Cây quen, thuốc quý: Atiso!

Atiso là loại thảo dược với nhiều công dụng cho sức khỏe

Nguồn gốc và phân bố

Atiso có tên khoa học Cynara scolymus, thuộc họ Cúc (Asteraceae). Cây có nguồn gốc từ miền Nam châu Âu (quanh Địa Trung Hải). Vào thế kỷ 15, atiso đã được trồng tại Naples (Italia), sau đó lan sang Pháp, Anh và nhiều nước châu Âu khác. Sang thế kỷ 19, cây được đưa vào Mỹ và hiện trồng nhiều ở California.

Ở Việt Nam, atiso được người Pháp đưa vào từ đầu thế kỷ 20. Với điều kiện khí hậu mát mẻ, cây hiện được trồng nhiều ở Đà Lạt (Lâm Đồng), Sa Pa (Lào Cai) và Tam Đảo (Phú Thọ). Đây là những vùng cung cấp nguồn dược liệu chính.

Đặc điểm thực vật

Atiso là cây thân thảo, cao từ 1-1,2m, có thể lên tới 2m. Thân ngắn, thẳng và cứng, có khía dọc, phủ lông trắng. Lá to, dài; phiến lá xẻ thùy sâu và có răng không đều. Cụm hoa hình đầu, to, mọc ở ngọn, màu đỏ tím hoặc tím lơ nhạt. Quả nhẵn bóng, màu nâu sẫm.

Ở nước ta, cây thường được gieo hạt vào tháng 10-11, sau đó bứng cây con đem trồng vào tháng 1-2 năm sau.

Bộ phận dùng

Hoa và cụm lá bắc (thường nằm bên dưới bao quanh hoa): có phần gốc nạc, thường được dùng làm rau ăn và làm thuốc.

Lá: thu hái khi cây sắp ra hoa hoặc mới ra hoa, dùng làm thuốc.

Hoạt chất

Trong atiso có một chất đắng có phản ứng acid gọi là cynarin (acid 1,4-dicaffeoylquinic). Ngoài ra, còn chứa inulin, tannin, calci, magne, natri, kali (tỉ lệ kali rất cao)...

Tác dụng dược lý

Atiso được dùng trong y học dân gian và hiện đại với nhiều công dụng:

- Bảo vệ gan, lợi mật: kích thích tăng tiết mật; hỗ trợ giải độc gan, điều trị các bệnh về gan như viêm gan, gan nhiễm mỡ.

- Giảm cholesterol: nhờ cynarin và các polyphenol, actiso giúp giảm cholesterol trong máu, ngăn ngừa hình thành các mảng bám trong động mạch, phòng ngừa xơ vữa động mạch.

- Hỗ trợ tiêu hóa: giúp giảm đầy bụng, khó tiêu, tăng cảm giác ngon miệng.

- Điều hòa đường huyết: inulin có trong atiso có tác dụng hỗ trợ ổn định đường huyết, có lợi cho bệnh nhân đái tháo đường type 2.

- Lợi tiểu, hỗ trợ giải độc: tăng đào thải ure và chất cặn, góp phần bảo vệ thận và giảm tác hại của rượu.

- Chống oxy hóa, kháng viêm: nhờ flavonoid và các hợp chất phenolic, giúp hạn chế quá trình oxy hóa và viêm trong cơ thể.

Ngày nay, atiso được chế biến thành nhiều dạng: trà, cao lỏng, cao khô, viên nang...

Lưu ý khi sử dụng

- Không nên dùng quá nhiều vì có thể gây đầy bụng, khó tiêu.

- Chế phẩm atiso sấy khô ở nhiệt độ cao có thể làm mất phần lớn hoạt chất.

Bài viết mang tính tham khảo, không thay thế cho chẩn đoán hay chỉ định điều trị y khoa.