Cây quen, thuốc quý: Bèo hoa dâu

Bèo hoa dâu còn được gọi là bèo dâu, dương xỉ nước...

Nguồn gốc và phân bố

Theo cuốn “Thực phẩm chức năng” (Nhà xuất bản Y học, 2019) - PGS.TS Trần Đáng, Chủ tịch Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam chủ biên, bèo hoa dâu thuộc họ Bèo dâu (Azollaceae); còn được gọi là bèo dâu, dương xỉ nước, bèo tấm dương xỉ, muỗi dương xỉ. 

Bèo hoa dâu có 2 loại là Arolla inbricate (Roxb.) Nakai và A. caroliana Willd, ở Việt Nam thường mọc lẫn với nhau. Loài thứ nhất có kích thước thường lớn hơn loài thứ 2.

Về nguồn gốc hiện chưa rõ, chỉ biết rằng chúng phân bố ở một số nước thuộc vùng Đông Á cho đến Đông Nam Á và Nam Á.

Đặc điểm thực vật

Bèo hoa dâu là loài thực vật thủy sinh có kích thước nhỏ. Thân rất ngắn, mang rễ dài thành sợi, không có rễ phụ; mỗi rễ có thể dài tới khoảng 5cm và luôn ngâm trong nước. Lá bèo rất nhỏ, chỉ từ 1-2mm, xếp sát nhau thành hàng. Cây sống nổi trên mặt nước ở các ao, hồ nước ngọt. Cây có khả năng sinh trưởng rất nhanh, tạo thành những mảng xanh hoặc đỏ tía phủ kín mặt nước.

Cây cộng sinh với vi khuẩn lam Anabaena azollae ở phần rễ, có khả năng cố định nitơ từ không khí. Nhờ đặc điểm này, bèo hoa dâu tạo nên nguồn phân hữu cơ giàu đạm, được xem là “phân xanh” quan trọng cho canh tác lúa nước.

Bộ phận dùng

Toàn cây bèo hoa dâu đều có thể được sử dụng để làm dược liệu.

Một số cách sử dụng làm dược liệu

Rửa sạch giã lấy nước uống hoặc sao khô sắc lấy nước uống kết hợp một số thảo dược khác. Sao khô xay mịn thành bột và trộn làm mặt nạ hoặc giã nát đắp trực tiếp.  

Hoạt chất

Theo cuốn “Thực phẩm chức năng”, bèo hoa dâu được ghi nhận là loại dược liệu giàu dưỡng chất:

- Protein: 25-30%

- Đã xác định được 18 acid amin, trong đó nhiều nhất là glutamic, acid aspartic, leucin, arginin; ít nhất là methionin, tryptophan, cystein

- Vitamin: A, B, C, E

- Khoáng chất: Ca, Cu, Zn, Fe, Mg, K, Na…

- Các hoạt chất sinh học: β-caroten, polyphenols, flavonoids, polysaccharides, steroids

- Chlorophyll (chất diệp lục)

- Chất xơ thực vật

Ngoài ra, hệ tảo cộng sinh trên bèo hoa dâu cũng rất giàu dưỡng chất có lợi:

- Protein và acid amin

- Lipid chứa các acid béo không no quan trọng: acid linoleic, acid linolenic, EPA, DHA, AA

- Glucid: polysaccharides, chất xơ, β-glucan

- Nhiều loại vitamin và khoáng chất

- Các hoạt chất sinh học như chlorophyll, polyphenol, steroids, phycocyanin…

Tác dụng dược lý

Theo y học hiện đại

1. Cung cấp dinh dưỡng, tăng cường thể trạng

Thành phần protein, acid amin, vitamin, khoáng chất phong phú - có khả năng bổ sung dinh dưỡng, hỗ trợ nâng cao thể trạng.

2. Tăng cường miễn dịch

Các polysaccharides, β-glucan và nhiều hoạt chất sinh học khác có trong bèo hoa dâu được ghi nhận giúp tăng cường miễn dịch, hỗ trợ hệ thống phòng vệ của cơ thể hoạt động hiệu quả hơn.

3. Hỗ trợ điều trị ung thư và vô sinh nam (Mediphylamin)

Từ bèo hoa dâu (Azolla microphylla), các nhà khoa học đã chiết xuất và bào chế thuốc Mediphylamin (Công ty Cổ phần Dược Trung Ương Mediplantex sản xuất). Kết quả nghiên cứu trong khoảng 20 năm (1987-2007) cho thấy thuốc có các tác dụng:

- Nâng cao thể trạng, cải thiện sức khỏe tổng quát, giảm cholesterol

- Tăng cường miễn dịch

- Hỗ trợ điều trị ung thư

- Phục hồi số lượng, chất lượng tinh trùng

4. Chống oxy hóa, chống viêm

Polyphenols, flavonoids, β-caroten trong bèo hoa dâu có tác dụng chống oxy hóa, giúp trung hòa các gốc tự do, từ đó góp phần làm chậm quá trình lão hóa tế bào và tham gia cơ chế chống viêm.

5. Giảm mỡ máu, phòng xơ vữa động mạch

Nhờ chứa nhóm hoạt chất polyphenol, bèo hoa dâu được ghi nhận có khả năng hỗ trợ giảm các chỉ số mỡ máu như cholesterol và triglycerid. Việc kiểm soát 2 chỉ số này giúp hạn chế nguy cơ hình thành mảng xơ vữa trong động mạch và giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch liên quan.

6. Hỗ trợ thải độc, tốt cho tiêu hóa

Dược liệu hỗ trợ hoạt động của hệ tiêu hóa, tăng khả năng thải độc cho cơ thể.

Theo Đông y

Bèo hoa dâu có vị cay, tính hàn. Trong dân gian, đây là dược liệu được dùng để hỗ trợ các trường hợp sốt, ho và bí tiểu tiện. Toàn cây có thể được dùng tươi hoặc khô.

Lưu ý khi sử dụng

Bèo hoa dâu chỉ nên dùng khi có hướng dẫn từ bác sĩ - tránh tự ý sử dụng. Nguồn dược liệu cần phải có nguồn gốc rõ ràng và phương pháp xử lý, bảo quản phải được đảm bảo đúng quy chuẩn để đảm bảo an toàn và hạn chế nhiễm khuẩn, nấm mốc. 

Thông tin về dược liệu chỉ mang tính tham khảo, trong mọi trường hợp, cần tham vấn ý kiến chuyên môn y tế trước khi sử dụng.

 

Cây quen, thuốc quý: Bạch truật!

Cây quen, thuốc quý: Bạch tật lê!

Cây quen, thuốc quý: Bách bệnh!

Cây quen, thuốc quý: Bạc hà!