WHO cảnh báo nguy cơ virus bại liệt biến đổi gene xâm nhập Việt Nam

Bộ Y tế tổ chức hội nghị trực tuyến toàn quốc về công tác phòng, chống bệnh bại liệt - Ảnh Trần Minh/MOH.

Ngày 12/12, Bộ Y tế tổ chức Hội nghị trực tuyến toàn quốc về phòng, chống bệnh bại liệt trước nguy cơ virus bại liệt biến đổi gene vừa được phát hiện tại Lào, có thể xâm nhập Việt Nam.

Ca bệnh đầu tiên là bé trai 3 tuổi tại Lào, khởi phát liệt cuối tháng 6, được xác định nhiễm virus bại liệt, khu vực ghi nhận chỉ cách biên giới Quảng Trị khoảng 150 km.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đánh giá đây là ổ dịch khu vực, yêu cầu các nước có chung biên giới - trong đó có Việt Nam - triển khai biện pháp đáp ứng khẩn. "Nguy cơ virus bại liệt xâm nhập là rất cao và hiện hữu"- WHO cảnh báo.

Ông Vũ Hương, chuyên gia của WHO tại Việt Nam, cho biết virus bại liệt lưu hành tại Lào đã biến đổi 31 gene tương đương khoảng 3 năm lưu hành âm thầm. Ngoài bệnh nhi 3 tuổi, Lào còn ghi nhận thêm hai ca nghi ngờ, đang chờ kết quả xét nghiệm kiểm chứng từ Nhật Bản. Ngày 17/10, Lào đã công bố dịch bại liệt trên toàn quốc.

Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương phân tích hai yếu tố cộng hưởng khiến nguy cơ bùng phát dịch trở nên đáng lo ngại. Về ngoại cảnh, Việt Nam có đường biên giới dài, giao lưu dân cư thường xuyên với Lào với hơn 500.000 lượt người qua lại khu vực liên quan mỗi năm.

Về nội tại, tỷ lệ bao phủ vaccine trong nước những năm gần đây không đạt chỉ tiêu do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 và tình trạng thiếu vaccine năm 2023. Dù Việt Nam đã thanh toán bại liệt từ năm 2000, "khoảng trống miễn dịch" hiện tại khiến khoảng một triệu trẻ dưới 5 tuổi đối mặt rủi ro lớn nếu nguồn lây xâm nhập.

Để ngăn chặn dịch, Bộ Y tế yêu cầu các địa phương khẩn trương rà soát tiền sử tiêm chủng, tổ chức tiêm bù cho trẻ thiếu mũi và sàng lọc kỹ người nhập cảnh dưới 15 tuổi đến từ vùng dịch. Tại khu vực "đầu sóng" Quảng Trị, dù chưa ghi nhận ca bệnh, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh đã tăng cường giám sát các ca liệt mềm cấp và tổ chức tiêm vét.

Tại cuộc họp, đại diện tổ chức WHO tại Việt Nam cho biết, cuộc họp lần thứ 43 của Ủy ban khẩn cấp về Điều lệ y tế quốc tế về bại liệt do Tổng Giám đốc WHO triệu tập vào tháng 10/2025 kết luận rằng, nguy cơ lây lan quốc tế của virus này vẫn tiếp tục là một vấn đề y tế khẩn toàn cầu.

Các khu vực đã loại trừ bại liệt vẫn bị ảnh hưởng bởi các đợt bùng phát dịch bại liệt do các chủng virus biến đổi gene gây ra như khu vực Châu Âu có nhiều quốc gia có dịch năm 2024-2025; khu vực Tây Thái Bình Dương có Indonesia, Papua New Guinea bùng phát năm 2022-2025, Lào bùng phát năm 2025.

Riêng tại Việt Nam, WHO cảnh báo khoảng trống miễn dịch do tỷ lệ tiêm chủng bại liệt chưa đạt chỉ tiêu, hệ thống giám sát liệt mềm cấp trong một số năm gần đây chưa đạt chỉ tiêu, giám sát môi trường đã tạm dừng hoạt động từ tháng 12/2023.

Tổ chức này khuyến nghị Việt Nam ứng phó dịch theo cách tiếp cận khu vực. Cụ thể, khẩn trương rà soát tiền sử tiêm chủng, tổ chức tiêm chủng vaccine bại liệt (IPV, bOPV) cho các trường hợp chưa uống/tiêm hoặc uống/tiêm chưa đủ liều, đặc biệt tại khu vực có nguy cơ cao.

Đồng thời xây dựng kế hoạch chuẩn bị và ứng phó dịch bại liệt toàn quốc bao gồm tiêm chủng, giám sát và xét nghiệm. Thậm chí, cần rà soát 1-2 tuần/lần những trường hợp nghi ngờ, lấy mẫu tất cả các trường hợp liệt mềm ở trẻ từ 15 tuổi trở xuống để xét nghiệm…

Bên cạnh đó, cần khôi phục các điểm giám sát môi trường tại miền Bắc và mở rộng tới các khu vực nguy cơ cao; đảm bảo đủ vật tư xét nghiệm cho giám sát và xét nghiệm, giám sát môi trường.

Tăng cường phối hợp xuyên biên giới với Lào và hợp tác với các đối tác toàn cầu để chủ động phòng bệnh; chia sẻ thông tin kịp thời với WHO, mạng lưới bại liệt toàn cầu để nhận được hỗ trợ kịp thời cho quốc gia và khu vực.

Đặc biệt, Luật Phòng bệnh vừa được Quốc hội thông qua, WHO khuyến cáo cần sớm xây dựng Nghị định và thông tư liên quan để tạo điều kiện cho các hoạt động ứng phó bại liệt cũng như các bệnh truyền nhiễm khác. 

 

Theo Cục Y tế dự phòng, bại liệt (Poliomyelitis) là bệnh nhiễm virus cấp tính lây qua đường tiêu hoá do Poliovirus gây ra, có khả năng lan rộng thành dịch. Nguồn truyền bệnh gồm cả bệnh nhân ở mọi thể lâm sàng và người lành mang virus; họ thải lượng lớn Poliovirus qua phân, làm ô nhiễm nguồn nước và thực phẩm.

Sau khi xâm nhập, virus nhân lên tại hạch bạch huyết; một phần nhỏ có thể vào hệ thần kinh trung ương, gây tổn thương tế bào sừng trước tủy sống và các neuron vận động, dẫn tới hội chứng liệt mềm cấp. Bệnh biểu hiện dưới nhiều dạng.

Thể liệt điển hình (khoảng 1%) với sốt, đau cơ, buồn nôn và liệt không đối xứng, có thể gây suy hô hấp và để lại di chứng vận động; thể viêm màng não vô khuẩn với sốt, đau đầu, cứng gáy; thể nhẹ với triệu chứng thoáng qua; và thể ẩn hầu như không biểu hiện nhưng vẫn có nguy cơ chuyển nặng.