Sống khép kín quá mức có thể mắc rối loạn nhân cách phân liệt

Người mắc rối loạn nhân cách phân liệt thường có xu hướng sống tách rời, thờ ơ với các mối quan hệ xã hội và hạn chế thể hiện cảm xúc

Đặc điểm và triệu chứng thường gặp

Người mắc SPD thường hướng sự chú ý vào đời sống nội tâm và tưởng tượng của bản thân hơn là vào thế giới bên ngoài. Họ dường như không quan tâm đến lời khen ngợi hay chỉ trích, và thường tỏ ra thờ ơ trước các chuẩn mực xã hội. Các triệu chứng phổ biến bao gồm: ít hoặc không muốn xây dựng mối quan hệ cá nhân thân thiết, hạn chế tham gia các hoạt động vui chơi, ít hứng thú với các trải nghiệm mới, và thường bị mô tả là khép kín, lạnh nhạt.

Tình trạng này thường khởi phát từ cuối tuổi thiếu niên hoặc giai đoạn đầu trưởng thành, và có thể kéo dài suốt cuộc đời nếu không được can thiệp. Hậu quả không chỉ ảnh hưởng đến các mối quan hệ gia đình, bạn bè mà còn gây khó khăn trong học tập và công việc.

SPD khác gì với tâm thần phân liệt?

Mặc dù tên gọi dễ gây nhầm lẫn nhưng SPD không đồng nghĩa với bệnh tâm thần phân liệt. Người mắc SPD hiếm khi xuất hiện hoang tưởng hay ảo giác – những triệu chứng đặc trưng của tâm thần phân liệt. Ngoài ra, họ vẫn có khả năng giao tiếp mạch lạc và hợp lý, thay vì kiểu nói rời rạc, khó theo dõi thường thấy ở người bị tâm thần phân liệt. Có thể hiểu rằng SPD thiên về đặc điểm nhân cách và cách ứng xử, trong khi tâm thần phân liệt là một bệnh loạn thần nghiêm trọng.

Nguyên nhân hình thành

Hiện nay, nguyên nhân chính xác của SPD vẫn chưa được làm rõ. Tuy nhiên, giới chuyên môn cho rằng tình trạng này xuất phát từ sự kết hợp giữa yếu tố di truyền và môi trường. Tính cách mỗi người được hình thành bởi nền tảng di truyền, trải nghiệm tuổi thơ, cách nuôi dạy, giáo dục và các mối quan hệ xã hội. Nếu có sự bất thường trong những yếu tố này, nguy cơ phát triển SPD có thể cao hơn.

Chẩn đoán rối loạn nhân cách phân liệt

SPD thường được chẩn đoán bởi bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần được đào tạo chuyên sâu. Theo tiêu chuẩn trong Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần, Phiên bản Thứ năm (DSM-5), một người cần có ít nhất 4 trong số các dấu hiệu sau để được chẩn đoán: thường xuyên chọn hoạt động đơn độc, ít hứng thú với các hoạt động giải trí, thiếu ham muốn quan hệ tình dục, không có bạn bè thân thiết ngoài gia đình, thờ ơ với lời khen hoặc chê, và hạn chế biểu lộ cảm xúc.

Do SPD hiếm gặp và có thể dễ nhầm lẫn với các rối loạn khác, việc chẩn đoán đòi hỏi sự thận trọng. Thông thường, người bệnh hiếm khi chủ động tìm đến bác sĩ; chỉ khi các triệu chứng ảnh hưởng nghiêm trọng đến công việc hoặc đời sống cá nhân, họ mới được đưa đi thăm khám.

Ảnh hưởng đến công việc và đời sống

Người mắc SPD thường có rất ít bạn bè, hiếm khi hẹn hò hoặc kết hôn. Trong môi trường làm việc, họ gặp khó khăn với những công việc đòi hỏi giao tiếp nhiều, nhưng lại có thể phù hợp hơn với các công việc độc lập, ít tương tác xã hội. Sự xa cách này đôi khi khiến họ bị hiểu lầm là thiếu quan tâm hay vô cảm, làm tăng thêm sự cô lập.

Điều trị và hỗ trợ

Điều trị SPD không hề dễ dàng, bởi bản chất của chứng rối loạn này khiến người bệnh ít có động lực tìm kiếm sự giúp đỡ. Liệu pháp tâm lý cá nhân đôi khi khó triển khai vì họ gặp trở ngại trong việc xây dựng mối quan hệ tin cậy với nhà trị liệu. Tuy vậy, một số phương pháp đã cho thấy hiệu quả nhất định.

- Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT): Giúp người bệnh nhận diện suy nghĩ tiêu cực, phát triển kỹ năng xã hội và học cách thích nghi với các tình huống thực tế.

- Liệu pháp nhóm: Tạo cơ hội luyện tập giao tiếp trong môi trường an toàn, giảm dần cảm giác xa cách.

- Thuốc: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê thuốc chống trầm cảm hoặc chống lo âu để kiểm soát triệu chứng đi kèm.

Một cách tiếp cận hữu ích là khuyến khích người bệnh tham gia các nhóm xã hội gắn với sở thích hoặc nghề nghiệp, nơi không đòi hỏi sự thân mật cảm xúc quá nhiều. Điều này giúp họ vừa giữ được sự thoải mái vừa mở rộng kết nối xã hội.

Nếu có người thân mắc SPD, nên duy trì thái độ kiên nhẫn, tránh phán xét và không ép buộc họ tham gia những mối quan hệ khiến họ cảm thấy áp lực. Thay vào đó, hãy tìm những hoạt động chung nhẹ nhàng, ít căng thẳng, để người bệnh cảm nhận sự gắn kết mà không bị quá tải về mặt cảm xúc.

 

Gaslighting: Nhận diện hành vi thao túng tâm lý

Bộ GD&ĐT cảnh báo thủ đoạn thao túng tâm lý qua mạng nhắm vào học sinh, sinh viên

Hiểu hơn về tâm lý học vị thành niên

Tác động của căng thẳng tâm lý đến huyết áp như thế nào?