Nguy cơ ô nhiễm trong gian bếp

Bếp nấu có thể là nguồn phát tán ô nhiễm không khí

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện có khoảng 2,1 tỷ người trên thế giới - tức gần 1/3 dân số toàn cầu, đang sử dụng các phương pháp nấu ăn có nguy cơ gây hại cho sức khỏe. Việc tiếp xúc với ô nhiễm không khí trong không gian sống, đặc biệt trong bếp, có mối liên quan chặt chẽ đến các bệnh lý nghiêm trọng như đột quỵ, bệnh tim mạch, ung thư phổi và các vấn đề hô hấp mạn tính như hen suyễn hay bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD).

Nguồn gốc của nguy cơ này không đến từ một yếu tố đơn lẻ, mà là sự kết hợp của nhiều thành phần: từ loại nhiên liệu, thiết bị nấu, phương pháp chế biến, khả năng thông gió, cho đến chính nguyên liệu thực phẩm được sử dụng. Dưới đây là những chất ô nhiễm điển hình có thể sinh ra trong quá trình nấu nướng, và những giải pháp thiết thực để bảo vệ chất lượng không khí trong nhà.

Những chất ô nhiễm thường gặp trong gian bếp

Theo các tài liệu chuyên môn, bất kỳ hình thức nấu nướng nào - dù đơn giản hay phức tạp - đều có khả năng tạo ra bụi mịn (particulate matter - PM), vốn là những hạt rất nhỏ bay lơ lửng trong không khí. Khi hít vào sâu trong phổi, chúng có thể đi đến tận các phế nang - nơi diễn ra quá trình trao đổi oxy vào máu. Sự tích tụ bụi mịn tại đây lâu ngày sẽ gây kích ứng, giãn phế nang và làm suy giảm chức năng hô hấp.

Không chỉ dừng lại ở bụi mịn, quá trình nấu nướng còn sinh ra nhiều hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC), như carbon monoxide (CO) và nitrogen oxide (NOx). Đặc biệt, những phương pháp như nướng lâu trên lửa ở nhiệt độ cao, để cháy xém thực phẩm - có thể tạo ra formaldehyde, một hợp chất được có khả năng gây ung thư.

Trong số các khí độc, CO là một trong những loại nguy hiểm nhất. Khí này hoàn toàn không màu, không mùi, không vị, khiến việc nhận biết bằng giác quan gần như không thể. Theo Hiệp hội Phổi Mỹ (American Lung Association - ALA) bếp điện gần như không phát sinh CO; nhưng bếp gas, đặc biệt là loại cũ, thiếu bảo trì, lại dễ sinh khí này do quá trình đốt cháy. Nếu hệ thống thông gió không tốt, CO sẽ tích tụ trong không khí, gây ra các triệu chứng từ nhẹ như đau đầu, chóng mặt, buồn nôn; đến nghiêm trọng như lú lẫn, ngất xỉu, thậm chí tử vong do thiếu oxy.

NOx cũng là nhóm khí độc có thể phát sinh từ nhiều nguồn, song trong nhà, nồng độ thường tăng cao khi sử dụng bếp gas. Tiếp xúc lâu dài với NOx có thể dẫn đến viêm phế quản mạn tính, làm nặng thêm tình trạng hen suyễn và ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng hô hấp, đặc biệt ở trẻ nhỏ và những người có cơ địa nhạy cảm.

Vì sao nấu nướng lại gây ô nhiễm không khí trong nhà?

3 yếu tố chính quyết định mức độ chất ô nhiễm phát sinh trong quá trình nấu ăn gồm: thiết bị nấu, phương pháp chế biến và nguyên liệu thực phẩm.

1. Thiết bị nấu nướng

Loại thiết bị sử dụng có vai trò then chốt. Bếp nấu bằng nhiên liệu như bếp gas, có thể phát sinh nhiều bụi mịn và chất độc hơn bếp điện. Đặc biệt, các bếp gas không có hệ thống hút khí thải ra ngoài - được xem là một trong những nguồn tạo bụi mịn lớn nhất trong không gian sống.

Tuy nhiên, không nên cho rằng chuyển sang bếp điện là giải pháp toàn diện. Dù sử dụng thiết bị nào, một hệ thống thông gió hiệu quả vẫn là yếu tố bắt buộc để kiểm soát chất lượng không khí trong nhà.

2. Phương pháp chế biến

Cách nấu cũng ảnh hưởng đáng kể vào việc làm tăng (hoặc giảm) ô nhiễm. Nhiệt độ cao và thời gian nấu dài sẽ khiến nhiều bụi mịn và hợp chất độc hại phát tán vào không khí hơn.

Các phương pháp như rán, chiên ngập dầu hay nướng áp chảo thường đốt nóng dầu mỡ ở nhiệt độ rất cao, tạo điều kiện cho VOC và bụi mịn phát sinh nhiều. Trong khi đó, các phương pháp như luộc hay hấp lại ít gây ô nhiễm hơn, cho thấy việc thay đổi cách chế biến cũng có thể mang lại hiệu quả bảo vệ sức khỏe đáng kể.

3. Loại thực phẩm và gia vị

Không chỉ thiết bị và cách nấu, nguyên liệu thực phẩm cũng là một yếu tố không thể bỏ qua. Theo ALA, thực phẩm từ thịt, đặc biệt là loại nhiều mỡ, thường tạo ra nhiều bụi mịn hơn so với rau củ khi chế biến - nhất là dưới hình thức chiên, nướng.

Ngoài ra, một số loại dầu ăn và gia vị khi bị đun nóng có thể giải phóng các hợp chất hóa học vào không khí, không chỉ làm tăng nồng độ bụi, mà còn có khả năng phản ứng với các chất khác trong môi trường bếp, khiến chất lượng không khí càng thêm suy giảm.

Làm sao để giảm ô nhiễm do nấu nướng?

Nhằm hạn chế tối đa khí độc và bụi mịn trong gian bếp, các chuyên gia khuyến nghị 5 giải pháp đơn giản nhưng hiệu quả:

1. Ưu tiên dùng bếp điện hoặc bếp đối lưu để hạn chế tích tụ ô nhiễm.

2. Đảm bảo thông gió hiệu quả. Luôn sử dụng quạt hút hoặc máy hút mùi mỗi khi nấu ăn. Nếu không có thiết bị hỗ trợ, mở cửa sổ cũng giúp giảm phần nào nồng độ khí độc và bụi trong phòng bếp, góp phần bảo vệ sức khỏe.

3. Với các món cần nhiệt độ cao như nướng, quay, nên thực hiện ngoài trời để tránh tích tụ khói và khí độc trong nhà.

4. Ngoài chuông báo khói, các gia đình nên cân nhắc lắp thêm máy cảnh báo khí CO ở mỗi tầng. Thiết bị này giúp phát hiện khí độc vô hình, góp phần ngăn chặn rủi ro kịp thời. Lưu ý, đặt thiết bị cách bếp gas ít nhất 4,5m. Hiện nay còn có các máy theo dõi chất lượng không khí tích hợp nhiều chức năng, như đo độ ẩm, nồng độ PM và VOC cùng lúc.

5. Một trong những lưu ý quan trọng là đảm bảo khoảng cách hợp lý giữa bếp và máy hút mùi, để thiết bị có thể hút khói và khí thải hiệu quả nhất. Bạn có thể tham khảo khoảng cách khuyến nghị theo từng loại máy như sau:

(Nguồn: bepthaison.vn)

Ngoài ra, nếu có thể, bạn nên đậy nắp nồi/chảo khi nấu để hạn chế hơi và khói lan ra ngoài. Tránh để thức ăn bị cháy khét vì có thể sinh ra hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC) có hại cho sức khỏe. Đừng quên lau sạch bề mặt bếp sau mỗi lần nấu để tránh dầu mỡ và cặn thức ăn bị đốt lại, tiếp tục phát sinh khí độc trong lần sử dụng tiếp theo.

 

Ô nhiễm không khí ảnh hưởng thế nào đến não bộ?

Cảnh báo ô nhiễm không khí từ sản phẩm có mùi thơm

Ô nhiễm không khí trong nhà: Nguyên nhân và cách xử lý hiệu quả

Ô nhiễm không khí ảnh hưởng đến sức khỏe tim mạch ra sao?