Tăng thuế thuốc lá liệu có phải là một giải pháp quyết liệt?

Hội thảo chủ đề: Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững với sự góp mặt của nhiều chuyên gia đầu ngành.

Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí, đã nhấn mạnh thực trạng đáng báo động về tác hại của thuốc lá trên phạm vi toàn cầu và tại Việt Nam. Theo đó, thuốc lá là nguyên nhân cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người mỗi năm trên thế giới, trong đó có 1,3 triệu người là nạn nhân của việc hít khói thuốc thụ động. Tại Việt Nam, con số này cũng không kém phần nghiêm trọng với hơn 15 triệu người hút thuốc, gây ra hơn 100.000 ca tử vong hàng năm và thiệt hại kinh tế ước tính lên đến 108.000 tỷ đồng, tương đương 1,1% GDP quốc gia.

Mặc dù tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam đã có sự cải thiện nhẹ, giảm từ 47,4% năm 2010 xuống 41,1% năm 2021, Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ ba trong khu vực ASEAN. Một trong những rào cản chính gây chậm trễ trong việc giảm tiêu thụ thuốc lá là do giá thuốc lá vẫn còn quá thấp, trực tiếp phản ánh chính sách thuế thuốc lá hiện hành chưa đủ mạnh.

Thuế thuốc lá – công cụ y tế công cộng cần được phát huy mạnh mẽ

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thuế cao có thể giúp ngăn ngừa người trẻ bắt đầu hút thuốc và thúc đẩy người hút bỏ thuốc – tương tự như một loại “vaccine” cho sức khỏe cộng đồng.

Tuy nhiên, Việt Nam hiện vẫn duy trì mức thuế thấp. Năm 2022, tỷ trọng thuế trong giá bán lẻ thuốc lá chỉ đạt 36%, thấp hơn nhiều so với mức trung bình 59% của các quốc gia có thu nhập trung bình và chỉ bằng một nửa khuyến nghị của WHO (75%).

Thực tế này dẫn đến tình trạng giá thuốc lá tại Việt Nam rẻ một cách bất hợp lý. Thậm chí một “bao thuốc lá còn có giá thành thấp hơn cả một hộp sữa 180ml”, ThS.BS Nguyễn Thị An – Giám đốc Tổ chức Health Bridge tại Việt Nam cho biết. Kết quả là ngay cả trẻ vị thành niên, người thu nhập thấp, hay người chưa có thu nhập cũng có thể dễ dàng tiếp cận.

Tăng thuế: Quyết liệt nhưng cần có lộ trình

Tại hội thảo, đại diện Bộ Y tế cho biết đã cùng WHO đề xuất phương án cải cách thuế theo hướng kết hợp cả thuế tỷ lệ (hiện là 75% giá xuất xưởng) và thuế tuyệt đối, với mức khởi điểm 5.000 đồng/bao từ năm 2026, tăng dần lên 15.000 đồng vào năm 2030. Mục tiêu là nâng tỷ trọng thuế lên khoảng 65% giá bán lẻ – tiệm cận mức khuyến nghị của WHO (70 – 75%).

Theo tính toán của ThS. Đào Thế Sơn – Chuyên gia kinh tế thuộc Tổ chức Y tế Cộng đồng Toàn cầu (Vital Strategies), nếu triển khai theo đúng lộ trình, chính sách thuế mới không chỉ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc mà còn tăng thu ngân sách khoảng 56.000 tỷ đồng trong giai đoạn 2026–2030. Như vậy, tăng thuế không chỉ là một chiến lược bảo vệ sức khỏe mà còn là đầu tư bền vững cho tương lai. Tuy nhiên, để chính sách phát huy hiệu quả, việc thực thi cần phải có tính hệ thống, chặt chẽ, kết hợp giữa nhiều yếu tố.

Truyền thông – Mảnh ghép không thể thiếu trong cuộc chiến chống thuốc lá

Nếu thuế là giải pháp dài hạn, mang tính chính sách, thì truyền thông chính là một “cánh tay nối dài” giúp thay đổi nhận thức xã hội, đặc biệt với giới trẻ. Cần đẩy mạnh tuyên truyền hơn nữa, nhắm vào nhóm thanh thiếu niên, thông qua các nền tảng mạng xã hội, người nổi tiếng, KOLs thay vì chỉ dựa vào nhà trường hay gia đình.

Lý do là bởi, người trẻ hiện đang dành phần lớn thời gian trên mạng xã hội, nơi có thể tiếp nhận thông tin nhanh, liên tục và có xu hướng tin tưởng những người nổi tiếng, KOLs mà mình yêu thích. Trong khi đó, lời khuyên từ phụ huynh hay nhà trường dù có giá trị thường bị coi là "khuôn mẫu", thiếu hấp dẫn và dễ bị bỏ qua.

Nhưng trên thực tế, những chiến dịch truyền thông và tuyên truyền về các tác hại của thuốc lá dường như đang “đi vào lối mòn”, cần phải có sự đổi mới, sáng tạo mang tính bứt phá. Điều này đặc biệt quan trọng khi các chiến dịch quảng bá gián tiếp từ ngành công nghiệp thuốc lá ngày càng tinh vi hơn, len lỏi qua các nội dung trên mạng dưới vỏ bọc thời trang, cá tính hay tự do cá nhân.

Như vậy, tăng thuế là một biện pháp mạnh, có cơ sở khoa học nhưng lại là con đường “dài hạn”. Và để đạt được kết quả tối ưu, cần song hành với một chiến lược truyền thông sáng tạo, nhắm trúng đối tượng dễ tổn thương nhất đó là người trẻ, giúp họ thay đổi cách nhìn nhận về thuốc lá, tự ý thức được việc bảo vệ sức khoẻ, giảm bớt gánh nặng cho gia đình và hệ thống y tế trong tương lai.

 

Trẻ em lên tiếng về thuốc lá: Đã đến lúc xã hội hành động

Ngày Thế giới Không Thuốc lá 2025: "Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo"

Thuốc lá không phải là nguyên nhân duy nhất gây ung thư phổi

Mỗi điếu thuốc lá có thể "cướp" đi 20 phút tuổi thọ của bạn