Hình thái của các tế bào thần kinh biệt hóa trong hệ thần kinh trung ương của ấu trùng ruồi giấm - Ảnh: National Geographic.
Những đột phá y học ngỡ chỉ có trong phim viễn tưởng (P1)
Đột phá y học: Xét nghiệm ung thư bằng ánh mặt trời
Những công nghệ đột phá trong lĩnh vực y tế giúp thay đổi cuộc sống
Những phát minh đột phá mở ra kỷ nguyên mới cho ngành y tế
Năm 2023 đánh dấu việc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tuyên bố COVID-19 không còn là tình trạng khẩn cấp toàn cầu về sức khỏe cộng đồng, sau sự xuất hiện của vaccine COVID-19, một "kỳ tích" của y học hiện đại. Bên cạnh đó, cùng với sự phát triển không ngừng của khoa học, nhiều đột phá y tế cũng đã được thực hiện trong năm nay, kỳ vọng là bước tiến mới làm thay đổi ngành chăm sóc sức khỏe nhân loại.
Liệu pháp gene dựa trên CRISPR đầu tiên trên thế giới
Theo NatGeo, liệu pháp gene dựa trên CRISPR đã được các Cơ quan quản lý dược phẩm ở Vương quốc Anh phê duyệt vào ngày 16/11 và tại Mỹ vào ngày 8/12. Đây là liệu pháp chỉnh sửa gene đầu tiên được phê duyệt trên thế giới để điều trị bệnh hồng cầu hình liềm và bệnh beta thalassemia, một loại rối loạn di truyền ảnh hưởng đến hồng cầu.
Bệnh nhân mắc hồng cầu hình liềm dễ bị nhiễm trùng và đôi khi đau đớn khi tế bào hình liềm kết tập thành cục máu đông và cản trở lưu thông máu. Trong khi đó, người mắc beta thalassemia phải được truyền máu 3-4 lần/tuần.
Liệu pháp gene mới được phê duyệt, có tên CASGEVY, sửa chữa các gene hemoglobin (huyết sắc tố) bị lỗi trong tế bào gốc tủy xương của bệnh nhân để chúng có thể tạo ra huyết sắc tố hoạt động bình thường. Tế bào gốc của bệnh nhân lấy từ tủy xương của họ, được chỉnh sửa trong phòng thí nghiệm và sau đó truyền lại vào bệnh nhân. Đây được xem như bước đầu trong việc phát triển nhiều phương pháp tiềm năng nhằm điều trị các loại bệnh di truyền, ung thư hoặc vô sinh.
Thuốc làm chậm sự phát triển bệnh Alzheimer
Thuốc mới được phê duyệt nhiều triển vọng trong điều trị bệnh Alzheimer
Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) Mỹ đã phê duyệt loại thuốc đầu tiên điều trị bệnh Alzheimer nhằm vào một nguyên nhân cơ bản của căn bệnh này. Leqembi không phải thuốc chữa bệnh hay giảm triệu chứng ở giai đoạn cuối, song loại thuốc này có thể làm giảm quá trình suy giảm trí nhớ đi 30% sau 18 tháng điều trị nếu được sử dụng ở giai đoạn đầu.
Leqembi là một kháng thể đơn dòng hoạt động bằng cách nhắm vào các mảng amyloid trong não vốn là đặc điểm xác định của bệnh Alzheimer. Khi mức độ bất thường của một loại protein xuất hiện, được gọi là beta amyloid, kết tụ lại với nhau tạo thành các mảng dính trong não, chúng sẽ gây ra tình trạng viêm và làm tổn thương các kết nối thần kinh. Sự tích tụ các mảng amyloid dẫn đến mất trí nhớ và là tác nhân gây ra bệnh Alzheimer.
Các thử nghiệm lâm sàng chỉ ra thuốc Leqembi có thể loại bỏ các màng amyloid khỏi não, làm chậm sự phát triển của bệnh.
Hy vọng mới về phương pháp điều trị vô sinh
Các nhà nghiên cứu tại Nhật Bản hồi tháng 3 đã công bố thành tựu cho ra đời chuột con khỏe mạnh, có khả năng sinh sản mà không cần trứng từ chuột cái.
Với nghiên cứu này, trứng chuột được tạo ra từ tế bào da của chuột đực. Những quả trứng này sau đó được thụ tinh với tinh trùng của con chuột đực khác, sau đó được cấy vào chuột cái.
Mặc dù chỉ có 7 trong hơn 600 phôi cấy đã phát triển thành chuột con, những con chuột này khỏe mạnh và có khả năng sinh sản khi trưởng thành.
Trước đây, các nhà khoa học tạo ra chuột với hai chuột bố sinh học thông qua hàng loạt bước tỉ mỉ, bao gồm biến đổi gene. Tuy nhiên, đây là lần đầu tiên trứng được tạo ra từ tế bào con đực, đánh dấu một bước tiến quan trọng.
Theo The Guardian, nghiên cứu này đã "mở đường" cho các phương pháp điều trị vô sinh ở người, cũng như nâng cao triển vọng về việc các cặp đồng giới có thể có con chung trong tương lai. Trưởng nhóm Katsuhiko Hayashi đang tìm cách áp dụng phương pháp này lên tế bào con người, dù gặp trở ngại lớn với việc dùng trứng nhân tạo cho mục đích lâm sàng, bao gồm đảm bảo an toàn.
Lập bản đồ các kết nối trong não côn trùng
Vào tháng 3, các nhà khoa học đã công bố bản đồ não hoàn chỉnh của ấu trùng ruồi giấm. Điều này gây ấn tượng bởi trước đây, các nhà khoa học chỉ xây dựng được bản đồ não của giun tròn, mực biển và giun biển, với mỗi bản đồ có vài trăm kết nối. Trong khi đó, bản đồ hoàn chỉnh của ruồi giấm chứa hơn 3.000 tế bào thần kinh và hơn nửa triệu kết nối.
Đây là công trình nghiên cứu kéo dài 5 năm. Tác giả của nghiên cứu, Joshua Vogelstein, coi đây là bước tiến quan trọng khi hệ kết nối của ruồi giấm gần giống với bộ não con người nhất.
Mặc dù so với bộ não người, não ruồi giấm vẫn đơn giản hơn rất nhiều, song nghiên cứu này cũng đặt ra kỳ vọng các nhà khoa học có thể lập các bản đồ phức tạp hơn trong tương lai, dù sẽ mất rất lâu nữa mới có thể lập bản đồ não người, cơ quan chứa hơn 80 tỷ tế bào thần kinh.
Các mạch thần kinh trong não ruồi giấm trông giống như mạng lưới thần kinh được sử dụng trong học máy. Hiểu được điểm tương đồng và phức tạp của não ruồi giấm có thể góp phần giải mã cách thức hoạt động của não người và cách các bệnh thần kinh phát triển, cũng như xây dựng hệ thống trí tuệ nhân tạo hiệu quả hơn.
Tìm ra nguyên nhân khiến tóc bạc ở người
Phát hiện mới hy vọng giữ được màu tóc nguyên bản của con người kể cả khi già đi
Các nhà khoa học cho rằng khi các tế bào sản xuất sắc tố, được gọi là tế bào hắc tố, bị "mắc kẹt" ở trạng thái chưa trưởng thành, chúng không thể phát triển màu tóc vàng, nâu, đỏ hoặc đen. Trạng thái này cũng là nguyên nhân dẫn đến tóc bạc. Tóc mới mọc ra từ các nang, được tìm thấy trong da, nơi các tế bào hắc tố cũng cư trú.
Theo NYU Langone Health, Tiến sĩ Mayumi Ito - giáo sư khoa da liễu Ronald O. Perelman và khoa sinh học tế bào của Đại học Y New York Langone Health, đại diện nhóm nghiên cứu - cho biết: "Việc mất chức năng như là tắc kè hoa này ở những tế bào gốc sắc tố có thể chính là nguyên nhân cho việc tóc ngả bạc và mất màu. Những kết quả được tìm ra này gợi ý rằng khả năng di chuyển và những yếu tố giúp đi ngược lại của các tế bào gốc sắc tố chính là chìa khóa để giữ tóc khỏe mạnh và có màu".
Nhóm nghiên cứu đã lên kế hoạch nghiên cứu các cách để thúc đẩy các tế bào gốc sắc tố bị kẹt di chuyển lại. Vì thế, chúng ta có thể hy vọng rằng ở một tương lai không xa, màu tóc của con người vẫn giữ được màu nguyên bản khi sinh ra, dù là trước khi chúng ta rời khỏi thế giới.
Phát hiện ra vi khuẩn thúc đẩy quá trình lây lan của tế bào ung thư
Các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng một số vi khuẩn thường thấy ở nhiều khối u đường tiêu hóa đã trực tiếp giúp các tế bào ung thư trốn tránh phản ứng miễn dịch của cơ thể.
Những vi khuẩn này không chỉ "hợp tác" với các tế bào khối u để thúc đẩy sự phát triển của ung thư mà còn giúp chúng lây lan nhanh hơn bằng cách "phá vỡ" các loại thuốc chống ung thư và khiến việc điều trị thất bại.
Nghiên cứu này cho thấy một số loại thuốc chống ung thư có hiệu quả vì chúng cũng tiêu diệt vi khuẩn cư trú trong khối u. Hiểu được môi trường vi mô của khối u ảnh hưởng như thế nào đến sự tồn tại và tiến triển của nó có thể mở ra những "cánh cửa" mới trong điều trị ung thư.
AI giúp xác định nguy cơ mắc ung thư
AI có thể dự báo chính xác nguy cơ mắc ung thư tuyến tụy tương đương xét nghiệm di truyền
Một công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) mới có thể dự báo người có nguy cơ mắc ung thư tuyến tụy cao nhất 3 năm trước khi chẩn đoán thực tế, thông qua việc xác định tình trạng cụ thể trong hồ sơ sức khỏe của bệnh nhân.
Ung thư tuyến tụy là căn bệnh nguy hiểm và là nguyên nhân gây tử vong lớn thứ ba liên quan đến ung thư. Nó chỉ thường được phát hiện vào giai đoạn cuối, khi bệnh đã lan ra những vùng khác của cơ thể.
Các triệu chứng của ung thư tuyến tụy giai đoạn đầu khó chẩn đoán chính xác, song nhiều bệnh nhân có thể sống lâu hơn nếu ung thư được phát hiện sớm.
Điều này thôi thúc các nhà khoa học xây dựng thuật toán AI dựa trên hồ sơ y tế của hơn 6 triệu người tại Đan Mạch trong suốt 41 năm để phát hiện các mẫu ẩn trong hồ sơ của 24.000 bệnh nhân mắc ung thư tuyến tụy sau đó.
Với mỗi bệnh được đánh dấu bởi một mã riêng, công cụ AI này đã đã phân tích sự kết hợp của các mã bệnh này và thời điểm xuất hiện của chúng. Bằng cách so sánh các chuỗi tình trạng cụ thể trước khi chẩn đoán ung thư tuyến tụy, AI đã phát hiện ra những người có nguy cơ mắc bệnh cao nhất.
Nghiên cứu chỉ ra AI có thể dự báo chính xác nguy cơ mắc ung thư tuyến tụy tương đương xét nghiệm di truyền. Vì đây là bệnh hiếm gặp, sàng lọc di truyền trước đây thường chỉ được khuyến nghị với người có nguy cơ cao, hoặc gia đình có tiền sử mắc bệnh.
Vinh danh các sản phẩm Vàng vì sức khoẻ cộng đồng năm 2025
Khi nào nên dùng vitamin tổng hợp dạng methyl hóa?
Bình luận của bạn