Một ngày cuối năm, bạn thả chiếc áo len hồng yêu thích vào trong máy giặt. Chiếc áo len này của bạn không phải là hàng đắt tiền, nhưng nó là chiếc áo len yêu thích của bạn, dù nó hơi cũ do bị giặt đi giặt lại nhiều lần. Một sợi polyester tuột khỏi chiếc áo, trôi theo đường xả, len lỏi qua các đường nước thải sinh hoạt vào đọng lại dưới bùn. Ở nhiều quốc gia, loại bùn này được sử dụng làm phân bón, rải trên các đồng ruộng.

Tại Mỹ và Châu Âu, loại bùn thải này được sử dụng làm phân bón hữu cơ, vô tình biến đất thành một kho chứa vi nhựa khổng lồ trên toàn cầu. Một nhà máy xử lý nước thải ở xứ Wales (Anh) đã phát hiện 1% trọng lượng bùn thải là nhựa. Từ đây, nó len lỏi vào chuỗi thức ăn qua côn trùng, chim chóc, động vật có vú và thậm chí cả con người. Có lẽ, vòng đời của một chiếc áo len sẽ sớm kết thúc, vài tháng đến vài năm, nhưng vòng đời của sợi len sẽ rất dài. Nó có thể chỉ là một phần của chiếc áo len trong vài tuần, nhưng nó có thể chu du khắp thế giới tự nhiên trong nhiều thế kỷ.

Theo lượng bùn trải trên đồng ruộng, sợi len nhỏ len lỏi vào cấu trúc của đất. Một con giun sống trên cánh đồng đã nhai sợi len nhỏ vì tưởng đó là một mẩu lá hay rễ cây. Nhưng con giun không thể tiêu hóa sợi len như các chất hữu cơ thông thường. Với những mảnh nhựa trong ruột, con giun bắt đầu có dấu hiệu sụt cân, còi cọc và giảm khả năng sinh sản.

Với các hạt nhựa trong ruột, giun đất sẽ khó tiêu hóa chất dinh dưỡng hơn và có thể bắt đầu sụt cân. Thiệt hại có thể không nhìn thấy được, nhưng đối với côn trùng, việc ăn nhựa có liên quan đến sự còi cọc và giảm khả năng sinh sản; và ở động vật, nó gây ra các vấn đề về gan, thận và dạ dày. Ngay cả một số sinh vật nhỏ bé nhất trong đất, chẳng hạn như mạt và tuyến trùng - những sinh vật giúp duy trì độ phì nhiêu của đất - cũng bị ảnh hưởng tiêu cực bởi nhựa.

Ô nhiễm nhựa trong môi trường biển đã được ghi nhận rộng rãi, nhưng một báo cáo của Liên Hợp Quốc cho thấy đất chứa nhiều ô nhiễm vi nhựa hơn cả đại dương. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến môi trường đất mà còn ảnh hưởng tới các loài côn trùng như bọ cánh cứng, sên và ốc sên – những con vật nằm trong chuỗi thức ăn của động vật có vú và chim. Chúng cũng giúp cho các hạt vi nhựa trở thành “nhà du hành” có thể lang thang khắp thế giới.

Trên cánh đồng, trong các khu vườn ngoại ô, nhím – một loài vật ăn đêm, đang xục xạo tìm thức ăn. Giun đất là một trong những loại thức ăn yêu thích của nhím. Nhím ăn giun đất, ăn luôn cả những hạt nhựa bên trong giun đất. Nghiên cứu của các nhà môi trường thuộc Đại học Sussex cho thấy, cứ 36/189 con nhím có hạt vi nhựa trong phân, mỗi con chứa 12 sợi polyester, có một số sợi vẫn còn giữ nguyên màu. Những động vật có vú hoặc chim khác cũng cho kết quả tương tự như chuột nhắt, chuột đồng, chuột cống… Chúng trực tiếp ăn nhựa hoặc thông qua con mồi bị ô nhiễm nhựa.

Các loài chim ăn côn trùng như chim én, họa mi, sáo đen cũng nuốt phải nhựa thông qua những con mồi của chúng. Và một nghiên cứu khác được thực hiện hồi đầu năm cho thấy, chim cũng hít phải hạt vi nhựa từ bầu không khí.

Đứng đầu chuỗi thức ăn, con người tiêu thụ ít nhất 50.000 hạt vi nhựa mỗi năm. Chúng có trong thực phẩm, nước uống và không khí chúng ta hít thở. Các hạt vi nhựa đã được tìm thấy trong máu, tinh dịch, phổi, sữa mẹ, tủy xương, nhau thai, tinh hoàn và não.

Thế nhưng, dù đã nằm trong chuỗi thức ăn của động vật, sợi polyester vẫn chưa bị phân hủy. Đến một lúc nào đó, nó sẽ trở về với đất để bắt đầu một cuộc phiêu lưu mới. Cơ thể vật chủ có thể bị phân hủy, chứ sợ polyester vẫn trường tồn.

Khi nằm trong đất, nó theo hành động cày xới của người nông dân trồi lên mặt đất, rồi theo gió cuốn bay tung lên không trung. Khi mưa xuống, nó bị cuốn trôi theo dòng nước, theo suối đổ ra sông rồi ra biển. Nguồn nhựa gây ô nhiểm biển chính là từ đất liền chảy ra.

Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng, các khu vực như Grand Canyon, Josshua Tree… của Mỹ đều có sự xuất hiện của các hạt vi nhựa. Ngay cả những nơi xa xôi nhất như băng vĩnh cửu ở Bắc Cực. Một lít nước băng biển Bắc cực có chứa 12.000 hạt vi nhựa, được đưa tới bởi các dòng hải lưu và gió.

Theo thời gian, sợi polyester bị cắt thành nhiều mảnh nhỏ, lẫn vào trông đất, nước và không khí. Qua mỗi năm, chúng lại nhỏ thêm, đến mức có thể xâm nhập vào các tế bào của rễ cây khi cây hút chất dinh dưỡng từ đất. Nghiên cứu cho thấy các hạt nano nhựa đã được tìm thấy trong lá và quả của cây và một khi đã vào bên trong, chúng có thể ảnh hưởng đến khả năng quang hợp của cây. Khi xâm nhập vào cây, các hạt nano nhựa này khiến cây kém hấp thu các chất dinh dưỡng và nước, gây hại cho tế bào cây và giải phóng các chất độc hại. Các loại cây lương thực như lúa mì, gạo, rau xanh… đã được phát hiện các hạt vi nhựa. Đây là con đường mà chúng xâm nhập vào chuỗi thức ăn của con người.

Như vậy, từ một sợi bông nhỏ bé tách ra từ chiếc áo len cũ, nhựa đã có thể du hành khắp thế giới, len lỏi vào mọi tầng lớp của hệ sinh thái và những vùng đất xa xôi trên thế giới. Và việc ngăn chặn là rất khó khăn. Cách tốt nhất để ngăn chặn sự lây lan của nhựa là chặn nó ngay từ đầu, trước khi con giun ăn sợi len lẫn trong đất, trước khi chiếc máy giặt xả nước có sợi len vào hệ thống cống, trước khi sợi len rụng ra từ chiếc áo len và trước khi chiếc áo len được may xong.

Kể từ những năm 1950, nhựa đã len lỏi vào tất cả các mặt hàng, từ bao bì, hàng dệt may, vật tư nông nghiệp và hàng tiêu dùng. Việc sống thiếu nhựa gần như là điều không thể. Tuy nhiên, theo nhà môi trường học Emily Thrift, không ai chịu trách nhiệm về những thiệt hại do nhựa gây ra cho con người và môi trường chung thế giới. Để hạn chế ô nhiễm vi nhựa, điều quan trọng cần làm hiện giờ, với các công ty/tập đoàn công nông nghiệp, cần phải hạn chế đến mức tối đa việc sử dụng các sản phẩm từ nhựa. Với người tiêu dùng, việc giảm tiêu thụ các sản phẩm từ nhựa là trách nhiệm sống còn.

Có như vậy, mới bảo vệ được hành tinh và sức khỏe con người.