Khi bữa ăn trở thành "màn biểu diễn"!

Hiện tượng “ăn uống trình diễn” trong đời sống hiện đại - Ảnh minh họa

“Ăn uống trình diễn” (performative eating) là hiện tượng lựa chọn món ăn không chỉ để ăn ngon hay đủ chất, mà còn nhằm thể hiện hình ảnh hoặc thu hút sự chú ý. Trên mạng xã hội, hành vi này xuất hiện ngày càng nhiều, khi việc ăn uống được biến thành một cách để gây ấn tượng hoặc tạo sự tò mò cho người xem.

Một ví dụ tiêu biểu là mukbang - trào lưu bắt nguồn từ Hàn Quốc, ghép từ “meokneun” (ăn) và “bangsong” (phát sóng). Trong các video mukbang, người dẫn thường ăn khối lượng lớn thực phẩm trước ống kính, đi kèm âm thanh nhai nuốt rõ rệt (ASMR) và giao lưu với khán giả.

Trong tâm lý học xã hội, hiện tượng này thường được lý giải bằng khái niệm “mô phỏng xã hội”: con người có xu hướng vô thức lựa chọn món ăn và khẩu phần giống với những người xung quanh. Ví dụ, khi ăn cùng gia đình hoặc bạn bè, chúng ta có thể gọi món giống nhau.

Mặt tích cực: Truyền cảm hứng ăn uống

Xu hướng ăn uống này có những điểm sáng nhất định. Trước hết, nó mang lại sự kết nối. Nhiều người xem mukbang để cảm thấy bớt cô đơn, đặc biệt là khi phải ăn một mình. Một nghiên cứu năm 2020 phân tích bình luận trên YouTube và Reddit cho thấy, nhiều khán giả coi mukbang như cách “ăn cùng người khác” trong không gian ảo, từ đó giảm cảm giác trống trải. Với một số bệnh nhân biếng ăn (anorexia) việc xem người khác ăn ngon miệng còn giúp họ tìm lại cảm giác thèm ăn.

Ngoài ra, điều này cũng góp phần lan tỏa lối sống lành mạnh. Các trào lưu “eat clean" - chế độ ăn uống sạch, giảm thiểu  dùng thực phẩm đóng hộp và thực phẩm chế biến sẵn; ăn thuần chay giúp nhiều bạn trẻ quan tâm hơn đến sức khỏe, chăm chỉ nấu ăn, chú ý đến chế độ ăn lành mạnh. Không ít trường hợp ghi nhận sự cải thiện rõ rệt về vóc dáng, thể lực và tinh thần.

Mặt khác, việc giới thiệu và trình diễn món ăn trên mạng còn giúp ẩm thực truyền thống được quảng bá rộng rãi. Nhiều vlogger (người sáng tạo nội dung dưới dạng video trên các nền tảng trực tuyến) kể lại câu chuyện đằng sau món ăn, mang ẩm thực địa phương đến gần hơn với thế hệ trẻ; đồng thời khơi gợi sự tò mò khám phá văn hóa.

Mặt trái: Áp lực ảo!

Tuy nhiên, hiện tượng này cũng kéo theo nhiều rủi ro. Khi bữa ăn bị chi phối quá nhiều bởi ánh nhìn xã hội, con người dễ mất cân bằng. Việc gắng gượng duy trì chế độ ăn “hoàn hảo” có thể gây căng thẳng, thiếu chất hoặc rối loạn ăn uống. Ngược lại, chạy theo thử thách ăn uống vô độ để gây chú ý cũng khiến cơ thể chịu áp lực lớn.

Áp lực mạng xã hội còn làm giảm niềm vui thực sự của bữa ăn. Một bát phở ngon có thể nguội lạnh chỉ vì mất thời gian canh góc chụp. 

Một báo cáo trên Tạp chí Nghiên cứu Y học Internet (JMIR) cũng cho thấy, mukbang có thể khiến nhiều khán giả ăn uống mất kiểm soát hoặc hiểu sai về khẩu phần hợp lý. Không ít bạn trẻ bắt chước các thử thách ăn cay, ăn nhiều, làm tăng nguy cơ béo phì, rối loạn chuyển hóa.

Người sáng tạo nội dung cũng đối diện hậu quả. Yuka Kinoshita - ngôi sao mukbang Nhật Bản từng nổi tiếng vì khả năng ăn hàng chục miếng gà rán hoặc vài kilogram mì trong một video. Sau hơn một thập kỷ, cô kiệt sức, phải điều trị rối loạn tâm thần và cuối cùng giải nghệ ở tuổi 40.

Ảnh hưởng không chỉ dừng ở sức khỏe. Khi một món ăn bất ngờ “gây sốt” trên mạng, nhu cầu tăng vọt có thể gây khan hiếm thực phẩm và đẩy giá lên cao. "Cơn sốt" matcha latte (thức uống kết hợp bột trà xanh matcha và sữa) trên toàn cầu là ví dụ: trà xanh Nhật Bản không đáp ứng nổi nhu cầu, nhiều nơi buộc phải giới hạn khách mua. Tại Việt Nam, trào lưu uống matcha latte khổng lồ cũng gây lo ngại vì lượng trà vượt xa ngưỡng an toàn, có thể dẫn đến mất ngủ, đầy bụng hoặc thiếu máu do cản trở hấp thu sắt. Chưa kể, việc pha sẵn đồ uống trong bình lớn để uống dần cả ngày tiềm ẩn nguy cơ mất vệ sinh; đồ uống để lâu có thể hỏng và nhiễm khuẩn.

"Ăn uống trình diễn": đâu là ranh giới an toàn?

Như vậy, hiện tượng này vừa tạo kết nối xã hội, vừa tiềm ẩn rủi ro sức khỏe khi bị lạm dụng. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để tận dụng mặt tích cực mà vẫn giữ được sự cân bằng trong thói quen ăn uống?

Theo các chuyên gia dinh dưỡng và sức khỏe cộng đồng thuộc Đại học Queensland và Đại học Southern Cross (Úc), “chìa khóa” nằm ở sự tự nhận thức. Không phải mọi hành vi “ăn uống trình diễn” đều gây hại. Tuy nhiên, nếu cảm thấy việc này ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất hay tinh thần, mỗi người có thể tự đặt ra vài câu hỏi: tôi ăn món này vì thật sự thích, hay vì muốn được nhìn nhận theo một cách nào đó? Tôi gọi món mình muốn, hay món mà tôi nghĩ mình “nên” gọi? Tôi thấy thế nào trước và sau khi tiếp xúc với những nội dung ăn uống trên mạng?

Với trẻ em, cha mẹ và người chăm sóc có thể giúp hình thành mối quan hệ tích cực, lâu dài với thực phẩm bằng cách làm gương trong thói quen ăn uống lành mạnh, tránh áp đặt hay cấm đoán quá mức và khuyến khích trẻ được tự lựa chọn món ăn trong giới hạn hợp lý.

Ở bình diện rộng hơn, nhóm tác giả của báo cáo về chủ đề liên quan, đăng trên Tạp chí Nghiên cứu Y học Internet (JMIR) cũng đưa ra một số khuyến nghị. Theo đó, cần tăng cường giáo dục truyền thông số, đặc biệt với giới trẻ, để trang bị kỹ năng phân tích và nhận diện nội dung độc hại liên quan đến ăn uống. Các nền tảng trực tuyến nên xem xét hiển thị cảnh báo sức khỏe đối với những video mukbang cực đoan, giống như cách cảnh báo trong nội dung rượu bia hay thuốc lá. Bên cạnh đó, việc phối hợp liên ngành giữa chuyên gia dinh dưỡng, nhà tâm lý và chuyên gia truyền thông được cho là cần thiết để xây dựng hướng dẫn phù hợp. Ngoài ra, hệ thống hỗ trợ tâm lý cũng cần được chú trọng, nhất là với những người bị ảnh hưởng tiêu cực từ trào lưu này.

 

Tính cách ảnh hưởng đến chế độ ăn uống và hệ vi sinh đường ruột như thế nào?

Giảm tác dụng phụ của thuốc tránh thai nhờ chế độ ăn uống

Chế độ ăn uống cho người bệnh suy tim bạn cần lưu ý

Vì sao bạn nên thêm hành lá vào chế độ ăn uống?