Từ điển phá nát tiếng Việt

Hai bìa sách khác nhau tuy có cùng logo của NXB Trẻ

Từ điển sai bét dành cho học sinh

Cuốn Từ điển tiếng Việt dành cho học sinh của Vũ Chất, có logo của NXB Trẻ, mới bị phát hiện là “thảm họa” về ngôn từ. Càng khiếp đảm hơn với những “khái niệm mới” được đặt ra từ cuốn từ điển mà chính NXB Trẻ không nhận là do mình in ra này. Đại để, "bồ bịch" được định nghĩa là bạn bè thân thích, "đồn trưởng" là trưởng đồn, "lâu đài" là lầu và đền đài, "thơ ngây" là ngây thơ, "cào cấu" là vừa cào vừa cấu, "bế mạc" là chấm dứt buổi hát, "bản sắc" là màu tự nhiên, "bóng đèn" là bóng làm bằng chai trong có tim đốt được bằng hơi điện, "buồn cười" là buồn mà cười...

Trước những thông tin được các báo đài đăng tải và phản ánh, NXB Trẻ phải lật lại hồ sơ và mất công điều tra, mới có đủ chứng cứ công bố: "Cuốn Từ điển tiếng Việt của Vũ Chất không phải do chúng tôi tự xuất bản, không liên kết với Thành Nghĩa hoặc bất kỳ đối tác nào vào thời điểm năm 2001 và sau này". Hiện đơn vị này kiến nghị với Thư viện Quốc gia Việt Nam rút hai cuốn Từ điển tiếng Việt dành cho học sinh của tác giả Vũ Chất, có logo NXB Trẻ, ra khỏi kho lưu trữ, và báo ngay Cục Xuất bản để đề xuất thu hồi.

Trong quá trình điều tra, ông Nguyễn Minh Nhựt - Giám đốc NXB Trẻ, cũng phát hiện ra cuốn từ điển nói trên đã được NXB Thanh Niên, NXB Văn hóa Thông tin, NXB Hồng Đức in lại. Truy kỹ hơn nữa, NXB Trẻ có được cuốn Việt Nam tự điển, tác giả Vũ Chất, NXB Hồng Dân, in năm 1971 (có nội dung hoàn toàn giống với cuốn Từ điển tiếng Việt dành cho học sinh có logo NXB Trẻ), lược lại một cách cẩu thả cuốn Tân tự điển của tác giả Thanh Nghị, xuất bản năm 1967.

Như vậy, cuốn từ điển sai bét, sao chép cẩu thả một cuốn từ điển khác, in từ trước giải phóng, nay lại ngang nhiên qua mắt kiểm duyệt để in lại dưới logo của 4 NXB. Điều này có thể thấy, hầu như Cục Xuất bản không kiểm soát được tình hình sách "đội mũ" kiểu trên.

Trước đó, hai "thảm họa" từ điển đã gây tranh cãi trên các diễn đàn, là Từ điển từ và ngữ Việt Nam và Từ điển từ và ngữ Hán - Việt của Nguyễn Lân, bị học giả Huệ Thiên và Lê Mạnh Chiến phê phán từ lâu là rất có hại cho tiếng Việt.

Báo động về việc soạn từ điển bát nháo

Hiện nay, rất nhiều công trình từ điển, dù là công trình cá nhân hay tập thể, cũng bị xem là nhiều sai sót. Nhiều lỗi đến mức, không ít độc giả cho rằng, bản thân người soạn từ điển không phải… là người Việt, mới mắc lỗi ấu trĩ như vậy.

Cuốn Từ điển Tiếng Việt dành cho học sinh của tác giả Vũ Chất đang bị phản ánh

Hàng loạt công trình từ điển như Từ điển bách khoa Việt Nam, NXB Từ điển Bách khoa, sau 17 năm biên soạn với kinh phí 32 tỷ đồng, đã bị vấp phải phản ứng của nhiều nhà khoa học. Dù có hội đồng quốc gia gồm 47 nhà nghiên cứu, học giả có tên tuổi hàng đầu tham gia, công trình này lại sai từ kiến thức lịch sử thế giới, đến cách phiên âm tên nước ngoài, cách sắp xếp thiếu khoa học… Tương tự, Từ điển bách khoa Đất nước, Con người Việt Nam do GS.NGND Nguyễn Văn Chiển và TS Trịnh Tất Đạt đồng chủ biên, NXB Bách khoa phát hành, cũng sai sót nhiều về tiểu sử của các danh nhân.

Tình trạng xào nấu từ điển, cắt gọt vô tội vạ, mượn danh một tên tuổi nào đó để không ai truy vấn khá phổ biến. Có thể, từ điển là loại sách bán chạy, nên ngày càng nhiều cuốn từ điển đủ cỡ được xuất bản, nhưng nội dung thì ít được biên tập cẩn thận. 

Một nhà ngôn ngữ học nổi tiếng bình luận: Không riêng gì những tên tuổi không ai biết, mà ngay cả những tác giả có tiếng cũng làm từ điển ẩu tả, nhiều sai sót. Cuốn Đại từ điển tiếng Việt do Nguyễn Như Ý chủ biên, NXB Đại học Quốc gia TP.HCM tái bản lần thứ 13 mà nhiều người cho là nên đọc, cũng không tránh khỏi sai sót.

Đây chỉ là hậu của thời loạn từ điển, do phía quản lý xuất bản bị qua mặt, đội ngũ biên tập viên của NXB quá yếu, còn không ít đối tác liên kết "đội mũ" cho từ điển để dễ được cấp phép. Việc rà soát lại hệ thống từ điển tiếng Việt là điều nên làm ngay từ bây giờ của đơn vị quản lý, cuốn nào sai thì thu hồi, còn nếu để lâu, e rằng "sai lâu ngày thành đúng", sẽ phá hoại tiếng Việt của nhiều thế hệ sau này.