Mối liên hệ giữa hormone và sức khoẻ tâm thần

Hormone và sức khoẻ tâm thần có mối liên hệ mật thiết, ảnh hưởng lẫn nhau

Hormone tác động đến sức khỏe tâm thần như thế nào?

Hầu hết các hormone trong cơ thể đều có liên quan đến tâm trạng và cảm xúc theo cách này hay cách khác. Khi nồng độ hormone dao động hoặc mất cân bằng, bạn có thể cảm thấy lo âu, cáu gắt hoặc rơi vào trạng thái trầm cảm. Dưới đây là một số hormone chính có ảnh hưởng rõ rệt đến sức khỏe tinh thần:

Serotonin

Serotonin là một chất dẫn truyền thần kinh giữ vai trò then chốt trong việc điều hòa tâm trạng và hành vi. Nồng độ serotonin thấp có thể liên quan đến các rối loạn tâm thần như trầm cảm, lo âu, rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) và rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD).

Dopamine

Dopamine cũng là một chất dẫn truyền thần kinh có ảnh hưởng lớn đến cảm xúc và động lực. Nó liên quan đến "hệ thống khen thưởng" của não bộ – cơ chế thúc đẩy hành vi tích cực và khoái cảm. Mất cân bằng dopamine thường thấy trong các rối loạn như trầm cảm, nghiện và tâm thần phân liệt.

Cortisol

Được mệnh danh là “hormone căng thẳng”, cortisol giúp cơ thể phản ứng với các tình huống nguy hiểm bằng cách kích hoạt phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy”. Tuy nhiên, khi cơ thể phải chịu căng thẳng kéo dài, nồng độ cortisol cao có thể làm gia tăng nguy cơ lo âu, trầm cảm và các rối loạn giấc ngủ.

Hormone tuyến giáp

Tuyến giáp nằm ở cổ, sản sinh hormone điều tiết quá trình trao đổi chất. Cả tình trạng suy giáp (thiếu hormone) và cường giáp (dư hormone) đều có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe tinh thần như mệt mỏi, buồn bã, lo lắng và giảm tập trung.

Hormone sinh dục

Ở nữ giới, estrogen và progesterone dao động theo chu kỳ kinh nguyệt, trong thai kỳ và khi bước vào giai đoạn mãn kinh. Đây đều là những thời điểm thường xuất hiện thay đổi về tâm trạng. Ở nam giới, testosterone cũng ảnh hưởng đến hành vi, tâm trạng và sức khỏe tình dục. Mất cân bằng hormone sinh dục có thể dẫn đến trầm cảm, giảm ham muốn và cáu gắt.

Khi hormone thay đổi, sức khỏe tâm thần bị ảnh hưởng ra sao?

Trong suốt cuộc đời, mức hormone trong cơ thể liên tục thay đổi, đặc biệt trong các giai đoạn như dậy thì, mang thai, mãn kinh hay khi đối mặt với căng thẳng kéo dài. Những biến động này có thể gây ra:

- Hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS) hoặc rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt (PMDD): do thay đổi nội tiết, dẫn đến tâm trạng bất ổn, dễ cáu gắt hoặc trầm cảm.

- Trầm cảm sau sinh: hậu quả của sự thay đổi hormone mạnh mẽ sau khi sinh con.

- Thay đổi nội tiết ở giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh: thường đi kèm lo âu, trầm cảm và rối loạn giấc ngủ.

- Các bệnh lý tuyến giáp: như suy giáp hoặc cường giáp đều có thể gây rối loạn cảm xúc.

Làm sao để kiểm soát tác động của hormone đến tâm thần?

Nếu bạn nghi ngờ các vấn đề tâm lý của mình liên quan đến thay đổi hormone, hãy tìm đến chuyên gia y tế. Bác sĩ nội tiết, bác sĩ sản phụ khoa hoặc bác sĩ tâm thần đều có thể giúp xác định nguyên nhân và xây dựng hướng điều trị phù hợp. Thông thường, việc điều trị sẽ kết hợp nhiều phương pháp như thay đổi lối sống, dùng thuốc và trị liệu tâm lý.

1. Thay đổi lối sống

Theo các chuyên gia, một số thói quen sống lành mạnh có thể hỗ trợ cân bằng hormone và cải thiện sức khỏe tâm thần, bao gồm:

- Ngủ đủ giấc và đúng giờ

- Duy trì hoạt động thể chất thường xuyên

- Ăn uống lành mạnh, ưu tiên thực phẩm nguyên chất

- Trò chuyện, chia sẻ cảm xúc và tìm đến liệu pháp tâm lý khi cần

2. Sử dụng thuốc

Tùy vào loại hormone mất cân bằng, bác sĩ có thể kê đơn các loại thuốc như:

- Thuốc tuyến giáp cho suy giáp hoặc cường giáp

- Thuốc tránh thai, thuốc chống lo âu hoặc chống trầm cảm cho PMS hoặc PMDD

- Liệu pháp hormone thay thế (HRT) cho phụ nữ tiền mãn kinh hoặc mãn kinh

- Thuốc chống trầm cảm cho trầm cảm sau sinh

3. Trị liệu tâm lý

Tùy vào triệu chứng, một số liệu pháp tâm lý thường được áp dụng bao gồm:

- Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT): hiệu quả với cả lo âu và trầm cảm

- Liệu pháp tiếp xúc hoặc liệu pháp chấp nhận và cam kết (ACT): phù hợp với rối loạn lo âu

- Liệu pháp thư giãn: như thiền, thở sâu, yoga,… đặc biệt có ích trong điều trị PMS

Như vậy, hormone không chỉ điều tiết các chức năng sinh học mà còn có ảnh hưởng sâu sắc đến tâm trạng và cảm xúc. Nhận biết sớm dấu hiệu mất cân bằng nội tiết tố và can thiệp đúng lúc sẽ giúp bạn duy trì sức khỏe tâm thần ổn định và chất lượng sống cao hơn.

 

Dấu hiệu hormone căng thẳng tăng cao mất kiểm soát

Bí quyết giúp tăng cường “hormone tình yêu” Oxytocin

Ăn gì để giảm hormone căng thẳng cortisol?

Tầm quan trọng của hormone testosterone với sức khỏe phụ nữ