ứng xử khi ăn, cũng như được dạy về tác động của thực phẩm tới sức khỏe và môi trường.

Bài học cho Việt Nam

Hiện tại, Quốc hội Nhật Bản đang thảo luận về việc miễn hoàn toàn học phí bữa trưa học đường. GS. Teiji nhận định: “Đây là một tín hiệu đáng mừng, nhưng cũng cần nhớ rằng để đạt được bước tiến này, nhiều bên liên quan đã phải nỗ lực liên tục trong suốt gần 100 năm qua.”

Nhật Bản còn làm tốt công tác huy động nguồn lực xã hội, đặc biệt là sự tham gia của ngành công nghiệp thực phẩm. Các doanh nghiệp sản xuất thực phẩm cần phát triển sản phẩm phù hợp với nhu cầu tăng trưởng của trẻ em. Mọi nhà cung cấp cho chương trình bữa ăn học đường đều được chọn lọc kỹ lưỡng.

Từ cuộc cách mạng về dinh dưỡng của người Nhật, Việt Nam có thể học hỏi tích hợp dinh dưỡng vào chương trình giáo dục. Đồng thời cần tạo nên pháp lý vững chắc, đảm bảo mọi trẻ em đều được hưởng quyền lợi bình đẳng từ bữa ăn học đường. Nếu thực hiện đồng bộ, chỉ 20 năm nữa, lớp thanh - thiếu niên của thế hệ mới có thể vươn mình về tầm vóc, thể lực và trí tuệ. 

 

Việt Nam cần một giải pháp đột phá cho dinh dưỡng học đường

dinh dưỡng học đường: Nền tảng tầm vóc và trí tuệ Việt

Podcast: Dùng nước nước hầm xương cho trẻ ăn dặm, con vẫn suy dinh dưỡng

Cách kiểm chứng thông tin về dinh dưỡng trên mạng xã hội