Khi đại dịch COVID-19 bắt đầu, Tiến sĩ Lily Parkinson - bác sĩ thú y cấp cứu và chăm sóc đặc biệt tại Đại học Georgia (Mỹ), nhận được những cuộc điện thoại cấp cứu. Trong đó, sở thú thông báo virus corona đã lây nhiễm sang những động vật nuôi tại đây và những chú báo tuyết đã có biểu hiện bất thường. Một số con thiếu máu nghiêm trọng khiến lượng oxy trong cơ thể chúng sụt giảm trầm trọng. Khi đó, Tiến sĩ Parkinson đang thực hiện một dự án nghiên cứu về nhóm máu của các loài mèo hoang nên cô được các sở thú ưu tiên gọi tới trước.

Nếu bệnh nhân là người hay những vật nuôi trong nhà, phương pháp điều trị khá đơn giản và máu hoặc hồng cầu sẽ được lấy từ ngân hàng máu. Nhưng lần này, bệnh nhân là báo tuyết và không có ngân hàng máu hay máu dự trữ cho báo tuyết. Các bác sĩ thú y cũng biết rất ít về nhóm máu và khả năng tương thích của các loài động vật ngoại lai. Vì vậy, tiến sĩ Lily Parkinson đã phải liên hệ tới các sở thú để tìm nguồn hiến máu phù hợp. Cô đề nghị các cơ sở có báo tuyết khỏe mạnh gây mê cho động vật, lấy máu và gửi cho mình. Điều đáng nói là, lúc này đang là đại dịch. Rất nhiều sở thú không đủ nhân viên phục vụ vì họ đang nhiễm virus. Hệ thống chuyển phát cũng gặp trục trặc. “Cho dù các sở thú có muốn lấy máu và chuyển tới cho tôi thì cũng khó có thể được, vì đường truyền… đứt đoạn.” - Tiến sĩ Parkinson cho biết.

Và, khi sức khỏe của những con báo tuyết suy giảm, họ đã phải tiêm thuốc an tử cho chúng. Đó cũng là điều đã thúc đẩy Tiến sĩ Parkinson - hiện là bác sĩ thú y lâm sàng tại Vườn thú Brookfield Chicago (Mỹ), cố gắng xây dựng ngân hàng máu cho các vườn thú và thủy cung, dự trữ máu đã được sàng lọc trước từ nhiều loài động vật.

“Về mặt lý thuyết, chúng ta có thể thử lưu trữ máu của tất cả các loài động vật trong sở thú và thủy cung để sử dụng khi cần.” - Tiến sĩ Parkinson cho biết. Và để làm điều này, cô đang áp dụng các kỹ thuật y học cho phép bảo quản các tế bào hồng cầu mỏng manh trong đá lạnh. Nếu thành công, các sở thú có thể được chuẩn bị tốt hơn nhiều cho các trường hợp khẩn cấp về sức khỏe động vật trong tương lai.

Cũng giống như máu người hay máu vật nuôi trong nhà, máu của động vật trong sở thú cũng bao gồm nhiều thành phần riêng biệt: hồng cầu – vận chuyển oxy, huyết tương – chất lỏng chứa các chất cần thiết khác. Trước đó, một số sở thú đã thu thập và lưu trữ huyết tương vì nó dễ bảo quản đông lạnh hơn và chứa đầy đủ các chất dinh dưỡng, kháng thể, protein quan trọng khác. Một số sở thú đã dùng phương pháp truyền huyết tương để điều trị cho các con sinh non như hươu cao cổ khi chúng không nhận được kháng thể từ mẹ.

Thế nhưng, một số động vật mắc bệnh truyền nhiễm hay mạn tính, hay bị mất máu ồ ạt lại cần truyền hồng cầu – có xu hướng dễ vỡ khi bị đông lạnh và rã đông.

Điều này hoàn toàn đúng trong y học. Thông thường, hồng cầu được đông lạnh trong một số trường hợp hạn chế, ví dụ như để lưu trữ các nhóm máu cực hiếm, hoặc để đảm bảo nguồn cung cấp máu ổn định trong vùng chiến sự. Tuy nhiên, quá trình đông lạnh, vốn có thể bảo quản tế bào trong một thập kỷ hoặc hơn, lại phức tạp, tốn kém và đòi hỏi nhiều công sức. Vì vậy, các ngân hàng máu người - thường nhanh chóng hết nguồn dự trữ, sẽ bảo quản hồng cầu đông lạnh, giúp chúng có thời hạn sử dụng khoảng sáu tuần. Điều không may là, theo TS. Parkinson, khoảng thời gian này không phù hợp với sở thú.

Bởi, trong sở thú, những con vật không thường xuyên cần truyền máu và hồng cầu của mỗi loài động vật lại khác nhau. Đồng thời, các loại máu cũng khác nhau. Do vậy, ngân hàng máu dành cho động vật trong sở thú hay thủy cung đều cần thu thập máu thường xuyên hơn, từ nhiều loài vật hơn và phần lớn trong số chúng sẽ bị tiêu hủy mà không được sử dụng. Và, hiện nay, Tiến sĩ Parkinson đang cố gắng thu thập càng nhiều máu càng tốt trong khi thực hiện các kỳ kiểm tra sức khỏe định kỳ cho các loài động vật tại sở thú.

Năm 2024, Tiến sĩ Parkinson đã nhận được khoản tài trợ từ Hiệp hội Thú y vườn thú Hoa Kỳ để nghiên cứu tính khả thi của việc đông lạnh tế bào hồng cầu từ nhiều loài động vật ngoại lai. Tiến sĩ Taylor Yaw, Phó Chủ tịch Khoa học và sức khỏe động vật tại vườn thú và Thủy cung Henry Doorly ở Omaha (Mỹ), đơn vị cung cấp máu voi cho dự án, cho biết: "Đây là một công nghệ đã được ứng dụng trong y học của con người nhưng lại mang tính đột phá trong lĩnh vực thú y. Liệu chúng ta có thể đông lạnh các tế bào hồng cầu này, bảo quản lạnh chúng, rồi sau đó về cơ bản là đánh thức chúng vào một ngày nào đó trong tương lai không?"

Cũng nhờ khoản kinh phí này mà Tiến sĩ Parkinson thu thập được nhiều mẫu máu hơn, thực hiện các bài kiểm tra sức khỏe định kỳ cho các loài động vật tại Sở thú Brookfield Chicago hơn.

Một ngày tháng Tám vừa qua, một con báo gấm 8 tuổi tên là River đã được lên lịch kiểm tra sức khỏe. Đội ngũ thú y đã gây mê cho River và sau đó tiến hành kiểm tra toàn diện, bao gồm khám răng, chụp CT và siêu âm. Sau đó, họ lấy khoảng 200ml máu của River và chuyển cho Tiến sĩ Parkinson. Tiến sĩ Parkinson dùng máy ly tâm để tách hồng cầu khỏi huyết tương, thêm dung dịch glycerol để bảo vệ tế bào trong quá trình đông lạnh. Bà cất mẫu máu vào tủ đông, nơi chứa một lượng lớn hồng cầu, bao gồm mẫu từ khỉ đột, cá heo mũi chai, đười ươi, gấu Bắc Cực, đà điểu emu và tê tê.

Chỉ riêng việc thu thập mẫu máu đã là một kỳ công, đòi hỏi sự kiên nhẫn và sáng tạo. Chính vì thế, TS. Parkinson đã nảy ra ý tưởng sử dụng những mẫu túi mảu nhỏ với dung tích chỉ khoảng 20ml “vô cùng đáng yêu” như cô chia sẻ để lưu trữ máu hiến của gấu túi, tê tê, dik-dik – một loại linh dương cỡ nhỏ như mèo rừng của Châu Phi. Cô cũng đang thu thập những mẫu máu khác từ các tổ chức như máu cá voi trắng từ Thủy cung Shedd ở Chicago (Mỹ), máu voi từ Vườn thú và Thủy cung Henry Doorly ở Omaha (Mỹ) và máu hươu cao cổ từ Vườn thú Cheyenne Mountain ở Colorado Springs (Mỹ).

Amy Schilz - chuyên gia hành vi động vật cấp cao tại trung tâm hươu cao cổ của sở thú Cheyenne Mountain, chia sẻ: “Chúng tôi có những con hươu cao cổ có thể đứng yên tới 20 phút và cho phép chúng tôi lấy huyết tương. Để đổi lại, hươu cao cổ được nhận bánh quy giòn lúa mạch đen, giống như chúng ta cho lũ trẻ một thanh kẹo khi chúng ngồi yên vậy”.

Trước đây, sở thú đã giúp Tiến sĩ Parkinson lấy mẫu huyết tương hươu cao cổ để nghiên cứu, và cô Schilz rất vui lòng được giúp mở rộng nghiên cứu sang lưu trữ hồng cầu.

Tuy nhiên, với TS. Parkinson, thử thách thực sự là khi rã đông các tế bào đã được bảo quản lạnh sâu trong sáu tháng. Lúc đó, Tiến sĩ Parkinson sẽ rã đông từng mẫu, cẩn thận rửa sạch dung dịch glycerol và so sánh nó với tình trạng trước khi đông lạnh. Cô sẽ sẽ đánh giá số lượng tế bào sống sót nguyên vẹn, liệu chúng có trông bình thường dưới kính hiển vi hay không và liệu chúng có còn hoạt động trao đổi chất hay không, cùng nhiều yếu tố khác. Cô ấy cũng sẽ đánh giá liệu các tế bào có thể chịu được quá trình rửa tự động bằng máy hay phải xử lý thủ công, một quá trình đòi hỏi nhiều công sức hơn.

Tiến sĩ Parkinson cho biết, kết quả ban đầu cho thấy các tế bào hồng cầu từ hươu cao cổ và voi "dường như không bị ảnh hưởng". Kết quả này có thể mở ra một số khả năng đặc biệt thú vị cho loài voi - loài dễ bị nhiễm một loại virus có thể gây xuất huyết nội gây tử vong. Bảo quản đông lạnh có thể cho phép các sở thú lưu trữ máu của voi con và sau đó truyền máu của chính chúng cho chúng nếu cần. "Chúng có thể hiến máu cho chính mình", Tiến sĩ Parkinson nói.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Parkinson cho biết các xét nghiệm ban đầu với máu gấu Bắc Cực và đà điểu Emu không mấy khả quan. Tuy nhiên, Tiến sĩ Parkinson lưu ý rằng cô mới chỉ thử nghiệm một lượng nhỏ máu từ những loài động vật này và có thể cần điều chỉnh quy trình rã đông. Nghiên cứu vẫn đang trong giai đoạn đầu và cần nhiều thời gian hơn nữa để xây dựng một ngân hàng máu cho những động vật quý hiếm này.