Họ đã không lắng nghe!

Là một sản phẩm đáp ứng đúng nhu cầu thị trường – chăm sóc sức khỏe chủ động và phòng ngừa bệnh tật, thị trường TPCN đã có khoảng 10 năm phát triển với tốc độ chóng mặt. Sau 20 năm, thị trường TPCN trong nước từ vài công ty và vài chục sản phẩm đã phát triển vượt bậc với hơn 3.000 công ty nghiên cứu, sản xuất và phân phối với hơn 10.000 sản phẩm trên thị trường, theo Báo cáo tổng kết năm 2023 của Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam (VAFF). Tuy nhiên, cũng từ đó, không ít bất cập từ sự phát triển nóng này đã lộ rõ.

Từ đầu năm 2025, hàng loạt các vụ việc sản xuất, kinh doanh TPCN giả, kém chất lượng bị cơ quan điều tra phanh phui. Số lượng hàng giả, hàng kém chất lượng lớn đến nỗi nhiều người phải thốt lên rằng, thị trường TPCN đang là “mảnh đất màu mỡ” của hàng giả, hàng nhái. Ngay các nhà sản xuất, kinh doanh TPCN chân chính cũng phải công nhận thực tế này dù họ phải chịu tiếng oan bởi “con sâu bỏ rầu nồi canh”.

Trong Tọa đàm trực tuyến “Chung tay đẩy lùi hàng giả, hàng kém chất lượng nhằm bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng” do Báo Hà nội mới tổ chức vào tháng 7 vừa qua, TS. Tạ Mạnh Hùng – Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) cho biết, bên cạnh những sai phạm trong sản xuất (làm giả, làm nhái), kinh doanh (lợi dụng mạng xã hội, sàn thương mại điện tử để bán các sản phẩm giả, không rõ nguồn gốc…) thì điều đang ảnh hưởng lớn đến ngành TPCN là việc quảng cáo sai sự thật. Đây là điều đáng lo ngại, bởi việc “thần thánh hóa” các sản phẩm chăm sóc sức khỏe chủ động này mang lại sự ngộ nhận, hoang mang trong cộng đồng, làm giảm niềm tin và lựa chọn của cộng đồng với TPCN.

Cũng tại tọa đàm này, nhà báo Lại Bá Hà – Phó Tổng biên tập Báo Hà Nội mới nhận định, các đối tượng vi phạm ngày càng tinh vi, bài bản, biết ứng dụng công nghệ cao để lừa dối người tiêu dùng và qua mắt cơ quan chức năng. Điều này khiến việc quản lý TPCN ngày càng trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Nhận định này hoàn toàn phù hợp với thực tế, trong 6 tháng đầu năm 2025, cơ quan chức năng đã phát hiện và xử lý hàng chục vụ việc liên quan đến TPCN, vụ sau lớn hơn vụ trước, số lượng lên tới cả trăm nghìn tấn nguyên liệu sản xuất TPCN, hàng triệu viên TPCN “4 không – không nhãn mác, không công dụng, không nhà sản xuất, không hạn sử dụng”. Nếu những sản phẩm này được tung ra thị trường thì thiệt hại người dân sẽ gánh chịu không chỉ có ở kinh tế, bỏ lỡ thời cơ điều trị bệnh tật mà còn ở niềm tin với một phương thức phòng ngừa và điều trị bệnh.

Theo các chuyên gia, TPCN với đặc thù nằm ở “ranh giới mỏng” giữa thuốc và thực phẩm, dễ bị các đối tượng lợi dụng để trục lợi từ sự thiếu hiểu biết hoặc tin tưởng quá mức của người dân. Mặc dù Luật và các quy định liên quan đã có những quy định rõ ràng về việc công bố, quảng cáo và lưu hành TPCN, nhưng việc thực thi trong thực tế vẫn còn nhiều lỗ hổng. Chưa kể, “lỗ hổng” do những văn bản quy định pháp luật liên quan không sát với thực tế đã đẩy ngành TPCN vào tình trạng này.

Năm 2018, việc ban hành Nghị định 15/2028/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật an toàn thực phẩm được coi là một thành tựu nổi bật trong việc cắt giảm thủ tục hành chính. Nghị định 15 đã tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong việc sớm đưa sản phẩm ra thị trường, bằng cách cho phép doanh nghiệp tự công bố sản phẩm thực phẩm bổ sung, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm… Việc ban hành Nghị định này vô hình chung đã tạo lỗ hổng cho các doanh nghiệp làm ăn bất chính lợi dụng, mà điển hình là các vụ việc được Cơ quan điều tra Bộ Công an và các tỉnh thành liên tục phát hiện, triệt phá.

Chỉ trong vòng 3 tháng cao điểm vừa qua của đợt “truy quét” hàng giả trên toàn quốc của Bộ Công an, hàng loạt các đường dây sản xuất, kinh doanh thuốc, thực phẩm chức năng giả rất lớn liên tiếp được triệt phá. Những vụ việc này gây bức xúc dư luận, vạch rõ các lỗ hổng trong quản lý và đặt ra yêu cầu bức thiết phải sửa đổi, “lấp đầy” các lỗ hổng. Đây cũng là nhận định của Đại tá Nguyễn Minh Tuấn - Phó Cục trưởng, Phó Chánh Văn phòng Cơ quan CSĐT Bộ Công an chia sẻ trên Báo Công an nhân dân mới đây.

Ông cũng cho biết, Bộ Luật Hình sự hiện hành chưa quy định các tội danh cụ thể đối với các hành vi vi phạm các quy định về kiểm nghiệm và lợi dụng ảnh hưởng trên không gian mạng để trục lợi, hình phạt lừa dối khách hàng chưa tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội nên thiếu sức răn đe, phòng ngừa.

Phó Cục trưởng Nguyễn Minh Tuấn chỉ rõ những “lỗ hổng” trong quản lý, giám sát, kiểm tra về an toàn thực phẩm, thuốc và TPCN cũng như trách nhiệm của các cơ quan chức năng như: Bộ Y tế, Bộ Công Thương (lực lượng quản lý thị trường), Bộ Nông nghiệp và Môi trường và chính quyền địa phương. Theo Phó Cục trưởng Nguyễn Minh Tuấn, trách nhiệm của những bộ, ngành, cơ quan chức năng này có liên quan rõ ràng là không thể phủ nhận, thể hiện sự lỏng lẻo trong các khâu kiểm tra, giám sát, quản lý đã tạo điều kiện cho hàng giả y tế tràn ngập thị trường, đe dọa sức khỏe cộng đồng.

Phó Cục trưởng Nguyễn Minh Tuấn dẫn chứng trường hợp Công ty TSL và một số công ty được Bộ Y tế, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường và các cơ quan chức năng chỉ định là cơ sở phục vụ kiểm soát chất lượng về an toàn thực phẩm, nhưng riêng Công ty TSL đã bán hơn 41.000 giấy kiểm định giả. “Các đối tượng chỉ cần lấy thông tin, không cần lấy mẫu, không cần kiểm nghiệm, thích chỉ số nào có chỉ số đó với giá từ 700.000 – 3.000.000 đồng/giấy” - Đại tá Nguyễn Minh Tuấn cho biết.

Đại diện Văn phòng Cơ quan CSĐT Bộ Công an lý giải, “mấu chốt” của việc này là các đối tượng lợi dụng chính sách để trục lợi, mà trong đó là lợi dụng việc cho phép tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh thực phẩm thực hiện tự công bố sản phẩm, tự chịu trách nhiệm; bỏ tiền kiểm chuyển sang hậu kiểm nhưng không quy định cơ chế giám sát, quy trình thực hiện, bộ máy thực hiện không giao trách nhiệm cho cơ quan hậu kiểm... của Nghị định 15/2018/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật An toàn thực phẩm. Đây chính là “lỗ hổng” để các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân lợi dụng để làm trái luật, thậm chí “vô hiệu hóa” quy định của Luật An toàn thực phẩm.

Đấy là còn chưa kể sự tiếp tay của một số cán bộ thoái hóa, biến chất ngay trong các cơ quan chức năng nhằm trục lợi cá nhân.

Theo như đại diện của cơ quan điều tra, các quy định trái luật trong Nghị định 15 đã khiến rất nhiều cơ quan chức năng khó khăn, lúng túng trong việc xử lý các vi phạm.

Được biết, trong quá trình xây dựng các văn bản quy định pháp luật này, khi được tham gia ý kiến , Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam (VAFF), với tư cách là tổ chức đại diện cho ngành TPCN, đã có nhiều văn bản góp ý đối với dự thảo Nghị định 15 do PGS.TS Trần Đáng - Chủ tịch Hiệp hội ký, năm 2017. Trong văn bản, PGS.TS Trần Đáng và các chuyên gia ngành TPCN, các hội viên của VAFF đã nêu rõ 7 nguy cơ mà ngành TPCN sẽ phải đối mặt một khi Nghị định 15 được ban hành.

Văn bản góp ý đã được gửi tới cơ quan xây dựng văn bản pháp luật, cơ quan quản lý và cả cấp cao hơn nữa. Đáng tiếc, những góp ý này không được lắng nghe, tiếp thu và các nguy cơ mà văn bản góp ý từng cảnh báo đã trở thành hiện thực sau 7 năm thực thi Nghị định 15. Những hệ quả của các rủi ro đã được cảnh báo trước, đang ảnh hưởng nặng nề tới thị trường TPCN, tới sức khỏe và niềm tin của cộng đồng!