Trong tương lai gần, câu chuyện về các loại thuốc chủ vận thụ thể GLP-1 có thể không còn là về giảm cân và đái tháo đường nữa. Ai cũng biết, những người nghiên cứu ra GLP-1 và cách ứng dụng nó đã được trao Giải thưởng Lasker và người ta đặt hy vọng nó có thể được ứng dụng trong nhiều loại thuốc khác như những loại thuốc này có thể làm giảm bệnh tim và thận. Chúng có thể làm chậm quá trình tiến triển của chứng mất trí. Chúng có thể giúp những phụ nữ đang phải vật lộn với tình trạng vô sinh có thể mang thai. Chúng thậm chí còn liên quan đến việc giảm tỷ lệ tử vong do bệnh lây nhiễm như COVID-19 chẳng hạn.

Nhắc tới điều này thật dễ dàng, bởi nó là tương lai, là hy vọng, nhưng nó không phải là tất cả. Cũng thật dễ để quy kết việc điều trị nhiều bệnh bằng việc giảm cân, nhưng đó không phải là toàn bộ câu chuyện. Nhiều lợi ích của thuốc đang chỉ ra một nguyên nhân mới nổi gây ra rất nhiều bệnh ở người: tình trạng viêm.

Là một bác sĩ chăm sóc đặc biệt, từ lâu tôi đã coi tình trạng viêm là điều xấu cần thiết, là cơ chế mà cơ thể chúng ta phát ra để cảnh báo và bảo vệ chúng ta khỏi mối đe dọa. Nhưng một khối lượng nghiên cứu ngày càng tăng đã làm phức tạp thêm sự hiểu biết đó. Tình trạng viêm không chỉ là dấu hiệu của bệnh tiềm ẩn mà còn là tác nhân gây ra bệnh. Y học càng tìm hiểu nhiều về tình trạng viêm, chúng ta càng tìm hiểu nhiều hơn về bệnh tim và mất trí nhớ. Điều này sẽ đóng vai trò như một lời nhắc nhở về sự cân bằng tinh tế tồn tại trong cơ thể chúng ta, về thực tế là cùng một hệ thống bảo vệ chúng ta cũng có thể gây hại.

Nhưng khi chúng ta bước qua tuổi 50, hệ thống miễn dịch bẩm sinh của chúng ta có thể trở thành một trở ngại lớn hơn khi tình trạng viêm bắt đầu ảnh hưởng đến cơ thể. Ví dụ, tình trạng viêm cấp tính - xảy ra để đáp ứng với một căn bệnh, thường là thứ chúng ta có thể nhìn thấy - một khớp bị viêm sẽ sưng và đỏ. Nhưng tình trạng viêm mạn tính thường diễn ra thầm lặng, giống như tăng huyết áp là một kẻ thù vô hình vậy.

Để hiểu tình trạng viêm tiết lộ điều gì về sức khỏe của một người, điều quan trọng là phải biết nguyên nhân gây ra tình trạng đó. Đôi khi tình trạng viêm là phản ứng của cơ thể với một thứ gì đó khác - chẳng hạn như thuốc lá hoặc béo phì. Các rối loạn viêm mạn tính, chẳng hạn như viêm khớp dạng thấp, dẫn đến nồng độ cao các dấu hiệu viêm trong máu. Nhiễm trùng do virus như COVID-19 cũng dẫn đến tình trạng viêm, đặc biệt là ở những người mắc COVID kéo dài.

Nhưng cũng có thứ viêm mà tiến sĩ Paul Ridker - bác sĩ tim mạch tại Bệnh viện Brigham and Women's ở Boston (Mỹ), gọi là "viêm thầm lặng cấp độ thấp". Tình trạng viêm không rõ ràng này không phải là tình trạng viêm thứ phát sau bất kỳ bệnh tiềm ẩn nào, mà nó là hậu quả của hệ miễn dịch.

Tiến sĩ Ridker là một trong những nhà khoa học được ghi nhận là đã xây dựng nên sự hiểu biết mới về tình trạng viêm, cụ thể là cách nó có thể dẫn đến bệnh tim. Vào giữa những năm 1990, ông nhận thấy nhiều bệnh nhân của mình đã bị đột quỵ và đau tim mặc dù có mức cholesterol bình thường - vốn được cho là nguyên nhân chính gây ra bệnh tim. Ông và các đồng nghiệp cũng nhận thấy những bệnh nhân này có dấu hiệu viêm trong máu cao và ông bắt đầu tự hỏi liệu tình trạng viêm này là tác dụng phụ của bệnh tim hay là nó đã xuất hiện trước.

Để phân tích, Tiến sĩ Ridker và nhóm của ông đã phân tích các mẫu máu từ những người đàn ông tình nguyện khỏe mạnh trong một thời gian dài. Và Tiến sĩ Ridker cho biết những phát hiện của họ đã "thay đổi toàn bộ trò chơi". Những người tình nguyện có vẻ khỏe mạnh có chỉ số viêm cao có tỉ lệ bị đau tim và đột quỵ cao hơn nhiều so với những người ít bị viêm hơn. Viêm thực sự xuất hiện trước, có nghĩa là nó không chỉ là hậu quả của bệnh tim mà còn là yếu tố nguy cơ phát triển bệnh, cũng giống như tăng huyết áp cao hoặc cholesterol cao.

Các loại thuốc chủ vận thụ thể GLP-1 dường như cũng đang kể một câu chuyện như vậy. Chúng giúp làm giảm tỉ lệ tử vong do bệnh tim ở những người dùng chúng để giảm cân. Những người có số lượng cân nặng giảm được nhiều hơn có tỉ lệ tử vong do bệnh tim thấp hơn so với những người giảm được ít hơn.

Tiến sĩ Daniel Drucker - một nhà nghiên cứu về béo phì tại Bệnh viện Mount Sinai ở Toronto (Canada), người đã tham gia vào việc khám phá ra các loại thuốc mới, đã nhận được thư từ những người dùng thuốc điều trị béo phì đột nhiên phát hiện ra rằng bệnh viêm khớp dạng thấp của họ cũng đã thuyên giảm, những đợt sưng tấy và đau đớn đã giảm bớt sau nhiều năm chịu đựng mặc dù đã dùng thuốc. Những ví dụ này không chứng minh rằng việc giảm viêm là lý do, nhưng đó là một lý thuyết đáng theo đuổi, Tiến sĩ Drucker giả định.

Cũng có bằng chứng ngày càng tăng cho thấy tình trạng viêm ảnh hưởng đến chứng mất trí và rộng hơn là quá trình lão hóa. Các tế bào của chúng ta có những cách riêng để tái tạo và tự sửa chữa, và tình trạng viêm kích hoạt các chương trình trong các tế bào và mô làm mất đi khả năng đó. Có lẽ, một số nhà khoa học tự hỏi, nếu tình trạng viêm đẩy nhanh quá trình lão hóa, thì các loại thuốc có thể làm giảm tình trạng viêm, bao gồm cả GLP-1, có thể làm chậm quá trình suy giảm nhận thức và thay đổi quá trình lão hóa.

Nhưng hiện tại không có khuyến nghị y tế nào về đo các dấu hiệu viêm ở những người cao tuổi. Có lẽ điều đó sẽ thay đổi. Nghiên cứu mới của Tiến sĩ Ridker và nhóm của ông cho thấy rằng việc đo dấu hiệu viêm có thể giúp dự đoán tỷ lệ đột quỵ, đau tim và tử vong do bệnh tim ở phụ nữ trong những thập kỷ tới.

Triệt tiêu hoàn toàn tình trạng viêm, với các bác sĩ, không phải là điều tốt. Viêm là tình trạng cần thiết để ngăn ngừa nhiễm trùng, và đó là lý do tại sao những bệnh nhân mắc các bệnh viêm mạn tính như viêm khớp dạng thấp và lupus dùng thuốc ức chế miễn dịch có xu hướng dễ bị nhiễm trùng nhiều hơn. Do đó, dù tình trạng viêm có thể làm trầm trọng thêm các bệnh lý tiềm nhưng nếu xóa sổ viêm hay hệ miễn dịch, chúng ta sẽ không bị viêm nhưng chúng ta sẽ chết vì nhiễm trùng huyết.

“Chúng tôi đã thấy điều này bên giường bệnh nhân COVID-19, khi cơ thể người bệnh phản ứng mạnh mẽ với virus. Trong giai đoạn đầu của đại dịch, khi chưa có hướng dẫn điều trị nào rõ ràng, các bác sĩ đã điều trị cho bệnh nhân bằng steroid liều cao và các loại thuốc mạnh nhằm ức chế hệ thống miễn dịch. Điều này có hiệu quả theo một số số liệu, các dấu hiệu viêm đã giảm, bệnh nhân giảm sốt và huyết áp ổn định. Nhưng theo giai thoại, chúng tôi cũng thấy các bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn phát triển mạnh. Tôi nhớ một bệnh nhân được điều trị bằng thuốc ức chế miễn dịch và steroid liều cao trong nhiều tuần, cuối cùng đã sống sót sau COVID-19 nhưng lại chết vì một bệnh nhiễm trùng nấm hiếm gặp, hậu quả của tình trạng ức chế miễn dịch. Câu chuyện này đã từng được các báo lên tiếng cảnh báo, đặc biệt sau khi làn sóng COVID-19 quét qua Ấn Độ.” - Tiến sĩ Lamas, - bác sĩ chuyên khoa phổi và chăm sóc đặc biệt tại Bệnh viện Brigham and Women ở Boston (Mỹ), cho biết.

Tuy nhiên, giống như nhiều căn bệnh khác, tình trạng viêm thầm lặng cũng đã và đang được các nhà nghiên cứu đưa vào tầm ngắm, đang cố gắng tìm các phương pháp theo dõi, điều trị mới. Có thể, người bệnh sẽ không thể thoát khỏi hoàn toàn tình trạng viêm thầm lặng này, nhưng sẽ luôn có một giải pháp – đang được tìm kiếm, để kiểm soát nó, giúp người bệnh tránh khỏi những nguy cơ không đáng có.

Cũng theo các chuyên gia, viêm có thể là “kẻ giết người thầm lặng”, nhưng trong khi chờ đợi một giải pháp mới, thì những người có nguy cơ có thể kiềm chế tình trạng này bằng một chế độ dinh dưỡng.

Theo đó, chế độ ăn nhiều thực phẩm chế biến và nhiều đường có liên quan đến tình trạng viêm, trong khi một số thực phẩm như trái cây tươi, rau, chất xơ và một số chất béo đã được chứng minh là giúp giảm tình trạng này. Có một nhóm những thực phẩm có lợi ích chống viêm đã được chứng minh.

Tiến sĩ Sean Spencer - bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa tại Đại học Stanford (Mỹ), cho biết chất xơ trong rau rất cần thiết để nuôi dưỡng và duy trì hệ vi sinh đường ruột, giúp hệ thống miễn dịch giảm viêm. Chất chống oxy hóa trong rau cũng có thể giúp giảm viêm. Tiến sĩ Spencer khuyên rằng, bạn nên đưa các loại rau lá xanh như rau bina, cải xoăn, cải xanh, bông cải xanh, cải cầu vồng và rau arugula vào chế độ ăn, vì chúng có nhiều chất chống oxy hóa.

Tiến sĩ Barbara Olendzki - phó giáo sư y khoa tại Trường Y thuộc Đại học Massachussets (Mỹ), người đã phát triển chế độ ăn chống viêm, cho biết hầu hết mọi người không ăn đủ rau, nhưng có những cách dễ dàng để bổ sung thêm rau. TS. Olendzki khuyên bạn nên trộn hành tây, rau bina và cà chua vào trứng hoặc thêm cà rốt nạo hoặc rau lá xanh vào món canh hoặc món nước sốt của mình.

Chuyên gia dinh dưỡng Tami Best (Viện công nghệ Rochester, Mỹ) cho biết trái cây là một nhóm thực phẩm chống viêm giàu chất xơ và chất chống oxy hóa khác. Bà lưu ý rằng anh đào chua và quả mọng, đặc biệt là quả việt quất, rất giàu flavonoid chống viêm. Bà cũng khuyên nên ăn trái cây họ cam quýt vì chúng giàu vitamin C, một chất chống oxy hóa giúp bảo vệ tế bào khỏi quá trình oxy hóa có thể dẫn đến tình trạng viêm.

Tiến sĩ Nate Wood - bác sĩ và Trưởng Khoa y học ẩm thực tại Trường Y thuộc Đại học Yale (Mỹ), cho biết các loại đậu như đậu lăng, đậu nành Nhật Bản, đậu phụ, tempeh và các thực phẩm làm từ đậu khác có thể chống viêm mạnh mẽ vì chúng giàu chất xơ và chất chống oxy hóa. Các loại đậu không chỉ có lợi cho hệ vi sinh đường ruột mà còn giàu vitamin và khoáng chất như folate và magne – được cho rằng có liên quan đến tác dụng giảm viêm. Thêm đậu vào các món ăn, soup hoặc salad, hoặc rang với chút gia vị là có một bữa ăn lành mạnh.

Gia vị cũng có thể là một chất chống viêm, mặc dù hầu hết mọi người thường không dùng chúng với số lượng lớn. Curcumin - một hợp chất có trong nghệ, hay như gừng, bạch đậu khấu và tỏi… cũng có thể giúp giảm viêm.

Một số nghiên cứu cho thấy nhiều loại thực phẩm lên men như sữa chua, kim chi, dưa cải muối và kombucha cũng có thể giúp giảm viêm.

Trong một nghiên cứu nhỏ, được công bố vào năm 2021, các nhà nghiên cứu đã chia 36 người lớn khỏe mạnh thành hai nhóm: một nhóm được hướng dẫn ăn chế độ ăn giàu thực phẩm lên men, trong khi nhóm còn lại ăn chế độ ăn nhiều chất xơ. Vào cuối nghiên cứu, nhóm ăn nhiều thực phẩm lên men hơn đã cho thấy mức độ viêm giảm liên tục, trong khi nhóm còn lại thấy kết quả hỗn hợp tùy thuộc vào tình trạng hệ vi sinh đường ruột của họ khi bắt đầu nghiên cứu.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Wood cho biết cần phải nghiên cứu thêm về việc liệu ăn thực phẩm lên men có thể làm giảm viêm đáng kể hay không. Còn Tiến sĩ Spencer cho biết, cần tránh các thực phẩm lên men như một số loại sữa chua và kombucha có đường.

Các nghiên cứu cho thấy acid béo omega-3 cũng có thể chống viêm. Tiến sĩ Wood cho biết những chất béo lành mạnh này có thể giúp tạo ra các phân tử gọi là resolvins và protectins trong cơ thể, "có vẻ như làm giảm mức độ viêm ", ông giải thích, "mặc dù các nhà nghiên cứu vẫn đang tìm hiểu cách thức", ông nói thêm.

Thực phẩm giàu acid béo omega-3 bao gồm cá béo (cá hồi, cá trích, cá thu, cá ngừ), trứng, các loại hạt (đặc biệt là quả óc chó).

Cà phê và trà giàu chất chống oxy hóa, vì vậy, chúng có thể giúp giảm viêm, Tiến sĩ Wood cho biết. Trong một nghiên cứu năm 2015 trên khoảng 1.700 người da trắng lớn tuổi, những người uống cà phê thường xuyên được phát hiện có các dấu hiệu viêm thấp hơn so với những người không thường xuyên uống cà phê.

Tiến sĩ Olendzki và Tiến sĩ Wood đều cho rằng, nên cân nhắc số lượng đường trong các loại đồ uống này.

Tuy nhiên, không có một loại thực phẩm hay sản phẩm thần kỳ nào có thể tự mình dập tắt tình trạng viêm, nhưng Tiến sĩ Spencer cho biết có nhiều lựa chọn thực đơn lành mạnh, ngon miệng có thể giúp ích và khuyến khích mọi người tìm ra một số lựa chọn mà họ yêu thích. Ông nói thêm rằng có cả một vũ trụ hương vị ngoài thực phẩm chế biến sẵn. Còn tiến sĩ Wood khuyến nghị nên ăn ít nhất 30 loại thực phẩm khác nhau mỗi tuần và nên tập trung vào các loại trái cây, rau, chất xơ, omega-3 và các loại thực phẩm chống viêm khác.