Các nhà nghiên cứu khẳng định, trong thập kỷ tới, rủi ro môi trường sẽ trở thành thách thức toàn cầu, tất cả đều liên quan trực tiếp đến hoặc là hậu quả của biến đổi khí hậu. Trong khi đó, mặc dù có tác động đáng kể đến sức khỏe nhưng vẫn còn nhiều quốc gia/khu vực thiếu hướng dẫn hoặc chính sách giải quyết những vấn đề biến đổi khí hậu.

Theo bà Camilla Corte - thành viên dự án Tác động của biến đổi khí hậu đến sức khỏe, bà Vanessa Racloz, bà Annika Grean - Nhóm Khí hậu và Sức khỏe, Diễn đàn Kinh tế Thế giới, biến đổi khí hậu tác động trực tiếp đến sức khỏe con người bằng cách gây ra/làm xấu đi tình trạng sức khỏe hoặc gián tiếp bằng cách ảnh hưởng đến các khía cạnh kinh tế/xã hội.

Để đánh giá tác động của biến đổi khí hậu tới sức khỏe, nhóm Khí hậu và Sức khỏe – Diễn đàn Kinh tế Thế giới, đã phối hợp với LEK Consulting thực hiện các nghiên cứu đánh giá và định hướng giải quyết tác động của biến đổi khí hậu đối với sức khỏe. Nghiên cứu này cũng có được sự hợp tác của các bên liên quan trong ngành, trong đó, bước đi đầu tiên là hướng tới các khu vực y tế bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu, tăng cường hướng dẫn về cách tối ưu hóa khả năng phục hồi của cơ sở hạ tầng và dịch vụ chăm sóc sức khỏe - chìa khóa để cải thiện kết quả sức khỏe tổng thể.

Trong khi lĩnh vực chăm sóc sức khỏe có vai trò đặc biệt quan trọng thì các lĩnh vực khác - bao gồm năng lượng, giao thông, nước và vệ sinh, nông nghiệp và hệ thống thực phẩm - cũng là những lĩnh vực đóng góp quan trọng trong việc tăng cường khả năng phục hồi. Tất cả các lĩnh vực đều có thể được hưởng lợi từ những cải tiến trong thực tiễn, bằng cách hạn chế các rào cản như các vấn đề về chuỗi cung ứng hoặc tổn thất năng suất, và góp phần tổng thể nâng cao sức khỏe con người.

Thông qua việc xem xét tài liệu toàn diện, một nhóm các lĩnh vực y tế đã được xác định là vị trí mà biến đổi khí hậu có nhiều khả năng gây hại nhất, với những hậu quả nghiêm trọng. Các tài liệu được xem xét được xuất bản bởi các tổ chức quan trọng, chẳng hạn như Tổ chức Y tế Thế giới, Tổ chức Khí tượng Thế giới, Ngân hàng Thế giới, Liên hợp quốc, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), Công ước Bảo vệ Thực vật Quốc tế (IPPC) và Liên minh Sức khỏe Hành tinh. Bằng chứng được thu thập từ cơ sở dữ liệu như PubMed, Viện Khoa học Sức khỏe Môi trường Quốc gia và các ấn phẩm được đăng trên trang web của hơn 60 tổ chức hàng đầu tập trung vào khí hậu và sức khỏe. Khoảng 13.000 tài liệu đã được xác định trong quá trình tìm kiếm.

Hai hình dưới đây cho thấy các vấn đề về biến đổi khí hậu nặng nề nhất cũng như các tác động của chúng đối với các khu vực trên thế giới.

Nhìn chung, sự phân bổ nhất quán giữa các khu vực địa lý, như chủ đề thực phẩm và nước uống ở Châu Phi, sinh thái vector ở Nam Mỹ và thời tiết cực đoan ở Châu Á và Châu Đại Dương lại cao hơn mức trung bình. Những phát hiện này cho thấy sự liên quan và tầm quan trọng của những thách thức cụ thể về biến đổi khí hậu mà mỗi khu vực phải đối mặt và cung cấp thông tin cho việc phát triển và hành động hướng dẫn có mục tiêu.

Tất cả các bằng chứng được phân loại là “có thể hành động” và “không thể hành động”; theo đó bằng chứng có thể hành động sẽ cung cấp hướng dẫn về cách giải quyết tác động của biến đổi khí hậu đối với sức khỏe. Trong số 13.000 tài liệu liên quan, khoảng 40% cung cấp hướng dẫn cho khu vực công hoặc tư nhân.

Nghiên cứu đã xác định năm lĩnh vực “chưa được đáp ứng” thiếu hướng dẫn đầy đủ và cần được quan tâm nhiều hơn, cũng như năm lĩnh vực “chủ đề nóng” mà những nỗ lực hiện tại cần tiếp tục, do tác động lớn của biến đổi khí hậu đối với các lĩnh vực này. Các lĩnh vực đặc biệt nổi bật bao gồm việc thiếu hướng dẫn về việc giảm tác động của các hiện tượng thời tiết cực đoan, chất lượng và tính sẵn có của thực phẩm và nước, cũng như sự gia tăng bệnh truyền lên cơ sở hạ tầng và dịch vụ chăm sóc sức khỏe, cũng như những nỗ lực liên tục nhằm giảm thiểu tác động của khí hậu.

Trong khi lĩnh vực chăm sóc sức khỏe có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc giải quyết các lĩnh vực này thì các lĩnh vực khác cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ thay đổi. Đối với các doanh nghiệp, biến đổi khí hậu có tác động đến chuỗi cung ứng và năng suất, đồng thời cũng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, hoạt động và tài chính của lực lượng lao động. Để cải thiện kết quả cho cả doanh nghiệp và sức khỏe người dân, các biện pháp can thiệp hiệu quả và khả thi cho tất cả các loại ngành cũng như sự hợp tác của nhiều bên liên quan là rất quan trọng.

Các hiện tượng thời tiết cực đoan có thể trở thành rủi ro toàn cầu lớn nhất trong thập kỷ tới, theo báo cáo mới của Diễn đàn Kinh tế Thế giới. Nhiệt độ tăng và các hiện tượng thời tiết cực đoan sẽ làm trầm trọng thêm các bệnh truyền nhiễm và tim mạch, các vấn đề về hô hấp và các vấn đề sức khỏe khác, khiến các cộng đồng dễ bị tổn thương bị ảnh hưởng nhiều hơn.

Báo cáo đánh giá các tác động của biến đổi khí hậu đến sức khỏe con người phân tích các sự kiện do khí hậu gây ra bao gồm lũ lụt, hạn hán, sóng nhiệt, bão nhiệt đới, cháy rừng và mực nước biển dâng cao, về tác động trực tiếp và gián tiếp của chúng đối với sức khỏe. Nó cũng nhấn mạnh rằng các vấn đề sức khỏe liên quan đến biến đổi khí hậu sẽ ảnh hưởng không tương xứng đến các cộng đồng vốn đã dễ bị tổn thương, bao gồm phụ nữ, trẻ em, người già và nhóm thu nhập thấp, đặc biệt là ở các nền kinh tế đang phát triển ở Châu Phi và Nam Á. Ở đây, những bất bình đẳng về sức khỏe hiện có như hạn chế về nguồn lực, cơ sở hạ tầng không đầy đủ và thiếu thiết bị y tế sẽ càng trở nên trầm trọng hơn do tác động của biến đổi khí hậu.

Dưới đây là ba rủi ro khí hậu nghiêm trọng nhất đối với sức khỏe toàn cầu.

Lũ lụt gây ra nguy cơ cấp tính cao nhất về tử vong do khí hậu. Khi nhiệt độ nước biển tăng lên, lượng nước bốc hơi tăng lên và khiến băng ở hai cực tan nhanh hơn, làm tăng tổng lượng mưa và làm tăng mực nước ngầm. Các khu vực ven biển đặc biệt phải đối mặt với nguy cơ lũ lụt khi mực nước biển dâng cao, với tình trạng lũ lụt do thủy triều hiện xảy ra thường xuyên gấp 10 lần so với 50 năm trước.

Bên cạnh các trường hợp tử vong và thương tích, tình trạng ứ đọng nước sau lũ lụt còn khuyến khích sự gia tăng các bệnh lây truyền qua đường nước và vật truyền bệnh (những bệnh lây truyền qua các sinh vật sống, chẳng hạn như bệnh sốt rét). Thiệt hại về cơ sở hạ tầng và cây trồng có thể dẫn đến mất an ninh lương thực và suy dinh dưỡng. Ngoài ra, lũ lụt có thể ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe tinh thần của người dân khi họ phải đối mặt với tình trạng mất nhà cửa và sinh kế.

Các dự báo toàn cầu cho thấy các khu vực xích đạo ở Nam Mỹ, Trung Phi và các khu vực ven biển ở Đông Nam Á có thể bị ảnh hưởng nặng nề nhất do mực nước lũ dâng cao vào năm 2050.

Hạn hán – thời gian kéo dài với lượng mưa rất thấp hoặc không mưa – là nguyên nhân gây tử vong cao thứ hai. Đến năm 2050, chúng dự kiến sẽ gây ra cái chết cho 3,2 triệu người.

Trong khi chúng ta có thể liên tưởng hạn hán với các khu vực như Châu Phi – nơi 40 triệu người phải chịu tác động của hạn hán – hạn hán cũng ngày càng được cảm nhận rõ ràng ở các khu vực ôn đới hơn trên thế giới. Gần 40% dân số lục địa Mỹ và gần 1/5 người dân ở châu Âu phải đối mặt với hạn hán.

Chất lượng và nguồn nước giảm, suy thoái đất là hậu quả trực tiếp của hạn hán. Chúng có thể dẫn đến các trường hợp như nồng độ bụi cao hơn, có thể dẫn đến sự gia tăng các bệnh về đường hô hấp. Đồng thời sẽ ảnh hưởng đến cả an ninh lương thực và vệ sinh môi trường, có thể dẫn đến suy dinh dưỡng và tạo điều kiện lây lan các bệnh truyền nhiễm. Hạn hán cũng gây rủi ro cho sinh kế, cùng với các vấn đề về sức khỏe tâm thần làm tăng thêm các tác động đến sức khỏe.

Các khu vực có nguy cơ hạn hán cao trong tương lai là phía Tây nước Mỹ, Tây Nam Nam Mỹ, khu vực Địa Trung Hải và Tây Nam châu Phi. Theo Hệ thống Thông tin Hạn hán của Hiệp hội Khí quyển và Đại dương Quốc gia (NOAA), nhiều khu vực trong số này đang có lượng mưa giảm và mực nước ngầm thấp hơn.

Sóng nhiệt là những khoảng thời gian kéo dài với nhiệt độ và độ ẩm khắc nghiệt. Báo cáo cho thấy những tổn thất này có tác động kinh tế lớn nhất, ước tính khoảng 7.100 tỷ USD vào năm 2050. Những tổn thất này chủ yếu là do mất năng suất.

Sóng nhiệt ngày càng phổ biến trên toàn cầu, ảnh hưởng đến hệ thống làm mát của cơ thể. Nắng nóng kéo dài có thể dẫn đến vô số vấn đề sức khỏe, bao gồm kiệt sức vì nóng và mất cân bằng điện giải. Một số hậu quả này có thể đe dọa đến tính mạng, đặc biệt ở những người dễ bị tổn thương, khi cơ thể bị căng thẳng thêm có thể dẫn đến đau tim hoặc đột quỵ. Những người dân nghèo hơn bị ảnh hưởng không tương xứng, ví dụ như ở những nơi bị hạn chế tiếp cận với nước ngọt và điều hòa không khí. Ở góc độ kinh tế, sóng nhiệt ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và năng suất lao động, đặc biệt là ở những ngành nghề đặc biệt tiếp xúc với nắng nóng như công nhân nông nghiệp hay xây dựng.

Đến năm 2050, các đợt nắng nóng được dự báo sẽ gây ra gần 1,6 triệu ca tử vong - chủ yếu ở các khu vực có nguy cơ cao nhất, bao gồm Mỹ, Trung Mỹ, Nam và Tây Phi, Trung Đông, Ấn Độ, Đông Nam Á và Bắc Australia. Những khu vực này có thể thấy mức độ tiếp xúc với nhiệt tăng lên từ 12 đến 38 lần, trong đó tốc độ đô thị hóa ngày càng tăng là một yếu tố góp phần quan trọng.

Về cốt lõi, biến đổi khí hậu cũng là một vấn đề sức khỏe: từ không khí chúng ta hít thở đến thực phẩm chúng ta ăn, sức khỏe của hành tinh về cơ bản có liên quan đến sức khỏe của chính chúng ta. Khi biến đổi khí hậu trở nên tồi tệ hơn, sức khỏe con người cũng vậy. Và khi thời tiết trở nên khó lường hơn và hệ sinh thái thay đổi, nó sẽ tạo ra và làm trầm trọng thêm các tình huống khẩn cấp cấp tính. Sức khỏe tâm thần, bệnh tật lây lan… đều có nguy cơ trở nên tồi tệ hơn nếu chúng ta không giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu.

Theo bà Vanessa Kerry - Đồng sáng lập và Giám đốc điều hành của Seed Global Health, đồng thời là Đặc phái viên về Biến đổi Khí hậu và Sức khỏe tại Tổ chức Y tế Thế giới, cho dù dịch bệnh chỉ xảy ra ở một địa phương cũng có thể nghiêm túc chứng minh mối liên hệ giữa biến đổi khí hậu và tình trạng sức khỏe kém trên quy mô toàn cầu. Bà đã chia sẻ về những điều bà chứng kiến trong quá trình làm việc của mình.

“Chúng tôi đã chứng kiến ở Malawi, một quốc gia mà tôi đã ở 13 năm, và chúng tôi đã giúp họ ứng phó với đợt bùng phát dịch tả dài nhất và tồi tệ nhất từng xảy ra. Trường học đóng cửa, doanh nghiệp đóng cửa, hàng chục nghìn người mắc bệnh và hàng nghìn người chết.” Bà giải thích rằng điều này “tất cả là do biến đổi khí hậu” - những cơn bão nhiệt đới, trầm trọng hơn do biến đổi khí hậu, quét qua miền nam châu Phi đã làm tổn hại đến nguồn cung cấp nước, làm tăng nguy cơ lây nhiễm dịch tả. Bà Kerry cho biết thêm, chủng dịch tả đó cũng giống như chủng bệnh tả được tìm thấy trong lũ lụt ở Pakistan vào năm 2021, điều này nhắc lại bản chất xuyên quốc gia của vấn đề biến đổi khí hậu: “Như vậy các dịch bệnh và biến đổi khí hậu không có biên giới.”

Tiến sĩ Jemilah Mahmood - Giám đốc Điều hành Trung tâm Sức khỏe hành tinh Sunway tại Đại học Sunway của Malaysia, cho biết sự kết hợp đáng tiếc giữa khí hậu và sức khỏe đặc biệt gay gắt ở châu Á.

“Châu Á là trung tâm của thảm họa”, Mahmood nói. "Tất cả các thảm họa khí hậu mà bạn sắp chứng kiến đều sẽ xảy ra ở châu Á. Bất kỳ đợt bùng phát bệnh truyền nhiễm nào - rất nhiều trong số đó cũng xuất phát từ châu Á."

Đối với Mahmood, cần có sự hợp tác tại cộng đồng, với các nguồn lực địa phương để phát triển các giải pháp phù hợp. Cô chia sẻ về sự hợp tác của Health in Harmony ở Indonesia với Alam Sehat Lestari, người đã làm việc với các cộng đồng địa phương bị buộc phải phá rừng để chi trả cho việc chăm sóc sức khỏe. Bây giờ, sau khi được cung cấp nguồn lực cho một trạm y tế, thay vì chặt phá rừng, họ lại bảo vệ chúng. Sức khỏe kém đã gây ra nạn phá rừng.

Health In Harmony ngày nay làm việc với 135.000 người bản địa, truyền thống và người dân rừng nhiệt đới, cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe để đổi lấy hàng hóa như hàng thủ công hoặc thậm chí là lao động, đồng thời bảo vệ hơn 8,8 triệu ha rừng nhiệt đới.

Đối với Mahmood, đây là bằng chứng cho thấy mỗi liên hệ giữa biến đối khí hậu với sức khỏe này có thể bị phá vỡ: “Họ đã ngừng nạn phá rừng và họ nhận thấy rằng họ có các phương tiện sinh kế kinh tế khác. Gia đình họ đều khỏe mạnh. Đó là điều mọi người mong muốn cuối cùng.”

John Balbus, Giám đốc Văn phòng Biến đổi Khí hậu và Công bằng Y tế, Phó Trợ lý Bộ trưởng về Biến đổi Khí hậu và Công bằng Y tế tại Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ, cho biết các giải pháp dựa vào cộng đồng cũng giúp chống lại sự tuyệt vọng mà chúng ta thấy từ các tác nhân gây căng thẳng về khí hậu.

Ông nói: “Đây không chỉ là vấn đề sức khỏe thể chất mà còn là vấn đề sức khỏe thể chất và tinh thần. Và chúng ta phải cùng nhau giải quyết hai vấn đề đó. Và vì vậy chúng tôi đang nghiên cứu các giải pháp dựa vào cộng đồng để không chỉ cung cấp dịch vụ mà còn mang lại hy vọng cho những người trẻ tuổi."