Tháng 5/2023, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã khuyến cáo: Con người không nên sử dụng các chất thay thế đường – bao gồm cả stevia và quả la hán, để kiểm soát cân nặng. Việc sử dụng những chất tạo ngọt thay thế này trong một thời gian dài có thể dẫn đến việc tăng cân, tăng lượng mỡ nội tạng. Đây là một kết quả của chùm nghiên cứu được WHO trong một thời gian dài.

Đến tháng 7/2023, Cơ quan Nghiên cứu Ung thư quốc tế của WHO cũng đã tiếp tục phân chất aspartame – chất tạo ngọt tổng hợp, vào nhóm nhất có khả năng gây ung thư cho con người cho dù Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ không đồng ý với việc phân loại này.

Theo các nhà nghiên cứu của WHO, nhiều chất tạo ngọt nhân tạo có liên quan đến bệnh tim và tử vong sớm do bệnh lý tim mạch, chứng đau nửa đầu, trầm cảm, chứng mất trí, rối loạn hệ vi sinh đường ruột, ung thư và các vấn đề về nhận thức, hành vi khác.

Theo đó, chất thay thế đường cũng có thể liên quan đến bệnh tim. Các nghiên cứu gần đây đã phát hiện ra xylitol và erythritol – đường ăn kiêng hay rượu đường, có liên quan đến sự gia tăng cục máu đông. Tiến sĩ Stanley Hazen, Giám đốc Trung tâm Chẩn đoán và phòng ngừa Tim mạch tại Viện Nghiên cứu Lerner, Cleveland Clinic (Mỹ), cho biết: "Mọi loại rượu đường mà chúng tôi nghiên cứu đều có cùng đặc tính là thúc đẩy quá trình đông máu. Ví như erythritol, phải mất nhiều ngày để nó bị đào thải khỏi cơ thể và trong thời gian đó, bạn sẽ có nguy cơ cao bị đông máu, dẫn đến đau tim hoặc đột quỵ".

Phản ứng với phân loại của WHO, ông Carla Saunders – Chủ tịch Hội đồng Kiểm soát Calo, một hiệp hội quốc tế đại diện cho ngành thực phẩm và đồ uống ít calo, đã trả lời CNN qua email rằng, các cơ quan y tế hàng đầu thế giới đã xác nhận tính an toàn và vai trò của chất tạo ngọt thay thế trong việc kiểm soát cân nặng. Ông cũng cho rằng, chất tạo ngọt nhân tạo là công cụ quan trọng để giúp những người bị bệnh đái tháo đường kiểm soát bệnh tình trong chế độ ăn hàng ngày. Ông bày tỏ sự lo ngại khi WHO đưa ra những khuyến cáo hạn chế về chất tạo ngọt nhân tạo.

Với kết quả nghiên cứu của mình, WHO cũng đưa ra những khuyến cáo và gợi ý phương thức giảm lượng chất này. Theo Tiến sĩ David Katz - chuyên gia y học dự phòng và lối sống, con người hiện giờ đang bị những chất ngọt ngào “quyến rũ”, nên việc cắt giảm không hề đơn giản. Theo TS. Katz và các chuyên gia trong nhóm Sáng kiến Sức khỏe thực sự (True Health Initiative) – liên minh phi lợi nhuận bao gồm các chuyên gia y học lối sống dựa trên bằng chứng (evidence-based lifestyle medicine), nếu muốn cắt giảm chất tạo ngọt nhân tạo, bạn có thể áp dụng các phương pháp dưới đây:

Theo TS. Katz, sự quen thuộc của các chất tạo ngọt trong các loại đồ uống, thực phẩm có thể gây nghiện. Chính vì vậy, việc thay thế chất tạo ngọt này khi đã “nghiện” cần thực hiện từ từ. Nước ép trái cây là gợi ý sử dụng để thay thế một nửa lượng đường hay chất tạo ngọt nhân tạo trong các loại thực phẩm.

Theo TS. Katz, “Một người có thể “cai” đường giống như nhiều người đã giảm sự phụ thuộc vào muối khi mắc bệnh tim. Mỗi ngày, bạn giảm một chút lượng đường trong đồ ăn thức uống, dần dần, chúng ta sẽ thoát khỏi sự phụ thuộc vào đường. Và sau đó, bạn sẽ trở nên nhạy cảm hơn với đường.” TS. Katz gọi quá trình này là "phục hồi vị giác", một thuật ngữ mà ông đã đặt ra cách đây hơn một thập kỷ.

“Nếu tôi yêu cầu bạn loại bỏ tất cả các món tráng miệng trong cuộc sống của bạn, có lẽ bạn sẽ phản kháng hoặc từ bỏ,” TS. Katz nói. “

Tuy nhiên, để tìm ra những chất tạo ngọt ẩn đó, các chuyên gia cho biết bạn sẽ cần trở thành một “thám tử” khi đọc nhãn sản phẩm. Không chỉ tìm kiếm những thuật ngữ quen thuộc như "chế độ ăn kiêng" và/hoặc "không" calo mà còn phải xem xét kỹ nhãn dinh dưỡng của các loại thực phẩm được quảng cáo là "ít calo", "nhẹ" (light) và "không thêm đường".

Học cách nhận biết tất cả các chất tạo ngọt được FDA chấp thuận nhưng cũng kiểm tra các loại rượu đường - được gọi là polyol, về mặt hóa học giống như đường nhưng có ít calo hơn. Các nhà sản xuất thường thêm một hoặc nhiều polyol để làm chất tạo ngọt nhân tạo trong nhiều sản phẩm. Trên nhãn, polyol có thể được liệt kê theo tên riêng của chúng, tất cả đều kết thúc bằng “tol” — chẳng hạn như sorbitol, xylitol, erythritol, lactitol, maltitol và mannitol - hoặc được nhóm lại dưới thuật ngữ chung là rượu đường.

Và vì chất tạo ngọt nhân tạo được tìm thấy trong hàng ngàn sản phẩm, nên việc xác định tất cả các cách mà chất thay thế đường đã xâm nhập vào cuộc sống của bạn có thể là một thách thức - ngay cả các sản phẩm không phải thực phẩm cũng có thể chứa chất phụ gia đường. Ví dụ bao gồm kem đánh răng, son bóng, bạc hà, kẹo cao su, thuốc cho trẻ em và người lớn, thực phẩm bổ sung và thanh protein và bột.

Julia Zumpano - chuyên gia dinh dưỡng tại Trung tâm Dinh dưỡng Con người thuộc Cleveland Clinic, cho biết, chất tạo ngọt nhân tạo cũng có thể có trong thực phẩm và đồ uống được quảng cáo là "lành mạnh" hoặc là một phần của chế độ ăn uống phổ biến như chế độ ăn paleo và keto.

TS. Hazen cho biết có một cách dễ dàng để kiểm tra chất tạo ngọt: "Nếu nó có vị ngọt nhưng lại tuyên bố rằng nó có rất ít calo, thì sản phẩm đó có sử dụng một số loại chất tạo ngọt nhân tạo. Đó là thứ cần tránh xa, ngay cả khi bạn không thể nhìn thấy nó trên nhãn."

Chuyên gia dinh dưỡng Zumpano cho biết, một sai lầm mà mọi người thường mắc phải khi cố gắng cắt giảm đường hoặc chất tạo ngọt nhân tạo khỏi chế độ ăn uống của mình là không có lựa chọn thay thế khi cơn thèm đồ ngọt trở nên mãnh liệt. “Bạn sẽ làm gì khi cơn thèm đồ ngọt xuất hiện? Có một mẹo là đưa nhiều thực phẩm giàu protein và chất xơ vào chế độ ăn uống của bạn, có thể giúp điều chỉnh lượng đường trong máu và tạo cảm giác no. Trái cây tươi là một lựa chọn khác.”, bà Zumpano cho biết.

Tất nhiên, thỉnh thoảng, bạn vẫn có thể ăn một ít đường, đặc biệt là đường ở dạng tự nhiên, chẳng hạn như thêm một thìa mật ong vào trà nóng hoặc yến mạch. “Vấn đề không phải là đường. Mà là lượng đường mà chúng ta dùng. Nếu chúng ta cho một nửa cốc mật ong hoặc nhiều hơn vào một tách trà thì đó chính là vấn đề” - chuyên gia dinh dưỡng Zumpano cho biết.

“Giấc ngủ có liên quan gì đến việc cắt giảm đường và chất tạo ngọt nhân tạo? Rất nhiều.” – Chuyên gia dinh dưỡng Zumpano nói. "Những người thèm đồ ngọt thường không được nghỉ ngơi đầy đủ. Hãy nghĩ xem bạn sẽ chọn gì để lấy lại tinh thần vào buổi chiều: một đĩa rau, một tách cà phê hay một chiếc bánh rán?"

Theo nhà khoa học thần kinh Erin Hanlon - người nghiên cứu mối liên hệ giữa hệ thống não và hành vi tại Đại học Chicago (Mỹ), về mặt sinh học, việc thiếu ngủ thúc đẩy bản năng thèm ăn đồ ăn giàu chất béo, ngọt. Tình trạng thiếu ngủ khiến thụ thể endocannabinoid trong não hoạt động không bình thường. Chính thụ thể này kích hoạt cơn "thèm ăn" tăng lên.

Nghiên cứu của TS. Hanlon cũng chỉ ra rằng khi bạn thiếu ngủ, hormone Ghrelin – hormone điều chỉnh cơn đói, có xu hướng tăng đột biến, gây ra cảm giác thèm ăn. Đồng thời, mức độ hormone leptin – hormone cảnh báo cho não biết khi nào dạ dày đầy, giảm mạnh. Tuy nhiên, theo TS. Hanlon, có rất nhiều cách để đưa giấc ngủ trở lại và rèn luyện não bộ để có giấc ngủ ngon không quá khó.