Một điểm đến được coi là "du lịch xanh" khi thỏa mãn các tiêu chí toàn diện về môi trường, văn hóa và quản lý bền vững. Theo Bộ tiêu chí “Nhãn du lịch xanh” do Tổng cục Du lịch Việt Nam ban hành, điểm du lịch bền vững phải đáp ứng hàng trăm tiêu chí chi tiết về bảo vệ môi trường và phát triển có trách nhiệm (174 tiêu chí, trong đó 51 tiêu chí bắt buộc). Nhìn chung, có thể khái quát các tiêu chí chính để đánh giá một điểm đến "du lịch xanh" như sau:

Như vậy, một điểm đến "du lịch xanh" lý tưởng phải hội tụ không gian xanh – sản phẩm xanh – quản trị xanh, đáp ứng đồng thời các tiêu chí về môi trường, văn hóa và cộng đồng địa phương. Đây là cơ sở để phát triển những mô hình "du lịch xanh" điển hình, mang lại trải nghiệm khác biệt cho du khách và hướng đến sự tăng trưởng bền vững trong tương lai.

Quảng Bình là địa phương sở hữu Di sản thiên nhiên thế giới Phong Nha – Kẻ Bàng với hệ thống hang động kỳ vĩ hàng đầu thế giới. Những năm gần đây, cùng với khai thác hang động, Quảng Bình còn phát triển mạnh mô hình du lịch cộng đồng gắn với khám phá thiên nhiên, được coi là một hướng đi “xanh” nhiều triển vọng. Tại huyện Bố Trạch, hơn 30 hộ dân ở các xã Sơn Trạch, Hưng Trạch đã tham gia kinh doanh homestay, farmstay (hình thức lưu trú tại nông trại) và các dịch vụ trải nghiệm cho du khách. Tương tự, ở xã Tân Hóa (huyện Minh Hóa), cộng đồng địa phương cũng mở trên 10 nhà nghỉ phục vụ khách tham gia tour thám hiểm hang động Tú Làn.

Du khách đến Quảng Bình có cơ hội lưu trú trong nhà dân để trải nghiệm đời sống thôn quê, cùng người dân cưỡi trâu trên đồng, tập làm nông (gặt lúa, cấy lúa), khám phá hang động với sự hướng dẫn cụ thể, chi tiết… – những hoạt động du lịch gần gũi thiên nhiên và văn hóa bản địa. Khách quốc tế, đặc biệt từ châu Âu, Mỹ, rất hứng thú với loại hình “du lịch xanh” này, bởi họ được hòa mình vào cảnh quan rừng núi hoang sơ, chiêm ngưỡng cánh đồng lúa, dòng sông, và khám phá hang động một cách có trách nhiệm dưới sự hướng dẫn của người địa phương. Mô hình du lịch cộng đồng Quảng Bình đã mang lại lợi ích kép: vừa tạo sinh kế mới (dịch vụ lưu trú, hướng dẫn viên, vận chuyển bằng thuyền, bán đồ lưu niệm…) cho người dân vùng sâu vùng xa, vừa giảm tải áp lực sinh thái do du lịch đại chúng gây ra ở các điểm nổi tiếng. Việc người dân trực tiếp tham gia bảo vệ rừng, giữ gìn môi trường xung quanh nơi ở và phục vụ du khách giúp nâng cao nhận thức cộng đồng về phát triển bền vững.

Bản Lác (Mai Châu, Hòa Bình) được mệnh danh là “cái nôi” của du lịch cộng đồng ở Việt Nam. Đây là bản làng của người Thái trắng nằm trong thung lũng Mai Châu thơ mộng, bao quanh bởi núi rừng và ruộng đồng xanh mướt. Từ những năm 1990, Bản Lác đã tiên phong đón khách du lịch dưới hình thức homestay. Thống kê cho thấy Bản Lác chính là nơi đầu tiên hình thành mô hình du lịch cộng đồng ở Việt Nam và đã phát triển liên tục suốt hơn 30 năm qua. Du lịch xanh tại Bản Lác thể hiện trên cả 2 phương diện: thiên nhiên và văn hóa. Về thiên nhiên, Bản Lác mang đến cho du khách một không gian trong lành với những dãy núi hùng vĩ, ruộng bậc thang xanh mướt. Cảnh sắc hoang sơ, khí hậu dễ chịu ở thung lũng giúp du khách được “detox” khỏi nhịp sống đô thị, hoà mình vào thiên nhiên. Người dân trong bản ý thức giữ gìn môi trường sạch đẹp: đường làng luôn quét dọn, rác thải được thu gom, các hoạt động du lịch (đốt lửa trại, văn nghệ) tuân thủ quy định không gây ô nhiễm tiếng ồn hay xả rác bừa bãi. Hệ sinh thái địa phương (rừng, động vật hoang dã) cũng được bảo vệ nghiêm ngặt.

Về văn hóa, Bản Lác là một làng văn hóa du lịch kiểu mẫu khi người dân vẫn duy trì nếp sống và phong tục truyền thống. Du khách ở homestay có dịp cùng ăn ở, sinh hoạt với gia đình người Thái, thưởng thức các món ăn bản địa (cơm lam, thịt lợn rừng, xôi nếp nương…), mặc trang phục dân tộc, tham gia múa xòe quanh bếp lửa và nghe kể chuyện về lịch sử bản làng. Những trải nghiệm “đắm mình” trong văn hóa như vậy chính là điểm hấp dẫn đặc biệt của du lịch cộng đồng tại Bản Lác, giúp du khách hiểu và trân trọng sâu sắc di sản văn hóa địa phương. Đồng thời, qua hoạt động du lịch, cộng đồng người Thái ở Bản Lác có thêm nguồn thu nhập ổn định. Nhiều hộ gia đình đã cải thiện đáng kể đời sống nhờ làm du lịch: nhà cửa khang trang hơn nhưng vẫn giữ kiến trúc nhà sàn, con em trong bản được học hành và quay về phục vụ du lịch, các nghề thủ công dệt thổ cẩm, đan lát được khôi phục để bán sản phẩm lưu niệm. Lợi ích kinh tế đã gắn kết cộng đồng trong việc cùng nhau bảo vệ tài nguyên và bản sắc của bản làng.

Miền Nam Việt Nam nổi tiếng với loại hình du lịch miệt vườn – tham quan các vườn cây ăn trái, trải nghiệm cuộc sống nông nghiệp sông nước. Trong đó, Lái Thiêu (Bình Dương) là một điểm đến tiêu biểu, từng được mệnh danh “vương quốc trái cây” ven sông Sài Gòn. Vườn cây ăn trái Lái Thiêu có lịch sử hơn 200 năm, trồng nhiều loài trái ngon (măng cụt, sầu riêng, chôm chôm, mít tố nữ...).

Du lịch xanh tại Lái Thiêu thể hiện trước hết ở không gian miệt vườn đậm chất sinh thái. Vườn Lái Thiêu trải rộng khoảng 1.200hecta dọc bờ sông, rợp mát bóng cây quanh năm. Du khách đến đây được đi thuyền trên kênh rạch, len lỏi dưới tán cây ăn trái, tự tay hái những trái chín thơm ngon và thưởng thức tại chỗ. Trải nghiệm “làm nông dân miệt vườn” giúp du khách gần gũi thiên nhiên, quý trọng sức lao động và môi trường nông thôn. Bên cạnh đó, du khách được nghe đờn ca tài tử, cải lương ngay tại không gian miệt vườn. Với cư dân địa phương, việc làm du lịch khuyến khích họ giữ đất vườn, không chuyển đổi sang mục đích khác, qua đó góp phần bảo vệ mảng xanh nông nghiệp quý giá giữa vùng đô thị hóa.

Tuy nhiên, Lái Thiêu cũng từng đứng trước nguy cơ mai một do suy thoái môi trường vườn tược. Vào năm 1997, nhiều cây ăn trái ở Lái Thiêu bị dịch bệnh chết hàng loạt; thêm vào đó là áp lực đô thị hóa khiến không ít chủ vườn chặt cây bán đất. Diện tích vườn giảm mạnh, lượng khách du lịch cũng sụt giảm. Nhận thấy giá trị văn hóa sinh thái của Lái Thiêu, chính quyền Bình Dương đã vào cuộc khôi phục thương hiệu du lịch miệt vườn này. Đề án quy hoạch khu du lịch vườn cây Lái Thiêu theo hướng phát triển bền vững được triển khai, với mục tiêu mở rộng vùng vườn, khôi phục hệ sinh thái cây trái và nâng cấp hạ tầng phục vụ du lịch sinh thái..

Đến nay, Lái Thiêu đang dần “hồi sinh” với diện mạo mới. Nhiều nhà vườn đã cải tạo lại vườn cây theo hướng sinh thái (trồng xen canh, không lạm dụng hóa chất), đồng thời mở dịch vụ du lịch bài bản hơn. 

Tuy vậy, triển vọng phát triển "du lịch xanh" tại Việt Nam vẫn rất khả quan nhờ vào các chiến lược rõ ràng của Nhà nước như Nghị quyết 08-NQ/TW về phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn vào năm 2030. Nhiều địa phương đã chủ động xây dựng bộ tiêu chí "du lịch xanh", đồng thời đẩy mạnh truyền thông, đào tạo cộng đồng, và nâng cao nhận thức về du lịch có trách nhiệm. Xu hướng du lịch có trách nhiệm đang tạo động lực cho doanh nghiệp đổi mới sản phẩm, áp dụng tiêu chuẩn xanh, không rác thải. Với tài nguyên đa dạng và văn hóa phong phú, Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển "du lịch xanh" thành hướng đi bền vững, vừa bảo vệ môi trường, vừa nâng cao hình ảnh quốc gia trên bản đồ du lịch quốc tế.