Việt Nam cần một giải pháp đột phá cho dinh dưỡng học đường

Gánh nặng kép về dinh dưỡng đòi hỏi phải có một tư duy mới, một cú hích chiến lược và những giải pháp đột phá để giải quyết tận gốc những thách thức.

Trong những năm qua, với sự nỗ lực không ngừng của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, công tác dinh dưỡng học đường tại Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu như hành lang pháp lý ban đầu được hình thành với Chiến lược quốc gia về dinh dưỡng giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến năm 2045; Chương trình sức khỏe học đường 2021-2025 và các đề án bảo đảm dinh dưỡng cho học sinh;…

Đặc biệt, chiều cao trung bình thanh niên 18 tuổi tăng đáng kể, nam đạt 168,1 cm (tăng 3,7 cm so với 2010), nữ đạt 156,2 cm (tăng 2,6 cm); Tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở lứa tuổi 5-19 giảm xuống 14,8% năm 2020, giúp Việt Nam đạt mục tiêu phát triển bền vững về dinh dưỡng; Tổ chức bữa ăn học đường tại nhiều trường mẫu giáo và tiểu học, góp phần cải thiện sức khỏe trẻ em.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với “gánh nặng kép” về dinh dưỡng, ví dụ như tình trạng suy dinh dưỡng vẫn phổ biến ở vùng sâu, vùng xa, nhất là nhóm dân tộc thiểu số. Tình trạng thừa cân – béo phì tăng nhanh, từ 8,5% (2010) lên 19% (2020), cao nhất ở thành thị (26,8%); Thiếu vi chất dinh dưỡng như sắt, kẽm, vitamin D vẫn là vấn đề đáng lo ngại.

Bên cạnh đó, chất lượng bữa ăn học đường không đồng đều, một số nơi thiếu số lượng và mất cân đối dinh dưỡng; đô thị lại đối mặt với đồ ăn nhanh, nước ngọt, thực phẩm chế biến sẵn tràn lan. Quản lý căng tin và thực phẩm quanh trường lỏng lẻo, an toàn vệ sinh chưa bảo đảm. Thiếu cơ sở vật chất và không gian vận động, khiến trẻ ít hoạt động thể lực.

Nguyên nhân sâu xa được Bộ Y tế chỉ ra do thiếu khung pháp lý bắt buộc chuẩn hóa bữa ăn học đường; nguồn lực tài chính hạn chế, phụ thuộc nhiều vào phụ huynh nên dẫn đến sự chênh lệch lớn giữa các vùng miền; thiếu nhân sự chuyên trách dinh dưỡng; truyền thông và phối hợp liên ngành còn yếu.

Phát biểu tại Hội thảo khoa học quốc tế về dinh dưỡng học đường năm 2025 “Vì một Việt Nam khỏe mạnh - Vì tầm vóc Việt”, TS.BS. Lê Thái Hà, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), cho biết dinh dưỡng học đường là một bài toán lớn, đòi hỏi một lời giải tổng thể và sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống.

Với vai trò là cơ quan tham mưu cho Chính phủ về y tế, Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) cam kết sẽ tiếp tục đi đầu, đặc biệt trong việc thúc đẩy hoàn thiện thể chế thông qua dự án Luật Phòng bệnh. Trong đó sẽ dành riêng một chương cho dinh dưỡng học đường, đưa các quy định từ mức “khuyến nghị” thành “bắt buộc”. Dự thảo luật nêu rõ:

• Học sinh được bảo đảm dinh dưỡng hợp lý thông qua bữa ăn học đường theo độ tuổi.
• Đánh giá tình trạng dinh dưỡng định kỳ.
• Quy định rõ trách nhiệm của cơ sở giáo dục trong tổ chức bữa ăn, bảo đảm an toàn thực phẩm và kết hợp tăng cường vận động thể lực.

Ngoài hành lang pháp lý, Bộ Y tế cũng xác định các giải pháp trọng tâm gồm:

• Chuyên nghiệp hóa công tác dinh dưỡng học đường: chuẩn hóa khẩu phần, đa dạng thực phẩm, quản lý chặt căng tin, cấm bán đồ uống có đường và thực phẩm không lành mạnh.
• Đẩy mạnh giáo dục và truyền thông: tích hợp kiến thức dinh dưỡng, vận động vào chương trình học; truyền thông quy mô lớn tới phụ huynh và học sinh về lợi ích ăn uống lành mạnh và lối sống năng động.
• Phát triển nhân lực chuyên môn: hướng tới mỗi trường có ít nhất một cán bộ được đào tạo về dinh dưỡng, đảm bảo tư vấn và giám sát thực hiện.
• Huy động xã hội hóa: kêu gọi doanh nghiệp, cộng đồng hỗ trợ cơ sở vật chất, cung cấp thực phẩm sạch, áp dụng mô hình dinh dưỡng phù hợp từng vùng.
• Ứng dụng công nghệ: triển khai hệ thống giám sát dinh dưỡng học đường toàn quốc, phần mềm xây dựng thực đơn khoa học, phù hợp từng địa phương.

Chia sẻ bên lề hội thảo, PGS.TS Trần Thanh Dương, Viện trưởng Viện Dinh dưỡng (Bộ Y tế), cho rằng cần luật hóa các quy định về dinh dưỡng học đường để đảm bảo việc thực hiện được thống nhất và lâu dài.

Theo ông, hiện nay đã có một số chính sách và quy định về dinh dưỡng trong trường học. Tuy nhiên, việc luật hóa sẽ giúp các quy định này mang tính bắt buộc, thay vì chỉ dừng lại ở mức khuyến khích. Điều này sẽ tạo cơ sở pháp lý vững chắc, giúp các hoạt động dinh dưỡng học đường được triển khai đồng bộ, hiệu quả và bền vững trên toàn quốc.

PGS.TS Trần Thanh Dương nhấn mạnh rằng dinh dưỡng học đường là nền tảng quan trọng cho sự phát triển của trẻ em. Việc trang bị kiến thức về dinh dưỡng, thực phẩm và cách chế biến từ sớm sẽ mang lại lợi ích sức khỏe lâu dài, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và tuổi thọ cho các em trong suốt cuộc đời.

Các nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra rằng di truyền quyết định 70-80% tiềm năng chiều cao, nhưng 20-30% còn lại phụ thuộc vào dinh dưỡng và vận động – đây là những yếu tố hoàn toàn có thể can thiệp được để cải thiện. Vì vậy, nếu luật hóa và thực thi nghiêm, Việt Nam có thể tạo ra bước ngoặt về dinh dưỡng học đường, góp phần giảm gánh nặng bệnh tật, nâng cao thể lực – trí tuệ và rút ngắn khoảng cách tầm vóc so với khu vực.

 

dinh dưỡng học đường: Nền tảng tầm vóc và trí tuệ Việt

Tháp dinh dưỡng cho trẻ nhỏ: Hướng dẫn chế độ ăn uống cân bằng

Vẫn còn khoảng 9% trẻ em Việt Nam dưới 5 tuổi thiếu vitamin A

Podcast: Tại sao trẻ bị béo phì vẫn suy dinh dưỡng?