Những số liệu được công bố về căn bệnh ung thư trong Báo cáo thực trạng y tế và chăm sóc sức khỏe toàn cầu của Diễn đàn Kinh tế thế giới cho thấy, ung thư và các bệnh không lây nhiễm đang là nguyên nhân dẫn tới 41 triệu ca tử vong trên toàn cầu mỗi năm. Chế độ dinh dưỡng, lối sống thiếu vận động đang góp phần làm tăng nặng tình trạng này.

Tháng 7/2023, tờ Financial Times của Vương quốc Anh đã đăng tải và phân tích các dữ liệu của một nghiên cứu do Viện Đo lường và Đánh giá sức khỏe – Trường Y, Đại học Washington (Mỹ) công bố. Nghiên cứu này đã chỉ ra tỷ lệ được chẩn đoán ung thư của nhóm người từ 20-34 tuổi đang tăng cao sau 3 thập kỷ, trong khi đó, số ca ung thư của những người trên 75 tuổi lại giảm kể từ năm 2005.

Bên cạnh những vấn đề về sức khỏe cá nhân, việc khởi phát ung thư sớm còn có những tác động không nhỏ tới nền kinh tế. Ước tính, chi phí toàn cầu dành cho điều trị ung thư từ năm 2020 đến năm 2050 là 25.200 tỷ USD (chi phí tính theo giá cố định năm 2017). Con số này “tương đương với 0,55% tổng sản phẩm quốc nội toàn cầu”.

Theo phân tích của Financial Times và một số nghiên cứu gần đây, mặc dù chế độ dinh dưỡng, lỗi sống ít vận động, các yếu tố rủi ro môi trường là nguyên nhân góp phần khởi phát bệnh tật được phát hiện từ rất sớm, nhưng, những con số thống kê gần đây cho thấy, tình trạng này ngày càng tăng.

Ngay từ những năm 1950-1960, các nhà nhiên cứu đã chỉ ra rằng lối sống phương tây (bao gồm: ăn nhiều thức ăn nhanh, lười vận động, hút thuốc lá, uống nhiều rượu) sẽ khiến cho những đứa trẻ sinh ra trong giai đoạn sau đó phải đối mặt với nhiều bệnh mạn tính, điều mà các nhà khoa học gọi là “hiệu ứng đoàn hệ sinh” – mỗi thế hệ kế tiếp có nguy cơ phát triển ung thư cao hơn.

Shuji Ogino - Giáo sư Bệnh học và Dịch tễ học tại trường Hardvard Chan (Hardvard T.H Chan School of public health) và trường Y Harvard, cho biết: “Những người sinh năm 1960 có nguy cơ mắc bệnh ung thư cao hơn trước khi bước sang tuổi 50 so với những người sinh năm 1950 và chúng tôi dự đoán rằng mức độ rủi ro này sẽ tiếp tục tăng trong các thế hệ tiếp theo”. Giáo sư Shuiji Ogino là đồng tác giả của một nghiên cứu đột phá về bệnh ung thư khởi phát sớm.

Giáo sư Ogino và các đồng nghiệp đã phân tích dữ liệu toàn cầu về 14 loại ung thư đang trở nên phổ biến hơn ở người trẻ tuổi. Các yếu tố nguy cơ có thể gây ra bệnh ung thư khởi phát sớm được xác định là thực phẩm chế biến sẵn, đồ uống có đường và bia rượu.

Ở Mỹ, hơn 60% lượng calo ăn vào hiện nay là thực phẩm siêu chế biến, trong khi ở Anh là 57%, cao nhất ở châu Âu, theo Giáo sư Tim Spector và Tiến sĩ Chris van Tulleken, chuyên gia về tác động của thực phẩm siêu chế biến đối với sức khỏe của hệ vi sinh vật đường ruột. Hệ vi sinh vật đường ruột giúp sản xuất vitamin, điều chỉnh hệ thống miễn dịch và giúp tiêu hóa thức ăn.

Theo nghiên cứu của giáo sư Ogino, một hệ vi sinh vật không khỏe mạnh chịu tác động bởi chế độ ăn uống, lối sống và sử dụng kháng sinh - như “một tác nhân đáng chú ý khác dẫn đến sự phát triển của khối u”. Người ta phát hiện ra rằng trong số 14 bệnh ung thư khởi phát sớm, có 8 bệnh liên quan đến hệ tiêu hóa, “cho thấy tầm quan trọng gây bệnh của cả hệ vi sinh vật đường ruột”.

Theo phân tích của Financial Times, khi các nước đang phát triển bắt kịp sự giàu có, họ cũng có xu hướng mô phỏng chế độ ăn uống và lối sống kiểu phương Tây – điều này dẫn đến tỷ lệ ung thư gia tăng ở những người dưới 50 tuổi. Người ta phát hiện ra rằng từ năm 1990 đến năm 2019, tỷ lệ ung thư ở những người từ 15 đến 39 tuổi tăng nhanh hơn đáng kể ở các nước có thu nhập trung bình cao - như Brazil, Nga, Trung Quốc và Nam Phi, so với các nước có thu nhập cao: 53% so với 19%.

Theo nhóm nghiên cứu của Giáo sư Ogino, nếu không có sự can thiệp và biện pháp phòng ngừa kịp thời thì thế hệ tương lai - nhóm thanh niên hiện tại, sẽ phải “gánh chịu hậu quả”. Họ sẽ có nguy cơ khởi phát bệnh ung thư sớm hơn, nguy cơ ung thư cao so với thế hệ trung niên và cao tuổi.

Theo giáo sư Ogino, bên cạnh việc nâng cao nhận thức về lợi ích của lối sống, chế độ ăn uống lành mạnh trong cộng đồng, cần có các biện pháp can thiệp liên quan đến chính sách. Ví như các quy định chặt chẽ hơn đối với thuốc lá, rượu bia, thực phẩm chế biến sẵn – những yếu tố đã được xác định có thể dẫn tới ung thư.

Một giải pháp khác cũng được các chuyên gia đưa ra là ứng dụng AI trong phát hiện sớm và điều trị bệnh ung thư. Thực tế, ứng dụng của AI trong chăm sóc sức khỏe ngày càng tăng. Trong một cuộc khảo sát năm 2022 với các nhà điều hành dịch vụ chăm sóc sức khỏe ở Hoa Kỳ, 59% cho biết việc triển khai AI và học máy là “rất hiệu quả” hoặc “thường hiệu quả” trong việc cải thiện kết quả lâm sàng. Ví dụ, nó ngày càng được sử dụng để phát hiện các bệnh như ung thư một cách chính xác hơn và ở giai đoạn sớm hơn. Có bằng chứng cho thấy AI có thể tăng tốc độ xem xét ảnh chụp X-quang tuyến vú lên gấp 30 lần với độ chính xác 99%. Điều này có nghĩa là cần ít sinh thiết hơn, mang lại lợi ích cho cả bệnh nhân và ngân sách chăm sóc sức khỏe kéo dài. AI cũng đang hỗ trợ các bác sĩ chẩn đoán, ra quyết định lâm sàng và điều trị.