Cảm giác “tê liệt” sau một sự kiện bất ngờ là gì, ảnh hưởng thế nào tới tâm lý?

Rối loạn căng thẳng cấp tính là trạng thái thường gặp khi một người vừa trải qua một sự kiện tiêu cực bất ngờ.

Căng thẳng cấp tính là gì?

Theo TS. Julia Kogan, Chuyên gia về căng thẳng và giấc ngủ tại Mỹ cho biết, rối loạn căng thẳng cấp tính (Acute Stress Disorder – ASD) là tập hợp các triệu chứng xuất hiện trong vòng 1 tháng sau khi trải qua một sự kiện gây sang chấn. Những sự kiện này thường đe dọa tính mạng, gây sợ hãi hoặc đau khổ nghiêm trọng như tai nạn, hành hung, thương tích hoặc thảm họa.

Tỷ lệ mắc ASD rất khác nhau, tùy thuộc loại sự kiện và thời gian theo dõi. Theo đánh giá có khoảng 24% nạn nhân được chẩn đoán ASD trong tuần đầu sau chấn thương liên quan đến bạo lực, và từ 11% đến 40% trong 1 đến 2 tuần tiếp theo.

Nguy cơ mắc cao hơn ở những người từng trải qua chấn thương trước đó, có vấn đề sức khỏe tâm thần, có xu hướng né tránh khi đối diện căng thẳng hoặc trải qua các vụ tấn công trực tiếp.

Dấu hiệu nhận biết

Các triệu chứng của ASD không chỉ gây căng thẳng về mặt cảm xúc mà còn làm xáo trộn cuộc sống thường ngày. Người bệnh có thể cảm thấy lo âu dữ dội, gặp ác mộng hoặc hồi tưởng về sự kiện, tránh né những gì gợi nhớ đến chấn thương, khó ngủ, khó tập trung và luôn trong trạng thái cảnh giác.

Theo đó, các triệu chứng có thể chia thành ba nhóm:

Về cảm xúc 

Người bệnh cảm thấy tê liệt, mất khả năng trải nghiệm niềm vui, dễ cáu gắt, xa lánh người khác hoặc địa điểm liên quan đến sự kiện, đồng thời thường xuyên bị ám ảnh bởi ký ức đau buồn.

Về thể chất 

Nhịp tim nhanh, phản xạ giật mình mạnh, cơn hoảng loạn kèm khó thở hoặc cảm giác nghẹt thở, đau bụng, buồn nôn là những dấu hiệu hay gặp.

Về tâm lý

Mất ngủ, ác mộng, tăng cảnh giác, mất tập trung, thậm chí tách rời khỏi cảm xúc hoặc không nhớ một phần sự kiện.

Những biểu hiện này có thể khiến người bệnh khó làm việc, gián đoạn các mối quan hệ và ảnh hưởng tới sức khỏe thể chất như tăng huyết áp hoặc đau dạ dày. Nếu không được xử lý, tình trạng có thể kéo dài và tiến triển thành rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD).

Khác biệt với PTSD và rối loạn điều chỉnh

Điểm chính giúp phân biệt ASD với PTSD là thời gian. ASD kéo dài tối đa 1 tháng sau sự kiện. Nếu triệu chứng dai dẳng hơn, chẩn đoán có thể chuyển sang PTSD. Ngoài ra, rối loạn điều chỉnh thường liên quan đến các sự kiện ít nghiêm trọng hơn, như mất việc hoặc thay đổi môi trường sống và không nhất thiết gây sang chấn sâu sắc như trong ASD.

Các phương pháp điều trị ASD

Trên thực tế, phần lớn người mắc ASD có thể phục hồi khi được hỗ trợ đúng cách. Số đông các chuyên gia cho biết liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) tập trung vào chấn thương là lựa chọn điều trị "đầu tay", giúp giảm nguy cơ phát triển PTSD. Các buổi trị liệu giúp người bệnh hiểu về phản ứng của cơ thể, học kỹ năng đối phó và dần hòa nhập trở lại với cuộc sống.

Trong một số trường hợp nghiêm trọng, bác sĩ có thể cân nhắc thuốc hỗ trợ giảm lo âu, cải thiện giấc ngủ hoặc ngăn chặn ác mộng. Đánh giá nguy cơ tự tử là bước cần thiết trong quá trình điều trị để đảm bảo an toàn cho người bệnh.

Sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè cũng đóng vai trò quan trọng. Người thân có thể đưa người bệnh đến khám đồng thời lắng nghe và đồng cảm. Điều này giúp họ cảm thấy được bảo vệ và ít cô lập hơn trong quá trình hồi phục.

Cũng theo TS. Kogan, việc tìm kiếm hỗ trợ chuyên môn càng sớm càng tốt giúp người bệnh kiểm soát triệu chứng tốt hơn và phòng ngừa diễn tiến thành PTSD. Không nên xem nhẹ các phản ứng sau chấn thương dù chúng có vẻ “bình thường”. Nếu các triệu chứng kéo dài, cản trở công việc, giấc ngủ hoặc quan hệ xã hội, việc gặp chuyên gia tâm lý là cần thiết để bảo vệ sức khoẻ người bệnh.

 

Podcast: Hành vi ăn tóc cảnh báo rối loạn tâm thần

Thế nào là một người ái kỷ?

Gaslighting: Nhận diện hành vi thao túng tâm lý

Hiểu hơn về tâm lý học vị thành niên