Ứng dụng của nọc rắn trong y khoa

Nọc rắn trở thành một nguồn tài nguyên quý giá trong y khoa

Trên thế giới mỗi năm có khoảng 100.000 người chết vì bị rắn cắn, tập trung chủ yếu ở châu Á, châu Phi và Nam Mỹ. Tuy nhiên, nọc rắn cũng được sử dụng trong y học để nghiên cứu ra những phương thuốc cứu hàng triệu người khác.

Rắn tiết ra nọc độc bằng cơ chế sinh học phức tạp. Nọc độc rắn được sản xuất ở tuyến nọc nằm ở hai bên đầu. Để tiết ra nọc độc, rắn có những chiếc răng nanh rỗng hoạt động giống như những chiếc kim tiêm dưới da. Khi rắn cắn con mồi, các cơ trên đầu nó sẽ bóp chặt các tuyến nọc, đẩy chất lỏng qua các răng nanh đi vào thịt con mồi.

Mỗi loài rắn sẽ có tuyến nọc với đặc điểm và độc tố riêng biệt. Các thành phần trong nọc rắn đa phần là protein và peptide. Một số loại nọc độc sẽ ảnh hưởng đến hệ thần kinh (neurotoxin), khiến con mồi tê liệt. Một số lại tác động đến hệ tuần hoàn (haemotoxin), gây tan máu hoặc ảnh hưởng đến quá trình đông máu, khiến huyết áp hạ đến mức nguy hiểm. 

Nọc rắn dạng cytotoxin của một số loài rắn lục, rắn hổ mang Trung Quốc có thể phá hủy tế bào, gây hoại tử tế bào tại vị trí rắn cắn. Nhờ khả năng tấn công tế bào một cách có chọn lọc, độc tố này được nghiên cứu ứng dụng vào làm teo nhỏ tế bào khối u, điều trị ung thư.

Ngoài ra còn có myotoxin, chất độc có trong nọc của rắn cạp nong, rắn đuôi chuông có thể phá hủy cơ bắp, khiến cơ bắp mất đi chức năng. 

Nọc rắn là được nghiên cứu từ hàng ngàn năm qua để ứng dụng vào sản xuất thuốc. Một trong những ứng dụng đầu tiên là captopril, được phát hiện bởi bác sĩ John Vane từ loài rắn lục đầu mũi tên Brazil (Bothrops jararaca). Đây là chất ức chế men chuyển angiotensin, chất này xúc tác quá trình chuyển angiotensin I thành angiotensin II. Sau này thuốc được phát triển thành Enalapril và sử dụng để điều trị tăng huyết áp và bệnh tim mạch, bệnh thận ở bệnh nhân đái tháo đường và suy tim sau nhồi máu cơ tim.

Tirofiban và Eptifibatide là thuốc kháng tiểu cầu được phát triển từ nọc rắn. Loại đầu tiên là được chiết xuất từ rắn lục vảy Echis carinatus, trong khi loại thứ hai có hoạt tính tương tự, nhưng được phân lập từ loài rắn đuôi chuông lùn Sistrurus miliarus barbourin.

Một loại thuốc khác có tên Defibrase hoặc Reptilase được phân lập từ hai loài rắn cực độc đặc hữu ở Nam Mỹ họ Bothrops. Chất này chuyển fibrinogen thành fibrin và được sử dụng rộng rãi ở Trung Quốc để điều trị đột quỵ, tắc mạch phổi, nhồi máu cơ tim và xuất huyết sau phẫu thuật.

Chất kết dính fibrin, là chất thay thế tốt cho chỉ khâu, đã được phát triển bằng cách sử dụng các thành phần từ động vật và proteinase serine từ nọc rắn đuôi chuông Nam Mỹ Crotalus durissus awesomeus. Cobratide được tinh chế từ nọc rắn hổ mang Trung Quốc cũng được sử dụng để giảm cơn đau từ trung bình đến nặng.

Sử dụng chính nọc rắn, các nhà khoa học sản xuất ra huyết thanh kháng nọc rắn. Để phát triển huyết thanh kháng nọc độc, động vật chủ (thường là ngựa) được tiêm lượng nọc độc. Hệ thống miễn dịch của vật chủ sẽ tạo ra các kháng thể trung hòa độc tố từ nọc rắn, sau đó kháng thể được chiết xuất, xử lý và tinh chế để có thể truyền cho nạn nhân bị rắn cắn. Sử dụng huyết thanh kháng nọc tuy có chi phí cao nhưng giúp rút ngắn thời gian điều trị và giảm tỷ lệ tử vong.

Loài rắn là mắt xích quan trọng trong hệ sinh thái trên hành tinh này. Nọc rắn là một công cụ vô cùng lợi hại giúp loài rắn khuất phục con mồi, đồng thời còn được các y bác sĩ sử dụng để chữa bệnh. Việc phát triển huyết thanh kháng nọc độc giúp giảm số người chết vì rắn cắn. Những bí mật ẩn chứa trong nọc độc của rắn cũng mở ra hy vọng cho các loại thuốc thế hệ mới giúp điều trị bệnh tim, đột quỵ và thậm chí là ung thư. 

 

Acid hypochlorous – thành phần với nhiều ứng dụng trong chăm sóc da

Ứng dụng công nghệ nano trong sản phẩm dưỡng da từ bên trong

Chương trình hành động phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học

Ứng dụng công nghệ sinh học trong chăm sóc sức khỏe