Khi áp lực “hoàn hảo” len lỏi vào bàn ăn gia đình

Sự cầu toàn thái quá của cha mẹ có thể ảnh hưởng tiêu cực đến trẻ em

Trong thời đại mạng xã hội phát triển mạnh, nơi những bữa ăn “chuẩn dinh dưỡng” được chia sẻ công khai và hàng loạt lời khuyên nuôi dạy con “hoàn hảo”, khiến nhiều bậc cha mẹ áp lực: phải nuôi dạy con thật hoàn hảo. Mong muốn làm tốt vai trò của mình là điều chính đáng. Tuy nhiên, khi điều đó chuyển thành sự cầu toàn thái quá, nó có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lý và hành vi ăn uống của trẻ.

Áp lực vô hình trên bàn ăn

TS. Erin Parks, Giám đốc chuyên môn tại chương trình điều trị rối loạn ăn uống trực tuyến Equip (Mỹ), cho biết: “Những bậc cha mẹ theo đuổi sự hoàn hảo thường cố gắng kiểm soát mọi khía cạnh trong việc nuôi dạy con. Sự cầu toàn đó thường bắt nguồn từ lo âu. Họ tin rằng nếu mọi thứ được thực hiện hoàn hảo thì mọi chuyện sẽ ổn”.

Tuy nhiên, việc kiểm soát quá mức, đặc biệt trong chuyện ăn uống, dễ dẫn đến tác dụng ngược. Nhiều cha mẹ đặt ra những quy tắc nghiêm ngặt như: “không được ăn đường”, “phải ăn hết phần ăn”, hoặc “chỉ được ăn thực phẩm lành mạnh”. Những nguyên tắc này, dù xuất phát từ ý tốt, lại khiến trẻ phát triển mối quan hệ tiêu cực với thực phẩm.

BS. Thea Runyan, cố vấn y tế tại Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC), cảnh báo: “Khi trẻ bị cấm đoán quá mức, chúng dễ cảm thấy tội lỗi khi ăn món bị coi là 'xấu', hoặc lén lút ăn trong trạng thái lo lắng, xấu hổ”.

Việc cha mẹ thường xuyên gắn nhãn thực phẩm là “tốt” hay “xấu” còn ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý trẻ. TS. Parks phân tích: “Trẻ không chỉ nghĩ món ăn đó là xấu, mà còn cho rằng bản thân mình là người xấu vì đã ăn món đó”.

BS. Runyan cho biết thêm, trẻ rất nhạy cảm với cảm xúc của cha mẹ, đặc biệt là những căng thẳng liên quan đến bữa ăn. “Ngay cả khi cha mẹ nghĩ rằng họ đã che giấu rất tốt, trẻ vẫn cảm nhận được”, bà nói.

Cha mẹ cầu toàn có thể khiến trẻ rối loạn ăn uống

Theo một nghiên cứu đăng trên tạp chí BMC Psychiatry (Anh), sự cầu toàn ở cha mẹ có thể làm tăng nguy cơ rối loạn ăn uống ở trẻ từ 6 đến 11 tuổi. Khi cha mẹ đặt kỳ vọng quá cao, khắt khe hoặc thường xuyên chỉ trích, họ vô tình tạo ra áp lực tâm lý lớn cho con. Trẻ có xu hướng bắt chước cách suy nghĩ và hành xử của cha mẹ, đặc biệt trong ăn uống. Lâu dần, chúng hình thành các thói quen ăn uống cực đoan: ăn quá nhiều, ăn quá ít, hoặc sợ hãi khi ăn những món bị coi là "xấu".

Những hành vi này, nếu kéo dài, không chỉ dừng lại ở thói quen. Một nghiên cứu tổng hợp, công bố năm 2023 trên tạp chí Rối loạn Ăn uống (Journal of Eating Disorders) cho thấy các việc cầu toàn có liên hệ chặt chẽ với hành vi ăn uống vô độ (binge - eating disorder). Đây là tình trạng người bệnh ăn rất nhiều trong thời gian ngắn và cảm thấy mất kiểm soát khi ăn.

Ngoài ra, theo dữ liệu từ Thư viện Y khoa Quốc gia Mỹ (National Library of Medicine), tính cầu toàn còn liên quan đến hội chứng cuồng ăn sạch (orthorexia). Người mắc hội chứng này bị ám ảnh quá mức với việc ăn "sạch", chỉ chọn những thực phẩm được cho là “tuyệt đối lành mạnh”. Họ thường loại bỏ nhiều nhóm thực phẩm thiết yếu, gây mất cân bằng dinh dưỡng nghiêm trọng.

Một nghiên cứu khác trên nền tảng Science Direct (Anh) cũng chỉ ra mối liên hệ giữa sự cầu toàn và 2 rối loạn ăn uống nghiêm trọng:

- Biếng ăn tâm thần (anorexia nervosa): người mắc sợ tăng cân đến mức cực đoan, thường nhịn ăn hoặc luyện tập quá sức để kiểm soát cân nặng.

- Hội chứng ăn rồi nôn (bulimia nervosa): người mắc có xu hướng ăn uống vô độ rồi cố gắng đào thải thức ăn ra ngoài bằng cách nôn, dùng thuốc nhuận tràng...

Nhận diện sớm những dấu hiệu bất thường

Không phải đứa trẻ nào sống với cha mẹ cầu toàn cũng sẽ mắc rối loạn ăn uống. Tuy nhiên, các chuyên gia nhấn mạnh, việc nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường là vô cùng quan trọng.

Theo BS. Runyan, cha mẹ cần cảnh giác nếu trẻ bắt đầu tránh các hoạt động bình thường như dự sinh nhật, đi chơi với bạn chỉ vì lo lắng về đồ ăn. Hoặc, khi trẻ tự gán cho mình là “xấu” chỉ vì đã ăn một miếng bánh ngọt.

TS. Parks cho biết, ở trẻ nhỏ, rối loạn ăn uống thường thể hiện qua cảm xúc thay vì hành vi ăn kiêng rõ rệt. Trẻ có thể lo lắng, cáu gắt, khó chịu hoặc buồn bã mỗi khi đến bữa ăn.

BS. Asha Patton-Smith, thuộc Hệ thống y tế Kaiser Permanente (Mỹ), nhận định: “Áp lực cầu toàn từ cha mẹ, cộng với mong muốn được làm hài lòng cha mẹ, có thể khiến trẻ cảm thấy mệt mỏi, căng thẳng và mất kiểm soát trong việc ăn uống”.

Làm sao để giúp con thoát khỏi áp lực?

1. Cha mẹ cần làm gương

Theo BS. Patton-Smith, trẻ học bằng cách quan sát hành vi của người lớn. Cha mẹ cần thể hiện thái độ tích cực với thực phẩm trong đời sống hàng ngày. “Bạn ăn đa dạng, không cảm thấy tội lỗi khi ăn bánh hay món chiên rán, đó là cách hiệu quả nhất để giúp con không mặc cảm về đồ ăn”.

Bà cũng khuyến khích cha mẹ biến bữa ăn thành thời gian kết nối, không phải là lúc để kiểm điểm. Hãy cất điện thoại, cùng ăn, trò chuyện, lắng nghe con chia sẻ. Trẻ sẽ cảm thấy được tôn trọng và yêu thương.

2. Tránh áp đặt, thay bằng lựa chọn linh hoạt

Thay vì ra lệnh "không được ăn món này", hãy cùng con đưa ra giải pháp. Nếu con thích khoai tây chiên, bạn có thể gợi ý cùng thử làm lát táo giòn tại nhà. Khi được góp ý một cách tôn trọng, trẻ sẽ dễ tiếp nhận hơn là bị ép buộc.

Tuyệt đối không sử dụng những từ ngữ mang tính kỳ thị ngoại hình như “béo”, “mập”, hay trêu chọc về cân nặng. Nhiều nghiên cứu cho thấy, điều này làm tăng nguy cơ trẻ không hài lòng về cơ thể, dẫn đến rối loạn tâm lý và hành vi kiểm soát cân nặng không lành mạnh.

3. Cho con nấu ăn cùng

Theo BS. Runyan, khi trẻ được tham gia vào quá trình chuẩn bị bữa ăn, từ việc lên thực đơn, đi chợ, đến rửa rau, cắt trái cây - chúng sẽ hào hứng và hợp tác hơn với chuyện ăn uống.

Việc cho trẻ vai trò cụ thể giúp chúng cảm thấy được tin tưởng. Từ đó, mối quan hệ giữa trẻ và thực phẩm cũng trở nên tích cực hơn.

4. Biết nhận sai và điều chỉnh đúng lúc

Nếu bạn từng quá khắt khe với con trong chuyện ăn uống, hãy dũng cảm thừa nhận và điều chỉnh. TS. Parks gợi ý: “Hãy nói với con: ‘Trước đây mẹ từng nghĩ bánh quy là không tốt. Nhưng giờ mẹ hiểu rằng mọi loại thực phẩm đều có thể phù hợp nếu ăn đúng cách. Mẹ muốn chúng ta thử lại theo hướng khác’”.

Sự linh hoạt của cha mẹ còn là bài học quý giá cho trẻ về khả năng học hỏi, thay đổi theo hướng tốt.

5. Khi con cần giúp đỡ, đừng chần chừ

Nếu bạn nhận thấy con có biểu hiện lo lắng khi ăn, thay đổi thói quen ăn uống hoặc có cảm xúc tiêu cực liên quan đến thực phẩm, hãy bắt đầu cuộc trò chuyện nhẹ nhàng.

TS. Parks khuyên: “Hãy nói bằng sự quan tâm, không phán xét. Ví dụ: ‘Mẹ thấy con gần đây không vui khi ăn cơm. Con có thể chia sẻ với mẹ chuyện gì đang xảy ra không?’”.

BS. Runyan nhấn mạnh, cha mẹ không cần đợi đến khi vấn đề trở nên nghiêm trọng mới tìm kiếm sự giúp đỡ. Việc trao đổi sớm với bác sĩ nhi, chuyên gia tâm lý học đường hoặc bác sĩ tâm thần sẽ giúp phát hiện và can thiệp kịp thời, trước khi tình trạng chuyển biến xấu hơn.

 

Ứng dụng mới điều trị thoát vị bẹn cho trẻ em

Thu hồi một lô nước súc miệng trẻ em do Công ty Cổ phần Ellie sản xuất

Tăng cường bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng

Vì sao trẻ em cận thị ngày càng sớm và nặng?