Giải Nobel Y sinh 2025 mở ra kỷ nguyên mới cho miễn dịch học

Ba nhà khoa học giành giải Nobel Y sinh 2025 - Ảnh: Nobel Prize.

Theo The Guardian, ngày 6/10, hội đồng Nobel tại Viện Karolinska (Thụy Điển) vừa công bố 3 nhà khoa học: Mary E. Brunkow (Viện Sinh học Hệ thống ở Seattle, Mỹ), Fred Ramsdell (Công ty công nghệ sinh học Sonoma Biotherapeutics, San Francisco, Mỹ) và Shimon Sakaguchi (Đại học Osaka, Nhật Bản) đã được trao Giải Nobel Y sinh năm 2025 nhờ những phát hiện mang tính đột phá về “cơ chế dung nạp miễn dịch ngoại biên” - nền tảng giúp hệ miễn dịch nhận biết và tránh tấn công chính cơ thể con người. Giá trị giải thưởng 11 triệu krona Thụy Điển (gần 1,2 triệu USD), được chia đều cho những người đoạt giải.

Công trình của họ mở ra hướng đi quan trọng trong việc hiểu rõ cách hệ miễn dịch duy trì sự cân bằng giữa bảo vệ cơ thể và ngăn ngừa các phản ứng tự miễn - yếu tố then chốt trong điều trị nhiều bệnh lý mạn tính và rối loạn miễn dịch.

Theo đó, giải thưởng Nobel Y sinh năm nay tôn vinh khám phá nền tảng về tế bào T, một loại bạch cầu đóng vai trò chủ chốt trong hệ miễn dịch. Tế bào T được sản sinh trong tủy xương, có nhiệm vụ phát hiện và tiêu diệt các tế bào bị nhiễm khuẩn hoặc ung thư.

Theo các nhà khoa học, hệ miễn dịch có nhiệm vụ bảo vệ cơ thể bằng cách phát hiện và loại trừ các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, virus, hay thậm chí cả tế bào ung thư. Tuy nhiên, giống như một "con dao hai lưỡi", các phản ứng viêm nhằm tiêu diệt vi khuẩn nếu không được kiểm soát có thể dẫn đến bệnh tự miễn, trong khi các phản ứng tiêu diệt tế bào ung thư nếu vượt ngoài tầm kiểm soát lại có thể gây tổn hại đến các tế bào khỏe mạnh.

Và trọng tâm trong nghiên cứu của ba nhà khoa học là những khám phá về tế bào T, tế bào bạch cầu chống lại nhiễm trùng trong cơ thể. Họ đã xác định được một nhóm tế bào, tế bào T điều hòa và các gene kiểm soát chúng. Nhờ đó, họ đã trả lời những câu hỏi sinh học "hóc búa": Làm thế nào hệ thống miễn dịch biết cách tránh tấn công các tế bào khỏe mạnh của cơ thể?

Các nghiên cứu từ những năm 1980 cũng cho thấy, mỗi tế bào T được tạo ra trong tuyến ức mang một thụ thể đặc trưng (TCR). Các thụ thể này hình thành thông qua sự tái tổ hợp ngẫu nhiên của các đoạn gene, tạo ra vô số tổ hợp khác nhau. Chính sự ngẫu nhiên này khiến một số tế bào T có thể nhận diện và tấn công nhầm các thành phần của cơ thể.

"Những khám phá của họ có ý nghĩa quyết định đối với sự hiểu biết của chúng ta về cách thức hoạt động của hệ miễn dịch và lý do không phải ai trong chúng ta cũng mắc các bệnh tự miễn nghiêm trọng", Chủ tịch Ủy ban Nobel Olle Kämpe tuyên bố.

Giáo sư Adrian Liston đến từ Đại học Cambridge, nhận định: "Về cơ bản, chúng là những chiếc phanh của hệ thống miễn dịch", theo The Guardian.

Chính nhà miễn dịch học Nhật Bản Shimon Sakaguchi là người phát hiện ra cơ chế tự dung nạp thứ hai khi ông chứng minh được rằng những tế bào T gây hại có thể bị “vô hiệu hóa” bởi các tế bào T trưởng thành mang protein CD25 trên bề mặt — được gọi là tế bào T điều hòa (regulatory T-cells).

Sau đó, hai nhà khoa học Mỹ Mary E. Brunkow và Fred Ramsdell đã phát hiện ra rằng, những con chuột mắc bệnh tự miễn nặng, gọi là scurfy, có đột biến trên nhiễm sắc thể X trong một gene được họ đặt tên là FoxP3. Hai nhà khoa học cũng đã chứng minh rằng trẻ em mang đột biến ở gene này sẽ mắc hội chứng IPEX, một rối loạn tự miễn hiếm gặp nghiêm trọng.

 

Giải Nobel Y sinh 2024 vinh danh 2 nhà khoa học Mỹ phát hiện ra microRNA

Giải Nobel Y sinh 2023 khẳng định giá trị của công nghệ mRNA

Khám phá về gene và sự tiến hóa loài người giành Giải Nobel Y sinh 2022

Nâng cao hệ miễn dịch với Delta-Immune

Đến năm 2003, Sakaguchi tiếp tục chứng minh gene Foxp3 chính là yếu tố chi phối sự phát triển của tế bào T điều hòa, hoàn thiện bức tranh về cơ chế “dung nạp miễn dịch ngoại biên”.

"Các tế bào T điều hòa giúp hầu hết chúng ta tránh được bệnh tự miễn và dị ứng. Hệ miễn dịch có thể phản ứng nhanh và mạnh hơn nhờ có những 'chiếc phanh’ này - giống như một chiếc xe có hệ thống phanh tốt sẽ tăng tốc an toàn hơn. Nếu cơ chế đó bị lỗi, bệnh sẽ phát triển sớm và có thể gây tử vong ở trẻ nhỏ.” - Giáo sư Adrian Liston lý giải.

Những phát hiện mới được vinh danh tại Giải thưởng Nobel Y sinh năm nay được nhiều nhà khoa học đánh giá mang tính đột phá, mở ra kỷ nguyên mới cho miễn dịch học, có thể thúc đẩy hàng loạt nghiên cứu y học ứng dụng.

"Các thử nghiệm lâm sàng đang được tiến hành để tăng số lượng tế bào T điều hòa, qua đó ức chế phản ứng miễn dịch bất thường ở bệnh tự miễn hoặc sau ghép tạng. Ngược lại, trong điều trị ung thư, các nhà khoa học cũng đang tìm cách giảm hoặc loại bỏ tế bào T điều hòa, giúp hệ miễn dịch tấn công tế bào ác tính hiệu quả hơn" - Giáo sư Wahren-Herlenius, Viện Karolinska chia sẻ.

Còn giáo sư Danny Altmann, Đại học Imperial College London, nhận định: "Trong 30 năm qua, phần lớn những bước tiến quan trọng trong hiểu biết về hệ miễn dịch đều gắn liền với việc khám phá và nghiên cứu tế bào T điều hòa".

Giáo sư Adrian Hayday, Đại học King’s College London và Viện Francis Crick cho rằng, giải thưởng dành cho khám phá về tế bào T điều hòa là “xứng đáng và đã được chờ đợi từ lâu”, dù lĩnh vực này vẫn còn nhiều điều cần khám phá.

“Hiện chúng ta chưa thể ứng dụng thường xuyên tế bào T điều hòa trong điều trị lâm sàng, nhưng tôi tin rằng điều đó chỉ còn là vấn đề thời gian”, Giáo sư Adrian Hayday nói.

Năm ngoái, giải Nobel Y Sinh được trao cho hai nhà khoa học người Mỹ là Victor Ambros và Gary Ruvkun với nghiên cứu về microRNA và vai trò của nó trong điều hòa gene. Phát hiện này được coi là một bước đột phá trong lĩnh vực sinh học phân tử, mở ra những hướng nghiên cứu mới về vai trò của microRNA.

Trước đó, hai nhà khoa học Katalin Kariko và Drew Weissman trở thành chủ nhân giải Nobel Y sinh 2023 với công trình nghiên cứu về vaccine mRNA ngừa COVID-19.

Mùa Nobel danh giá năm nay chính thức khởi động từ ngày 6/10, mở màn với Giải Nobel Y sinh do Hội đồng Nobel tại Viện Karolinska (Thụy Điển) công bố. Các hạng mục tiếp theo lần lượt được công bố gồm: Nobel Vật lý (ngày 7/10), Nobel Hóa học (8/10), Nobel Văn chương (9/10), Nobel Hòa bình (10/10) và cuối cùng là Nobel Kinh tế (13/10).

 

Nobel là giải thưởng quốc tế do Quỹ Nobel tại Stockholm lập ra từ năm 1901 dựa trên tài sản của Alfred Nobel, nhà phát minh kiêm doanh nhân Thụy Điển. Đến nay, Hội đồng Nobel trao tổng cộng 115 giải Y sinh. Người trẻ nhất từng đoạt giải là nhà khoa học Frederick G. Banting, được vinh danh khi mới 32 tuổi, vì đã khám phá ra insulin. Người cao tuổi nhất là Peyton Rous cho công trình phát hiện virus gây khối u. Ông được xướng tên năm 1966, ở tuổi 87.

Người đoạt giải sẽ được trao chứng nhận Nobel, huân chương Nobel và tiền thưởng vào ngày 10/12. Các nhà khoa học thường phải đợi nhiều thập kỷ để công trình của họ được Hội đồng Giám khảo Nobel công nhận.