Cách kiểm chứng thông tin về dinh dưỡng trên mạng xã hội

Không phải người nổi tiếng nào cũng cung cấp thông tin chính xác về dinh dưỡng

Thông tin sai lệch đôi khi vô hại, nhưng cũng có thể khiến người tiêu dùng tốn kém tiền bạc, vô tình “kiêng” các chất dinh dưỡng quan trọng hoặc cảm thấy thất vọng vì không đạt được kết quả như lời hứa. Nghiêm trọng hơn, có những trường hợp người bệnh ngừng dùng thuốc, bỏ lỡ cơ hội điều trị chỉ vì tin rằng một chế độ ăn nào đó có thể “chữa khỏi” bệnh.

Thông tin giả về dinh dưỡng lan truyền trên truyền thông qua nhiều nguồn. Tờ Washington Post từng đưa tin về một số chuyên gia dinh dưỡng đăng bài trên mạng xã hội với nội dung ủng hộ việc sử dụng chất làm ngọt nhân tạo aspartame và đường, mà không công khai đây là nội dung tài trợ từ các tập đoàn sản xuất thực phẩm và đồ uống.

Ngay cả báo giới cũng có thể góp phần lan truyền thông tin sai, nhất là khi người viết không có nền tảng chuyên môn, mà chỉ dựa vào thông cáo báo chí. "Cư dân mạng" cũng thường tin tưởng những vận động viên chuyên nghiệp, người nổi tiếng hay người có tầm ảnh hưởng (KOC, KOL) với thân hình hoàn hảo.  

“Rất nhiều người đến hỏi tôi về những thông tin họ thấy trên TikTok,” chuyên gia dinh dưỡng Katherine A. Zeratsky tại Mayo Clinic chia sẻ. Và đó chính là điều bạn nên làm: Nếu thấy một lời khuyên dinh dưỡng có vẻ hứa hẹn nhưng chưa chắc chắn về độ tin cậy, hãy tham khảo ý kiến từ chuyên gia dinh dưỡng hoặc nhân viên y tế. Ngoài ra, bạn hoàn toàn có thể tự trang bị kiến thức để phát hiện các dấu hiệu “cảnh báo đỏ” khi đọc những nội dung về dinh dưỡng.

Khi lướt mạng xã hội, hãy cảnh giác với những lời khuyên phi thực tế hoặc các “bí quyết dinh dưỡng” nghe quá thần kỳ. Dưới đây là những tiêu chí giúp bạn chọn lọc, kiểm chứng thông tin về dinh dưỡng trên mạng xã hội:

Lời khuyên dựa trên kinh nghiệm cá nhân

Một KOL khoe rằng mình đã giảm 14kg, hay tự chữa bệnh tự miễn nhờ một chế độ ăn nào đó, nghe có vẻ thuyết phục, nhưng không đồng nghĩa với việc sẽ hiệu quả hoặc an toàn cho bạn.

Chuyên gia Zeratsky chỉ ra rằng, bạn không thể bỏ qua hiệu ứng giả dược. Khi tin tưởng tuyệt đối vào phương pháp đó, gắn kết nó với cảm xúc tích cực, và có thể thấy tâm sinh lý thay đổi.  

Lời khuyên thiếu toàn diện, không thực tế

Nhiều người nổi tiếng sở hữu đầu bếp tại gia, huấn luyện viên cá nhân và có điều kiện luyện tập hàng ngày. Có KOL còn biến việc nấu thực phẩm hữu cơ, đồ ăn không đường cho cả gia đình thành "content". Nhưng phần đông chúng ta không thể chi cả một tháng lương cho một bữa ăn.  

Chuyên gia Zeratsky nhấn mạnh, bạn không nhất thiết phải ăn kiêng kham khổ hoặc mua đồ ăn đắt tiền để có sức khỏe tốt. Đừng để một KOL bạn chưa từng gặp mặt thuyết phục bạn bỏ sở thích hoặc món ăn truyền thống của gia đình.

Có động cơ lợi nhuận

Khi thấy một thông tin giật gân, hấp dẫn về dinh dưỡng, hãy kiểm tra ai là người đứng sau đăng tải thông tin đó. Một số công ty tự tài trợ nghiên cứu cho sản phẩm của mình và kết quả có thể mang tính thiên lệch. Nếu bạn thấy hashtag #ad xuất hiện trong bài đăng, hãy mạnh dạn đặt ra câu hỏi "Ai là người hưởng lợi từ quảng cáo này".

Không dẫn nguồn uy tín

Những nhân vật có tầm ảnh hưởng trên mạng có trách nhiệm cung cấp nguồn tham khảo cho thông tin họ chia sẻ. Nếu họ không cung cấp, bạn có thể tự tra cứu nhanh trên Internet. Nếu nội dung đó chính xác, nhiều tổ chức như Bộ Y tế, Tổ chức Y tế Thế giới, Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ sẽ có thông tin liên quan. Trường hợp ngược lại, rất có thể đó chỉ là thông tin chưa được kiểm chứng, thậm chí là tin đồn.

Chỉ dựa vào một nghiên cứu đơn lẻ

Một nghiên cứu cung cấp nhiều thông tin, nhưng chưa đủ để thay đổi thói quen ăn uống hiện tại. Khi đọc một nghiên cứu về dinh dưỡng, bạn nên chú ý thêm các thông tin như:

- Đối tượng nghiên cứu là ai: Nếu nghiên cứu được tiến hành trên động vật hoặc trong phòng thí nghiệm (còn gọi là nghiên cứu in vitro), kết quả chỉ mang tính sơ bộ và chưa thể áp dụng cho con người.

- Nếu là nghiên cứu trên người, mẫu có đa dạng không: Ví dụ, một nghiên cứu trên người trên 60 tuổi bị bệnh Crohn không thể áp dụng với sinh viên đại học.

- Có phải nghiên cứu tổng quan hay phân tích tổng hợp không: Nếu thấy cụm từ như "tổng quan hệ thống" hoặc "phân tích tổng hợp", đó là dấu hiệu tốt cho thấy các nhà nghiên cứu đã xem xét nhiều nghiên cứu trước đó để đưa ra kết luận toàn diện hơn.

Người chia sẻ không nêu rõ chuyên môn

Có lối sống lành mạnh hay đam mê làm đẹp không đồng nghĩa với hiểu biết về sinh học hoặc hóa học. Những người chia sẻ lời khuyên về sức khỏe nên minh bạch về trình độ chuyên môn của họ: Họ có phải là chuyên gia dinh dưỡng được chứng nhận không; Có được đào tạo y khoa; Có bằng cấp cao hay kinh nghiệm nghiên cứu không? Nếu câu trả lời là không, có lẽ bạn nên tìm nguồn thông tin khác.

Khuyến khích loại bỏ hoặc ăn quá mức một loại thực phẩm

Loại bỏ toàn bộ nhóm thực phẩm, hoặc chỉ ăn duy nhất một món cả ngày đều là dấu hiệu của chế độ ăn theo trào lưu. Trừ khi vì lý do bệnh lý, dị ứng hoặc tôn giáo, chuyên gia dinh dưỡng hiếm khi khuyên bạn cắt bỏ hoàn toàn một nhóm thực phẩm.

Tuyên bố giật gân

Hãy thận trọng nếu thấy ai đó nói rằng thực phẩm hay sản phẩm nào đó có thể “chữa khỏi” hoặc “ngăn ngừa”. Một nghiên cứu duy nhất chưa thể đi đến kết luận như vậy. Những nhà khoa học và nhà báo có trách nhiệm sẽ dùng ngôn ngữ cẩn trọng hơn, chẳng hạn như: “Có liên quan đến cải thiện đường huyết”, “có thể làm tăng nguy cơ bệnh tim”, “có khả năng hỗ trợ giảm đau khớp”.

Gọi thực phẩm là “độc hại” hay “rác rưởi”

Các chuyên gia dinh dưỡng không yêu cầu người bệnh ghét bỏ món ăn khoái khẩu, cũng không chê bai những bậc phụ huynh bận rộn dùng thực phẩm chế biến sẵn. Thay vào đó, chuyên gia sẽ giúp bạn tìm cách cải thiện chế độ ăn phù hợp với hoàn cảnh sống. Việc một KOL gọi thực phẩm là “độc hại” hay “rác rưởi”, không phải là nội dung hữu ích với khán giả.

Trước những thông tin gây nhiễu loạn về dinh dưỡng, hãy gửi gắm niềm tin vào đúng nơi, đúng người. Nếu bạn quan tâm đến một chế độ ăn hay thực phẩm chức năng nào đó, hãy hỏi ý kiến bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng có chứng chỉ hành nghề. Khi hiểu rõ mục tiêu, đặc điểm lối sống và sức khỏe của bạn, bác sĩ sẽ giúp bạn điều chỉnh chế độ ăn sao cho khả thi, đảm bảo đủ dinh dưỡng cần thiết.

 

Trách nhiệm của KOL trong quảng cáo thực phẩm chức năng

Thời của các KOLs liệu còn không?

KOL bị cấm sử dụng mạng xã hội vì quảng cáo TPCN như thuốc chữa ung thư

Các địa phương cần siết chặt việc ghi nhãn, quảng cáo thực phẩm bổ sung