Khoa học nói gì về việc thêm đậu nành vào chế độ ăn thường ngày?

Đậu nành và các sản phẩm từ đậu nành thường được coi là những lựa chọn tốt để thay thế thịt

Đậu nành có những tác động gì tới cơ thể?

Mặc dù đậu nành chứa nhiều chất dinh dưỡng, nhiều lo ngại đã được nêu ra về những tác động tiêu cực tiềm ẩn đối với sức khỏe, đặc biệt là liên quan đến sự giống nhau giữa estrogen và isoflavone - một loại phytoestrogen (estrogen thực vật) có hình dạng tương tự như hormone estrogen trong cơ thể. Bằng chứng về các tác động của isoflavone tới sức khỏe có thể kể tới như sau:

Hệ tim mạch

Nhiều nghiên cứu cho thấy protein trong đậu nành có khả năng làm giảm nồng độ cholesterol, đặc biệt là cholesterol “xấu” (LDL). Nồng độ cholesterol “xấu” LDL cao trong máu có liên quan đến việc làm tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh tim mạch. Tuy nhiên, mức cholesterol “xấu” LDL cao không phải là yếu tố nguy cơ duy nhất dẫn đến bệnh tim. Ví dụ, tăng huyết áp là một yếu tố nguy cơ khác có thể ảnh hưởng xấu tới sức khỏe tim mạch.

Ăn đậu nành có tác dụng hạ huyết áp, dù không nhiều. Chưa kể đậu nành cũng mang tới một số tác động tốt khác như giúp cải thiện chức năng mạch máu, giảm các dấu hiệu viêm, giảm vòng eo, cải thiện chức năng và độ cứng tâm nhĩ. Điều này khiến đậu nành được coi là một phần của chế độ ăn giúp bảo vệ tim mạch tổng thể.

Ung thư vú và tuyến tiền liệt

Bắt đầu từ cuối những năm 1990, một số nghiên cứu trên động vật cho thấy isoflavone kích thích sự phát triển của khối u vú và ức chế hiệu quả của một số loại thuốc điều trị ung thư vú. Tuy nhiên, nghiên cứu trên động vật không phải lúc nào cũng đúng với con người (hay isoflavone trong đậu nành có thể được chuyển hóa khác nhau ở động vật so với ở người).

Kể từ đó, nhiều nghiên cứu liên quan đến phụ nữ mắc ung thư vú, phụ nữ có nguy cơ cao mắc ung thư vú và phụ nữ khỏe mạnh đã chỉ ra rằng việc ăn đậu nành hay bổ sung isoflavone đều không ảnh hưởng tới nguy cơ ung thư vú. Một số nghiên cứu quan sát quy mô lớn còn cho thấy việc ăn đậu nành có liên quan đến việc giảm đáng kể nguy cơ tái phát ung thư vú và tỷ lệ tử vong do ung thư vú, mặc dù cơ chế cụ thể vẫn chưa được làm rõ.

Một cơ chế được đưa ra là isoflavone trong đậu nành hoạt động như chất đối kháng trong mô vú. Chúng cạnh tranh với estrogen (do cơ thể sản sinh ra) một cách mạnh hơn để liên kết với các thụ thể estrogen, từ đó có khả năng làm giảm sự kích thích estrogen tổng thể và mang lại tác dụng bảo vệ trước nguy cơ ung thư vú. Các tổ chức uy tín như Hiệp hội Ung thư Mỹ, Viện Nghiên cứu Ung thư Mỹ, Quỹ Nghiên cứu Ung thư Thế giới… đều khẳng định rằng phụ nữ mắc ung thư vú có thể ăn đậu nành một cách an toàn.

Cũng có bằng chứng gợi ý việc ăn các sản phẩm từ đậu nành có liên quan đến việc giảm nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt ở nam giới. Tuy nhiên, thông tin này còn quá mâu thuẫn để đưa ra bất kỳ kết luận chắc chắn nào.

Khả năng sinh sản

Một số người suy đoán isoflavone có thể ảnh hưởng đến nồng độ testosterone, từ đó lo ngại về tác dụng phụ với số lượng tinh trùng, ảnh hưởng tới khả năng sinh sản của nam giới.

Tuy nhiên, một phân tích tổng hợp năm 2021 cho thấy không tìm thấy tác dụng phụ của đậu nành hoặc isoflavone đối với nồng độ hormone sinh sản ở nam giới, ngay cả khi mức độ tiếp xúc vượt xa lượng thông thường trong chế độ ăn. Nghiên cứu cũng không thấy tác dụng phụ của đậu nành (isoflavone) tới tinh trùng hoặc tinh dịch. Ngoài ra, không có bằng chứng nào cho thấy isoflavone trong đậu nành dẫn đến tình trạng phát triển ngực quá mức ở nam giới như nhiều người lầm tưởng.

Chức năng tuyến giáp

Trước đây, đã có những báo cáo về trường hợp trẻ sơ sinh được nuôi bằng sữa công thức có chứa đậu nành bị bướu cổ (tuyến giáp sưng to). Tình trạng này sau đó đã được cải thiện nhờ việc bổ sung iod (một khoáng chất cần thiết để sản xuất hormone tuyến giáp) vào sữa công thức. Vào những năm 1990, các nghiên cứu trên ống nghiệm và trên động vật cũng cho thấy isoflavone trong đậu nành có khả năng ảnh hưởng đến chức năng tuyến giáp bằng cách can thiệp vào quá trình tổng hợp hormone tuyến giáp.  

Tuy nhiên, các phân tích gần đây hơn, bao gồm đánh giá của Cơ quan An toàn Thực phẩm châu Âu kết luận rằng isoflavone không ảnh hưởng đến chức năng tuyến giáp ở phụ nữ sau mãn kinh, dù cần nhấn mạnh đây là nhóm duy nhất được nghiên cứu. Một phân tích tổng hợp khác xem xét tác động của đậu nành và isoflavone lên hormone tuyến giáp cũng không tìm thấy tác động nào đến nồng độ hormone tuyến giáp.

Ngoài ra, nhiều người cũng lo ngại về việc đậu nành làm rối loạn thêm chức năng tuyến giáp ở những người bị thiếu iod nghiêm trọng. Tuy nhiên, những lo ngại này đã bị bác bỏ bởi có ít bằng chứng cho thấy có các vấn đề liên quan đến iod khi sử dụng thực phẩm bổ sung chứa đậu nành.

Nhìn chung, với lượng vừa phải, đậu nành và isoflavone khó có thể gây ra tác dụng phụ đáng kể lên chức năng tuyến giáp.

Khả năng ghi nhớ và nhận thức

 

Podcast: Người bị u tuyến giáp có cần kiêng ăn đậu nành?

Truy xuất nguồn gốc: "Lá chắn thép" bảo vệ người tiêu dùng

Một nghiên cứu quan sát năm 2000 đã làm dấy lên lo ngại về việc ăn đậu nành có thể dẫn tới tình trạng suy giảm nhận thức. Nghiên cứu phát hiện ra rằng việc ăn nhiều đậu phụ trong độ tuổi trung niên có liên quan đến các dấu hiệu suy giảm nhận thức và teo não (mất tế bào não và các kết nối của chúng) ở nam giới, so với những người hiếm khi ăn đậu phụ.

Tuy nhiên, nghiên cứu chỉ giới hạn ở nhóm nam giới ăn nhiều đậu phụ nhất. Dữ liệu về lượng ăn thực tế của họ cũng chỉ dựa trên việc nhớ lại thói quen ăn uống trước đây (điều có thể bị ảnh hưởng bởi tình trạng suy giảm trí nhớ họ gặp phải).

Do đó, các nhà nghiên cứu kết luận rằng những phát hiện này là chưa đủ để đưa ra bất kỳ khuyến nghị chắc chắn nào. Một phân tích tổng hợp gần đây hơn về các thử nghiệm lâm sàng cho thấy isoflavone trong đậu nành thậm chí có thể cải thiện trí nhớ và chức năng nhận thức tổng thể. Tuy nhiên, những kết luận này vẫn cần được nghiên cứu thêm.

Triệu chứng bốc hỏa

Đây là triệu chứng mãn kinh phổ biến nhất, được nhiều phụ nữ mô tả là cảm giác nóng bừng, đổ nhiều mồ hôi, đỏ bừng mặt, tim đập nhanh và lo lắng quá mức. Đậu nành được cho là có thể làm giảm các triệu chứng này nhờ isoflavone có khả năng gây tác động tới estrogen. Giả thuyết cho rằng isoflavone trong đậu nành có thể tăng cường estrogen trong thời kỳ mãn kinh - giai đoạn cơ thể suy giảm nồng độ estrogen tự nhiên.

Ban đầu, các nghiên cứu đưa ra nhiều kết luận trái chiều. Một số cho rằng hiệu quả còn hạn chế, trong khi có những nghiên cứu sau đó nhấn mạnh tầm quan trọng của genistein, một loại isoflavone đặc hiệu có trong đậu nành. Một phân tích tổng hợp cho thấy isoflavone trong đậu nành làm giảm cả tần suất và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng bốc hỏa, đặc biệt là ở những người tiêu thụ genistein với lượng cao hơn. Tuy nhiên, việc đưa ra kết luận thống nhất vẫn còn khó khăn, chủ yếu là do sự đa dạng trong thiết kế nghiên cứu, thời gian nghiên cứu, sự khác biệt về loại chế phẩm đậu nành được sử dụng, liều lượng sử dụng…

Các tác dụng phụ đậu nành thực sự có thể gây ra

Đậu nành là một trong các chất gây dị ứng phổ biến nhất, đặc biệt là ở châu Âu. Nếu đậu nành có trong một sản phẩm thực phẩm nào, bao bì sản phẩm cần phải ghi rõ có thể chứa chất gây dị ứng (ví dụ như chữ "đậu nành" cần được in đậm, in nghiêng hoặc gạch chân).

Nếu bạn gặp phải các triệu chứng như sổ mũi, ngứa mũi, khô miệng, ngứa mắt, hắt hơi, phát ban, thở khò khè, khó thở, khó chịu ở vùng bụng, buồn nôn, nôn và tiêu chảy khi ăn đậu nành, hãy chủ động đi khám để được tư vấn cụ thể hơn.

 

Tóm lại, ăn một lượng vừa phải đậu nành đã được chứng minh có tác dụng bảo vệ sức khỏe tim mạch, hạn chế nguy cơ và tái phát ung thư vú, ung thư tuyến tiền liệt, cải thiện triệu chứng bốc hỏa, cải thiện trí nhớ và khả năng nhận thức.

Các bằng chứng khoa học hiện nay không chỉ ra bất kỳ nguy cơ nào khi ăn thực phẩm từ đậu nành, đồng thời cho thấy lợi ích sức khỏe của thực phẩm này vượt trội hơn bất kỳ rủi ro tiềm ẩn nào.

Dù không có khuyến nghị cụ thể nào về lượng đậu nành trong chế độ ăn, nhưng các chuyên gia cho rằng ăn từ 15 - 25gr protein đậu nành/ngày, hoặc bổ sung 50 - 100mg isoflavone/ngày là đủ để mang lại các lợi ích sức khỏe.

Trong các bài viết tiếp theo, Sức khỏe+ sẽ giới thiệu một vài "bí quyết" giúp bạn có món đậu phụ ngon miệng hơn. Kính mong quý độc giả đón đọc!