Diễn đàn Quốc hội bóc tách vấn nạn hàng giả hàng nhái là thực phẩm

Diễn đàn Quốc hội thời gian gần đây thể hiện sự quan tâm sâu sắc và cam kết mạnh mẽ trong việc giải quyết vấn đề hàng giả, hàng nhái và an toàn thực phẩm, coi đây là những thách thức nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và nền kinh tế.

Các cuộc thảo luận tại các kỳ họp gần đây và các sáng kiến được các đại biểu đưa ra cho thấy một cách tiếp cận đa chiều, từ việc tăng cường thực thi đến hoàn thiện khung pháp lý.

Ngày 17/5, Thủ tướng Phạm Minh Chính ban hành Chỉ thị 13/CT-TTg, yêu cầu các bộ ngành, địa phương triển khai đồng bộ, quyết liệt các giải pháp ngăn chặn buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, nhấn mạnh tinh thần "truy tận gốc", “không có vùng cấm, không có ngoại lệ”.

Chỉ thị của Thủ tướng giao Bộ Khoa học và Công nghệ khẩn trương rà soát sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa và tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm các tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm về công bố thông tin sai sự thật.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn được chỉ đạo tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm các vi phạm về lâm sản, thủy sản, sản xuất, buôn bán giống cây trồng, vật nuôi, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật giả và kiểm soát việc sử dụng chất kích thích tăng trưởng đối với hoa quả, cũng như việc sử dụng hóa chất quá mức. Điều này cho thấy để kiểm soát hàng giả, hàng nhái là thực phẩm, mục tiêu không chỉ là sản phẩm tiêu dùng cuối cùng mà còn kiểm soát từ cấp độ sản xuất ban đầu. Cách tiếp cận toàn diện này nhằm mục đích bảo đảm toàn bộ chuỗi giá trị từ trang trại đến bàn ăn.

Chủ trì phiên họp thứ 46 Ủy ban Thường vụ Quốc hội về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh tình trạng khi hàng gian, hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng xảy ra thì không cơ quan nào chịu trách nhiệm chính.

Trước đó, Chủ tịch Quốc hội cũng thẳng thắn chỉ ra vấn đề, tại sao có ban chỉ đạo từ Trung ương tới địa phương mà vẫn có hàng giả, hàng nhái diễn ra với số lượng lớn. Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh thêm phải có giải pháp với hàng giả, hàng nhái thì mới khuyến khích người Việt Nam dùng hàng Việt Nam.

Ông đề nghị sửa luật theo hướng quy định rõ trách nhiệm của Chính phủ và từng bộ, ngành trong xử lý vấn đề này. Việc xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật cần bảo đảm tính minh bạch, khả thi và có sự tham gia của doanh nghiệp.

Tại buổi họp báo Chính phủ thường kỳ tháng 5 diễn ra chiều 4/6, thiếu tướng Nguyễn Quốc Toản, Chánh Văn phòng Bộ Công an cho biết, trong chưa đầy 3 tuần, Công an các đơn vị, địa phương đã khởi tố 36 vụ, 119 bị can liên quan đến các tội buôn lậu, gian lận thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả và các hành vi khác.

Thiếu tướng Nguyễn Quốc Toản chỉ rõ, tội phạm liên quan đến sản xuất, buôn bán hàng giả, vi phạm về vệ sinh an toàn thực phẩm có diễn biến rất phức tạp, có vụ quy mô lớn, diễn ra kéo dài với nhiều thủ đoạn tinh vi, triệt để lợi dụng kẽ hở của pháp luật. Vấn đề hàng giả và an toàn thực phẩm còn trở nên trầm trọng bởi những lỗ hổng từ bên trong.

Bộ Công an kiến nghị tăng mức phạt đối với một số vi phạm liên quan đến sản xuất, buôn bán hàng giả, vi phạm về vệ sinh an toàn thực phẩm trong dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) nhằm tăng cường sức răn đe đối với loại tội phạm. Dự thảo Luật nâng mức phạt tiền lên gấp 2 lần so với quy định hiện hành đối với Tội sản xuất, buôn bán hàng giả (Điều 192), Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm (Điều 193), Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh (Điều 194), Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thức ăn dùng để chăn nuôi, phân bón, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, giống cây trồng, giống vật nuôi (Điều 195), Tội vi phạm quy định về an toàn thực phẩm (Điều 317).

Cơ chế thanh tra hiện hành bị đánh giá là thiếu linh hoạt. Đại biểu Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM dẫn chứng, việc thanh tra thường phải thực hiện theo kế hoạch định sẵn, công khai từ đầu năm, phải thông báo trước cho đối tượng được thanh tra. Điều này đã làm mất đi yếu tố bất ngờ, nhất là trong những vụ kiểm tra sữa giả, thuốc giả, thực phẩm chức năng giả. Thực tế thời gian qua, "thanh tra đi đến đâu, hàng hóa bị giấu sạch đến đó", "rất khó bắt quả tang khi thanh tra mà rầm rộ thông tin".

Một xu hướng đáng lo ngại là sự bùng nổ của hàng giả trên sàn thương mại điện tử và mạng xã hội. Nhiều Đại biểu Quốc hội đưa ra quan điểm quản lý nhà nước chưa theo kịp tốc độ phát triển của các sàn thương mại điện tử và bán hàng online. Thực trạng này khiến xuất hiện hàng hóa trôi nổi, làm giả thương hiệu nội địa, gây mất niềm tin người tiêu dùng.

Thiếu tướng Nguyễn Quốc Toản cho hay hành vi bán hàng giả và gian lận thương mại thường lợi dụng các hoạt động quảng cáo sai sự thật thông qua các đơn vị quảng cáo, người nổi tiếng, có tầm ảnh hưởng (KOL, KOC) để tiêu thụ sản phẩm.

Về Luật Quảng cáo, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất quy định rõ hơn trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm xã hội của người chuyển tải quảng cáo, nhất là các cá nhân có sức ảnh hưởng trên môi trường truyền thông số; làm rõ hơn cơ chế kiểm soát, giám sát, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong trường hợp người chuyển tải quảng cáo vi phạm pháp luật.

Nhận định về vấn nạn thực phẩm giả - thực phẩm bẩn, đại biểu Quốc hội Trần Khánh Thu (đoàn Thái Bình) cho rằng hành lang pháp lý đang bộc lộ nhiều lỗ hổng.

Nghị định số 15/2018/NĐ-CP ngày 02/02/2018 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật An toàn thực phẩm, tại Điều 4, 5, 6 quy định về thực phẩm tự công bố đã tạo thuận lợi, giảm thủ tục hành chính cho doanh nghiệp. Giữ cơ chế tự công bố cho các sản phẩm thông thường để tạo thuận lợi, giảm thủ tục, tuy nhiên cần nâng cao trách nhiệm thực thi, siết chặt hậu kiểm, yêu cầu sản phẩm tự công bố phải công khai trực tuyến bắt buộc và minh bạch hồ sơ trên cổng thông tin quốc gia.

Nghị quyết phiên họp chuyên đề về xây dựng pháp luật tháng 5/2025 nêu rõ, Chính phủ yêu cầu Bộ Y tế sửa đổi Luật An toàn thực phẩm theo hướng áp dụng các biện pháp quản lý rủi ro, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm đối với các sản phẩm ít nguy cơ. Áp dụng và triển khai mạnh mẽ thủ tục hành chính trên môi trường điện tử đối với đăng ký, công bố thực phẩm.

Với các sản phẩm thực phẩm có nguy cơ cao, dễ bị sử dụng sai mục đích hoặc chứa chất cấm, Chính phủ nhấn mạnh cần có cơ chế kiểm soát đặc biệt và quy định cụ thể.

Chính phủ giao Bộ Y tế chủ trì, phối hợp với Bộ Tư pháp, Văn phòng Chính phủ và các cơ quan liên quan khẩn trương hoàn thiện Hồ sơ chính sách Luật An toàn thực phẩm (sửa đổi) theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.